-билет Газет тілінің лексикалық сипаты

18. Варваризмдердің, орыс сөздері мен калькалардың қолданылуы

19. Баспасөз бетінде қолданылатын фразеологизмдер ерекшелігі

20. Баспасөздегі авторлық өзгеріске түскен және жаңадан қалыптасқан фразеологизмдер

Б.Момынова «варваризм, негізінен, үш түрлі мағынада қолданылады» деп көрсетеді. Олардың біріншісі – «белгілі бір тілдің нормасына қайшы, ол тілдің заңы бойынша «теріс құрастырылған» сөз формалары мен сөз тіркестері», екіншісі – «шетел әдет-ғұрпы, өмірі мен тұрмыс салты реалийлеріне қатысты кірме сөздер», ал, үшіншісі – «әзірше бөгде тілге толық ене алмай, кейбір мұқтаждықтарды өтеу үшін қолданылатын шетел сөздері мен сөз тіркестері» .

Варваризмдер, негізінен, көркем әдеби шығармаларда кейіпкер бейнесін беруде, сатиралық өлеңдер тілінде қолданылатын болса, қазіргі кезде мерзімді баспасөзде де белсенді түрде қолданылып жүр. Зерттеушілердің пікірлеріне сүйене отырып, шағын жанрлардағы варваризмдердің жасалу жолдары төмендегіше жіктелді:

1. 
   Варваризм ретінде жұмсалынған орыс сөздері әуелгі түбір күйін сақтайды кейде сол түбірге қазақ тіліндегі қосымшаның жалғануымен де беріле береді. Бұл жай көбінесе «Жас Алаш» газетінде көптеп ұшырасады.
   

- Жо-оқ, «поезд ушел» (ЖА., 25.02.1999).

-Сондағы «сводничество» деп отырғаны – жеңгетайлық (ЖА., 05.07.1999).

Түрпектеуден құтылу үшін мемлекет тарапынан ұсынылған бір «дежурный» дүниені экрандауға мәжбүр болған(ЖА., 30.01.1999).

2. Қазақ тіл білімі ғылымында аталмыш лингвистикалық құрылымға алғаш рет ғылыми негіз жасаған – академик І.Кеңесбаев.

Академик Р.Сыздық фразеологиялық тіркестерді «жеке сөз мағыналарының бір-бірімен түйісуінен туған жаңа мағыналық дүниеліктер» дейді.

Академик М.Серғалиев «сөз зергерлерінің ой-түйінін ықшамдап аңғарататын, жинақтылықтың үлгісін көрсететін көркемдік құрал» дейді.

Жалпы алғанда, қазақ тілі лексикасында айтушының ойын тыңдаушыға анағұрлым нақты әрі әсерлі жеткізетін көркемдеп суреттеу мүмкіндігі мол бұл стилистикалық қолданым ғалымдардың назарын көптеп аударып келгені анық.

Шағын жанрларда сонымен қатар түрлі типтегі фразеологизмдер де қолданылады. Мысалы, бір мәтінде кітаби және ауызекі сөйлеу фразеологиялары кездеседі (жаңа экономикалық өрлеуді қамтамасыз ету, тақырға отырғызып кету), бір элементтің грамматикалық формаларының өзгеруі біреудің қолымен қылмыс жасау (біреу арқылы қылмыс жасау), фразеологизмдерді өзгерту қоғамдық ұйымдардың мұрындық болуы (іске мұрындық болу).
3. Окказионал сөздер - бұрыннан бар ұғым-түсініктерді өзгеше бір қырынан көрсетіп, қосымша бояу, үстеме реңк беретін, сонымен бірге жеке авторға қызмет ететін стильдік сөздер. Окказионал сөздердің бәрі бірдей тілдік нормаға айналып кетпейді. Қоғамдық сұранысқа ие болмағандары әдеби тіл деңгейіне көтеріле ала алмауы мүмкін. Ал енді фразеологизмдік окказионал сөздер, яғни авторлық қолданыстағы фразеологизмдер - көркемдік қызмет атқаратын тілдік құрал.

Кейінгі жылдардағы жеке авторлық қолданыстағы фразеологизмдерге байланысты зерттеушілер ой-пікірлерінің әр түрлі екендігін байқаймыз. Зерттеуші Г. Мұратова еңбегінде:«Фразеологиялық окказионализмдер - узуаль тұрақты тіркестер негізінде пайда болған, олардың кұрылымы мен семантикасын үлгіге алғанымен, ұдайы қолданысқа түспейтін жеке қолданыстағы туындылар» дей келіп, оларды жасалу жолына қарай екі топқа бөледі: 1) окказионал «фразеологизмдер»; 2) окказионал фразеологиялық варианттар.

7-билет