Аз комплектілі мектептерде “Қоршаған орта” пәнін оқытудың ерекшелігі

Жоспар:

1. 
   Аз комплектілі мектептердің қазіргі жағдайы.
   
2. 
   Аз комплектілі мектептердегі педагогикалық үдерістің ерекшелігі.
   
3. 
   Аз комплектілі мектептерде қоршаған орта пәнін оқытуда өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру.
   

Сондықтан да мұғалім сабаққа дайындалу кезінде қай сыныпқа нені өзі түсіндіреді, қандай жұмысты өздігінен орындауға береді, орлардың білімін қай кезде қандай жұмыс арқылы бағалайды осының бәрін нақтылап, олардың қайсысына қанша уақыт кететініне дейін жобалайды.

Аз комплектілі мектептерде дүниетану ( қоршаған орта) сабақтарын біріктіріп өткізуге көп мүмкіндік бар.Әсіресе, табиғатқа, өндіріске, құрылысқа, ауылшаруашылығына т.б. нысандарға шығатын топсаяхаттарды үш сыныпты біріктіре отырып өткізуге болады. Тек мұндай жағдайда топсаяхат кезінде қай сыныптың оқушысы қандай мәселемен айналысады, нені бақылайды, қандай қортынды шығаруға, нендей материал жинауға тиістігі алдын ала белгіленеді.Көбіне жыл мезгілдеріне байланысты топсаяхаттар бірге өткізілуге өте қолайлы. Бірақ әр сыныптың жас ерекшелігне және бағдарламалық талаптарға байланысты берілетін мағлұмат та тапсырмалар да әр түрлі болуға тиі.

Мәселен, күз кезінде 1сынып оқушылары сол жыл мезгілінің табиғатында, тірі өлі табиғатта болған өзгерістерді бақылауға сонымен танысуға тиіс. Ал 2-сынып оқушылары өсімдіктер мен жануарларда болған басты өзгерістерді талдауға, бірінші сыныпта алған ұғымдарымен байланыстыруға міндетті. 3-сынып оқушылары болса, өз жеріндегі өсімдіктер мен жануарлардың күзгі тіршілігін саралап түсінуі керек.

Мұндай жағдайда топсаяхатқа үш сыныпты бірге алып шыққанмен олардың әрқайсысына алдынала тапсырмалар беріледі.Мысалы, 1-сынып оқөушыларына: әр түрлі түскен жапырақтар жинау; ағаштан жапырақтардың қалай түсетінін байқау; бұта, шөп, ағаш өсімдіктерінің күзгі көрінісін байқау тапсырылады.

2-сынып оқушыларына: ағаш, бұта, шөп өсімдіктерінің сыртқы көріністерінің қалай өзергенін байқау; қандай өсімдіктердің тұқымдарының піскенін біліп, тұқым жинау; бунақ денелелердің қасысы кездесетінін, олардың қалай тіршілік ететінін аңғару тапсырылады.3-сынып оқушыларына: Өз жерлерінде өсетін өсімдіктердің атын атауға тырысу; орманда, далада, суда қандай жануарлардың тіршілік ететінін бақылау; олардың атын жазу; жергілікті жердің өсімдіктерінің, пайдалы қазбаларының жиынтығын жинау тапсырылады. Мұндай жағдайда барлық сыныппен кешенді өтілетін топсаяхаттың материалдарын сабақ барысында алдағы кездерде пайдалануға және оқушылардың бір-бірінен үйренуіне жағдай жасалады. Бірақ топсаяхатқа өте мұқият дайындалуға, әр сыныптың тапсырмасын түсіндіруге және топсаяхатқа шығатын жердің ұтырлы болуын, балаларға қауіпті жағдайлардың болмауын қарастыру міндеті тұрады. Топсаяхаттың қортындысын сол жерде жасап, оны бүкіл сыныптың балаларының тыңдауына, көруіне жағдай жасалады.

Топсаяхат кезінде мұғалімнің түсіндіруі, оқушылардың жұмысын қадағалауы, әңгімелесу арқылы бағыттауы кеңінен орын алуға тиіс. Ал әр сыныптың жинаған материалдары сол сыныптың сәйкес сабақтарында қолданылады.

Аз комплектілі мектептерде жүйелі түрде бақылау жүргізу жұмысы да әр сынып бойынша берілетін тапсырма арқылы орындалады. Осы бақылаулар арқылы ғана оқушылар нақты нысандармен танысады. Топсаяхат кезіндегі бақылау жүйелі бақылауға жатпайды. Жүйелі бақылау күнбе күн жүргізіліп, оның нәтижесі табиғат күнделігіне жазылып отырады. әр сыныпқа арналған дүниетану пәнінің дәптеріне бақылау нәтижелері және ондағы тапсырмаларды орындау жұмысы жүзеге асырылады. Қазіргі кездегі дүниетану пәнінің жұмыс дәптерлеріндегі тапсырмаларды оқушыларға орындату арқылы көп мағлұмат беруге болады. Ондай дәптер әр оқушыда болуға тиісті.

Әр жыл мезгілінің табиғатында болған ерекшеліктерді қорыту кезінде үш сыныптың да оқушылары қатысқаны жөн. Сол арқылы төменгі сынып оқушыларының өз пікірлерін қорытуға жұмылдырудың мүмкіндігі туады.

Аз комплектілі мектептердегі сабақтың тиімділігін арттыру үшін мұғалім бір сыныппен жұмыс істеп (сұрау, түсіндіру, қорыту т.б.) жатқанда келесі сынып оқушылары таратып берілген материалдар ( лото, карточка, табиғи материалдар, өсімдіктер мен жануарлар жиынтығы т.б.), көрнекіліктер, тапсырмаларды орындау, не оқулықпен және жұмыс дәптерімен жұмыс жасау арқылы өдігінен оқу әрекеттерімен айналысады. Мұндай әрекеттер әр сынып бойынша кезек- кезек алмасып отырады. Сондықтан да аз комплектілі сыныптардағы оқушылардың өзіндік жұмыс істеу әрекеттері басым болады. Бұл жұмыстардың нәтижесі мұғалімнің басшылығымен ( жазбаша жауап, сурет, сызба, модель т.б. түрінде) қортылады. Өзіндік жұмыстың нәтижесін көрсететін материалдар міндетті түрде болуға тиіс. Мәселен 4-сыныптағы жердің планы туралы тақырыпты оқығаннан кейін оқушылар кез келген заттың не сыныптың планын салуды өздігінен орындай алады. Сол сияқты 3- сыныптан бастап, әр обьектіні оқып өткеннен кейін, не оқу барысында оқушылар географиялық картамен жұмыс жасайды. Олардың орынын картадан анықтап, қысқаша сипаттама жаза алады.

1-2 сыныптарда өсімдіктер олардың пайда болуы туралы оқығаннан кейін тұқымның, оның өну процесінің суретін сала алады. Сол сияқты өсімдіктер бөліктерінің, өз жерлерінде кездесетін бунақденелілердің суретін салу да қиынға соқпайды. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру үшін, мұғалім алдынала дайындалады.

Оқушылардың өздігінен орындауға берілетін тапсырмалар олардың жас ерекшелігіне сай болуы және оқушыларға оны орындаудың әдісі түсіндірілуі керек. Сонда ғана олар мұғалімнің берген тапсырмасын дұрыс орындай алады. Оқушыларға берілетін тапсырмалар мен сұрақтар ауызша да, кейде жазбаша да берілуге тиіс. Ондай жағдайда тапсырмалар мен сұрақтар тақтаға жазылып, оның орындалуын оқушылар өздігінен жүзеге асырады. Кейде түрлі тәжірибелер жасау да тапсырылуы мүмкін. Оқушылардың өздігінен орындайтын тапсырмалардың түрлері екі не үштен аспау керек. Қандай тапсырма берілсе де оны орындау үшін жүргізілетін жұмыстар нақты түсіндіріледі.Оқушылардың білімін тексеру кезінде де мұғалім жалпы сыныпқа не даралап тапсырма бере алады. Оқушылар өз жауаптарын ауызша не дәптерге жазбаша орындауы мүмкін.