Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4 сыныптарына арналған «Шахмат негіздері» курсы бойынша вариативтік сағаттың оқу бағдарламасы
жүктеу/скачать 59,01 Kb.
|
шахмат
8. Оқу барысын ұйымдастырудың педагогикалық тәсілдері Сабақты жоспарлауды ұйымдастырған кезде, әрбір білім алушының жеке қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескеру маңызды. Әр білім алушының өз қарқыны мен деңгейіне сай дами алатындай жеке оқу жоспарлары мен тапсырмаларын жасау қажет. Сондай-ақ оқу процесін қызықты және тартымды ету 48 үшін, ойын элементтерін қосқан жөн. Білім алушылар алған білімдерін іс жүзінде қолданып, бір-бірімен жарыса алатындай шахмат турнирлерін, жарыстар мен тапсырмаларды ұйымдастыруға болады. Оқу материалын шынайы өмірмен және күнделікті жағдайлармен байланыстыру да маңызды аспект болып табылады. Шахмат дағдыларын іс жүзінде қолдануды көрсету үшін, шахматтың стратегиясы мен тактикасын бизнес, ғылым немесе тарих сияқты басқа оқу салаларын мәнмәтінінде талқылауға болады. Сонымен қатар білім алушылар арасындағы ынтымақтастық пен топтық жұмысты ынталандыру керек. Білім алушылар идеялармен алмаса алатын, позицияларды талдай алатын және ұжымдық шешімдер қабылдай алатын топтық жобаларды ұйымдастырған жөн. Бұл қарым-қатынас, ынтымақтастық және сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын дамытуға көмектеседі. Сондай-ақ оқу және тәжірибе үшін компьютерлік бағдарламаларды, шахмат қосымшаларын және онлайн ресурстарды қолдану пайдалы. Бұл білім алушыларға әртүрлі оқу материалдарына, жаттығу тапсырмаларына және нақты уақытта компьютерге немесе басқа шахматшыларға қарсы ойнауға мүмкіндік береді. Мұндай педагогикалық тәсілдер білім алушылардың жасы мен дайындық деңгейіне, сондай-ақ оқу орнындағы жағдайлар мен ресурстарға байланысты бейімделуі мүмкін. Білім алушыларға қазіргі әлемде қажетті дағдыларды дамытуға мүмкіндік беретін қолдаушы және ынталандырушы ортаны құру маңызды. 9. Оқу процесін ұйымдастыру әдістері Оқу-тәрбие процесін жүзеге асыру барысында, проблемалық оқыту әдістері жетекші рөл атқарады. Сабақтың басында білім алушылар Сократтық әңгіме, миға шабуыл және шешімді ұжымдық іздеу арқылы тапсырма тұжырымдалып қойылады. Оқытудың маңызды шарты - алынған нәтижелерді талдау және тиімдірек жұмыс әдістері мен жетілдіру бойынша шешімдер қабылдау. Дегенмен, балалар үшін ең тиімдісі оқытудың көрнекі және практикалық әдістері - топтық жұмыс, рөлдік ойындар, технологияны пайдалану, интерактивті әдістер. Бұл жағдайда мұғалім процесті көрсетіп қана қоймай, білім алушының оны өзі жаңғыртуына көмектеседі. Демонстрация – мұғалімге шахматтың әртүрлі позицияларын, тактикасы мен стратегияларын көрсетуге мүмкіндік беретін әдістердің бірі. Ойынның негізгі ұғымдары мен қағидаларын көрнекі түрде түсіндіре отырып, білім алушылар бұл ұғымдардың тәжірибеде қалай қолданылатынын елестетіп, жақсырақ түсіне алады. Оқыту барысында практикалық тапсырмалар маңызды рөл атқарады. Білім алушыларға алған білімдерін практикалық жағдайларда қолдануға мүмкіндік беретін әртүрлі тапсырмалар мен жаттығулар ұсынылады. Шахмат есептерін шешу, компьютермен немесе басқа білім алушылармен ойнау, өткен шахмат ойындарын талдау және түсініктеме беру – осының барлығы алған білім мен дағдыларды белсенді пайдалануға ықпал етеді. 49 Топтық жұмыс білім алушыларға пікір алмасуға, позицияларды талдауға және бірлесіп шешу жолдарын табуға мүмкіндік береді. Білім алушылар күрделі шахмат есептерін шешу немесе стратегиялық жоспарлар жасау үшін бірлесіп жұмыс істейтін топтық жобаларды ұйымдастыру коммуникативті дағдыларды, сыни ойлауды және ұжымдық шешім қабылдау қабілетін дамытуға ықпал етеді. Рөлдік ойын – білім алушыларға жаттықтырушы, комментатор немесе ойыншы сияқты әртүрлі шахмат рөлдерін ойнауға мүмкіндік беретін әдіс. Бұл оларға ойынның стратегиялары мен тактикасын жақсы түсінуге, сондай-ақ сыни ойлау мен талдау дағдыларын дамытуға көмектеседі. Технологияларды пайдалану қазіргі білім берудің құрамдас бөлігі болып табылады. Шахмат негіздерін оқыту контекстінде бұл білім алушылардың білімі мен дағдыларын тереңдетуге көмектесетін шахмат бағдарламаларын, онлайн ресурстарды және қосымшаларды қамтуы мүмкін. Шахмат бағдарламалық құралын, жаттығу құрылғылары немесе онлайн шахмат платформаларын пайдалану арқылы білім алушылар әртүрлі оқу материалдарына, жаттығу тапсырмаларына және нақты уақытта компьютермен немесе басқа шахматшылармен ойнау мүмкіндіктеріне қол жеткізе алады. Сынып ішіндегі пікірталас немесе шахмат турнирлері сияқты интерактивті әдістер білім алушыларды ынталандыруға және қарым-қатынас пен талдау дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді. Интерактивті іс-шараларды ұйымдастыру білім алушылардың белсенді қатысуына, олардың шахмат негіздерін меңгеру үдерісіне ынтасын және қызығушылығын арттыруға ықпал етеді. Бұл педагогикалық тәсілдерді қолдану білім алушылардың жасы мен дайындық деңгейіне, сондай-ақ оқу орнындағы жағдайлар мен ресурстарға байланысты бейімделуі мүмкін екенін атап өткен жөн. Қолдау және ынталандыру ортасын құру білім алушыларға 21 ғасыр дағдыларын дамытуға мүмкіндік беретін табысты оқудың маңызды бөлігі болып табылады. 10. Білім алушылардың білімі мен іскерлігін бағалау критерийі мен нормалары Оқыту барысында мұғалім үнемі осы процестің ажырамас бөлігі болып табылатын қалыптастырушы бағалауды жүргізеді. Қалыптастырушы бағалау ұпайлар мен бағаларды ұсынуды қамтымайды, бірақ мұғалім мен білім алушы арасында үздіксіз кері байланыс береді. Қалыптастырушы бағалау шеңберінде білім алушыға қателік жасау және оны түзету мүмкіндігі беріледі. Бұл білім алушының әлеуетін анықтауға, қиындықтарды анықтауға, жақсы нәтижелерге қол жеткізуге және оқу процесін уақтылы түзетуге мүмкіндік береді. Қалыптастырушы бағалау білім алушыға сабақтың әртүрлі кезеңдерінде кері байланысқа жағдай жасайды және мұғалімге білім алушылармен үздіксіз өзара әрекеттесуге мүмкіндік береді, бұл одан әрі оқу процесін түзетуге және жоспарлауға әкеледі. «Шахмат негіздері» курсының нәтижесі білім алушылардың шахматты өздері ойнауын, турнирлерге қатысу және тактикалық әдістерді қолдану қабілеттерін дамыту болады. Әрбір модульді аяқтағаннан кейін теориялық және практикалық 50 білімді тексеру үшін тестілеуді қоса алғанда, мониторинг жүргізу қажет. Әрбір тапсырма оқу мақсаттарын өлшеуге бағытталуы керек. Тестілеу нәтижелерін талдау маңызды және білім сапасын арттыруға ықпал ететін қажетті түзетулерді анықтауға мүмкіндік береді. 11. Білім алушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар 1 сынып білім алушысы «Шахмат негіздері» курсы бойынша оқу бағдарламасын оқу нәтижесінде: 1) біледі: ●барлық шахмат фигураларының атаулары, олардың графикалық белгілері, жүру және алу ережелерін; шахматтың негізгі терминдерін; ●тақтадағы фигуралардың бастапқы орнын; ●шахмат партиясының мақсаты (мат), паттың пайда болу шарттары мен пайдасын, фигураларды шахтан, маттан қорғау тәсілдерін; ●әдептілік нормалары (партияға дейін және одан кейін қарсыласпен қол алысу, ойын кезінде сабырлықты және тыныштықты сақтау); ●арнайы шахмат қосымшалары туралы; ●өз фигураларын алу мүмкін еместігі туралы. 2) үйренеді: ●тақтаны серіктестер арасында дұрыс орналастыру және мұғалім ұсынған бастапқы және кез-келген позицияны дұрыс орнына қою, барлық фигураларды алу механизмін көрсетеді және жүзеге асырады; ●шахмат фигураларын анықтайды және оларды сыртқы түрі мен суреттеріне қарап ажырата алады; ●шахмат ережелерін бұзбай, фигуралардың қимылдарын жасай алады; ●шахмат фигураларының орналасуы бойынша суреттерді түсінеді; ●көлденең, тік және диагональды ажырата алады; ●шах, мат, пат қоюды ажыратады және шабуыл жасай алады, өз фигураларына төнген қауіпті таба алады; ●фигураның күші мен белсенділігін оның орналасуына байланысты анықтайды және салыстыра алады; ●ұсынылған позицияда фигуралары көп жағын анықтайды; ●қарсылас тауып, арнайы шахмат қосымшаларында ойнай алады; ●әр түрлі позициялардағы қозғалыстар санын көрсете алады; ●бір жүрісте мат қою есептерін табады және шеше алады. 2 сыныпты аяқтағаннан кейін білім алушы: 1) біледі: ●«шахмат жүрісі тіркесінің мағынасын; ●аттас фигуралардың мүмкін болатын санын; ● «соғылған алаң» терминін; ●өту кезінде алу механизмді; ●рокировка және оның алдын алу механизмі, ережелері және қажетті шарттарын; ●қарсылас фигураларына шабуыл жасау және өзінің фигураларын қорғау 51 тәсілдерін; ● шахматтағы үш арнайы қағида ережелері, мүмкіндіктері және оларды қолдануды; ●толық және қысқа жазба арасындағы айырмашылықты; ●жазу үшін қолданылатын фигуралардың таңбалары және арнайы таңбаларды; ●өткелде алу және сарбаздың басқа фигураға айналу ерекшеліктерін; ●әдептілік нормаларын (партияға дейін және одан кейін қарсыласпен қол алысу, ойын кезінде сабырлық пен тыныштықты сақтау); ●нақты позициялардағы фигураларды алудың артықшылықтары мен кемшіліктерін. 2) үйренеді: ●өткелде алуды көрсете алады; ●қарсыластың фигураларын қауіпсіз түрде ұстайды және оларға шабуыл жасайды, өз фигураларын қорғайды, қарсы шабуыл жасайды; ●шах қоюды табады және матқа ұласатын шахты көрсете алады; ● қарсылас патшасына мат қоя алады, мат қаупінен қорғана алады; ●ұсынылған сызба бойынша бір жүрістен мат қою тапсырмасын құрастырады; ●бірден матқа апаратын жүрістердің санын анықтайды; ●қысқа және ұзақ рокировка жасай алады; ●рокировкаға кедергі келтіретін қарсылас фигураларының санын анықтай алады; ●артықшылық болған кезде патты болдырмауға тырысады; ●сарбазды айналдыру үшін фигура таңдайды; ●жаттығуды шешуде сарбаздарды айналдыруды қолданады; ●шахмат бағдарлама-органайзерінің негізгі мүмкіндіктерін пайдаланады; ●шахмат бағдарлама-органайзері арқылы заңсыз жүрістерден аулақ болады; ●шахмат көмегімен теңдеуді шешеді және2 жүрісте мат қою есептерін шеше алады; ●қосымшадағы компьютерлік бағдарламамен ойнайды (Chess Legends); ●рокировка кезіндегі соғылған алаңды және өткелде алуды ажыратады; ●ұсынылған позиция нәтижесінде пайда болған өткізіп алған жүрісті таба алады; ●жазбаны тақтадағы жағдаймен салыстыра алады; ●рокировка, өткелде алу, сарбазды айналдыруда қолданылатын мәселелерді шеше алады. 3 сыныпты аяқтағаннан кейін білім алушы: 1) біледі: ●тактикалық мотивтерді: қос соққы, алаңдату, материалды ұтып алу үшін алаңдату, матқа ойнау кезінде алаңдату, шамадан тыс жүктеу; ●терминдерді: тактика, сарбаздар аралдары, аспалы сарбаздар, өтетін сарбаз, қорғалған өтетін сарбаз, артта қалған сарбаз, қосарланған сарбаздар, үшқосарланған сарбаздар, қатарлас өтетін сарбаздар, оқшауланған сарбаздар, цугцванг, екіжақты цугцванг, ауыр фигуралар, жеңіл фигуралар, дебют, миттельшпиль, эндшпиль; ●әр түрлі турнир форматтары: айналма жүйе, нокаут жүйесі, швейцария жүйесін; ●Тәжсіз чемпиондар: Дж. Греко, Ф. Стамму, Ф. Филидора; 52 ●шахмат турнирлерінің онлайн көрсетілімдері мен партиялардың онлайн-көрсетіліміне арналған электронды шахмат тақтасының, шахмат құрал-жабдықтарының дизайнінің, алгебралық шартты белгілер тарихын; ●Андерсен-Кизерицкийдің «өлмес» партиясын; ●партияның нәтижесіне байланысты ұпай жинауды; ●өткелде ұстаудың қыр-сырын; ●Стаунтон жиынтығының артықшылықтарын; ●миттельшпиль ойыннан эндшпиль ойынына ауысу белгілерін; ●қос соққының негізгі мақсаты және оны қауіпсіз түрде қолдануды; ●патша мен сарбаздың патшаға қарсы ойынындағы эндшпильде екіжақты цугцванг позицияларын; ●патша мен сарбаздың патшаға қарсы ойынындағы эндшпильдегі шаршы ережесін; 2) үйренеді: ●патша және сарбаз патшаға қарсы эндшпиліндегі оппозиция мен екіжақты цугцванг позицияларына және тактикалық мотивтеріне есептер мен позицияларды шешеді; ●шахмат диаграммаларын қабылдайды; ●қарсылас позициясында қорғалмаған фигуралар мен нашар қорғалған фигураларды, шамадан тыс жүктелген фигураларды табады; ●сарбаздар аралдарын, цугцванг құрайды; ●қарсыластың позициясындағы осал нысандарды анықтайды; ●қос соққыны қолданады; ●патша мен сарбаздың патшаға қарсы эндшпилінде жеңіс таба алады; ●ұсынылған позициядан қарсылас патшасына пат немесе паттан босату жолын табады; ●қатысушылардың белгілі бір саны үшін турнирдің ең жақсы форматтарын таңдай алады; ●қарсыласқа ең көп зиян келтіретін қос соққыны таңдай алады; ●ұсынылған позицияда шахты беру үшін атқа қажетті жүрістердің ең аз санын анықтай алады; ●қарсылас позициясында оңай алаңдату, шабуыл жасайтын фигураларды анықтайды; ●алгебралық шахмат шартты белгілерін қолданады; ●артта қалған сарбаздардың, қос сарбаздар жұбын, өтетін сарбаздарың жалпы санын анықтайды; ●шахмат бағдарлама-органайзерінде деректер базасын құрайды; ●екі жүрісте ұсынылған ақтар әрекеттерінің теріске шығарылуын анықтай алады. 4 сыныпты аяқтағаннан кейін білім алушы: 1) біледі: ● тактикалық мотивтерді: байлам, жолды босату, қорытындыда сарбаздардың жарып өтуі, қорғаушыны жою; ●шахматтағы рейтингтерді, жарыстарға рейтинг енгізуді, рейтингтің өзгеру динамикасын, рейтингтің атақ беруге әсерін; 53 ●шахмат сағаттарының тарихын, алғашқы этюдтерді, Халықаралық шахмат федерациясының рейтинг-парағын; ●механикалық сағаттардың эволюциясын; ●ойлану уақытын қадағалаудың маңыздылығын; ●механикалық және электромеханикалық сағаттардағы жалаушаның рөлін; ●механикалық және электронды шахмат сағаттарымен бақылауды орнатудың айырмашылығын; ●шахмат этюдінің анықтамасын; ●аттың сарбазға қарсы, уәзірдің сарбазға қарсы, сарбаздың жарып өту эндшпилінің идеясын; ●қазақстандық әйел шахматшы-гроссмейстерлердің үздік жетістіктері туралы ақпаратты; ●этюдтің есептен айырмашылығын; ●этюд пен шахмат партиясының ұқсастығын. 2) үйренеді: ●аттың сарбазға қарсы, уәзірдің сарбазға қарсы, патша мен сарбаздың патшаға қарсы эндшпилі, жолды босату, байламға позицияларды шешеді; ●механикалық шахмат сағатын электрондық шахмат сағатынан ажыратады; ●қазақстандық шахматшылардың комбинациясын, шахмат этюдтерін, матқа, патқа арналған этюдтерді, сарбазды әлсіз фигураға айналдыруды шешеді; ●ұсынылған сызба бойынша тактикалық мотивтерге есеп жасайды; ●қарсылас позициясында қорғаушыны анықтайды; ●материалдық артықшылық алу, мат қою қауіптерін жасау үшін байламды пайдаланады; ●шахмат бағдарлама-органайзері дерекқорында рейтинг критерийі бойынша іздеуді жүзеге асырады; ●этюдтерде типтік мотивтерді қолданады; ●материалдық артықшылық алу үшін қорғаушыны жоюды көрсете алады; ●материалды ұтып алу үшін жүзеге асыратын байламда мат қою қаупін тудыратын, мат қою қауіптері қолданылатын байламда қорғаушыны жою позицияларын шешеді; ●ұсынылған мысалдардағы белгілі бір жүрістер саны үшін жинақталған уақыт мөлшерін анықтайды; ●ұсынылған этюд фрагментінде сарбаздың уәзірге немесе атқа, ұсынылған этюд фрагментінде пілге немесе атқа айналдырудың салдарын салыстыра алады; ●байламдағы фигуралармен шах қояды; ●жолдарды бір уақытта өздерінің және қарсылас фигураларынан босатады; ●этюдтерді шешуде типтік мат қою құрылымдарын қолдана алады; ●аралық жүрістерді тауып, оның салдарын есептейді. жүктеу/скачать 59,01 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|