І БӨЛІМ БЫЛҒАРЫ ЖӘНЕ ҮЛБІРДІҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІНІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ЖІКТЕЛУІ

1. Аяқ-киімге арналған былғары

1) аяқ киімнің төменгі бөлігіне арналған былғары;

2) аяқ киімнің жоғарғы бөлігіне арналған былғары.

Бұл топтардың әрбіреуі аяқ киімнің төменгі бөлігін бекіту әдісі бойынша бірнеше түрлерге бөлінеді:

1) Бұрандалау – шегелеу әдісімен бекітілген аяқ-киімнің төменгі бөлігіне арналған былғары және жеңіл аяқ киім үшін – жіппен тігу (сыздықты және тігісті) және бекітудің желімдеу тәсілі;

2) Ауыр аяқ киімнің жоғарғы бөлігіне арналған былғары – юфть және жеңіл аяқ киім – хромдық былғары.

Аяқ киімнің төменгі бөлігін бекіту әдісіне байланысты былғарының келесідей түрлері ажыратылады:

Рантты және тігісті бекітілген былғарылар бар. Біріншісі жеңіл, әдемі және қымбат түрлі аяқ киімдер дайындауда қолданылады, екіншісі де жеңіл аяқ киімдер дайындауға арналған, алайда олар неғұрлым арзан, құрғақ жағдайда киюге арналған маусымдық (жаздық) немесе үйде киетін болады.

Рантты бекітілген аяқ киімнің төменгі бөлігіне арналған былғары ірі қара мал терісінен өңделеді; тігісті аяқ киімнің төменгі бөлігіне арналған былғары - шошқа және түйе терісінен, сонымен қатар теңіз аңдарының терісі мен жылқы хазынан алынады.

Қалыңдығы бойынша аяқ киімнің төменгі бөлігіне арналған былғары алты категорияға бөлінеді:

Категория	Қалыңдық (мм)
1	5,0 артық
2	4,5- 5,0
3	4,0 - 4,5
4	3,5 -4, 0
5	3,0 - 3,5
6	2,5 - 3,0

Аяқ киімнің төменгі бөлігіне арналған былғары қалыңдығы және ауданы бойынша толықтай иленген болуы керек: біркелкі түс, дақсыз; жақсы бөлінген қол терісі, табан және мойын терілері; таза шелденген бахтарма.

Аяқ киімнің төменгі бөлігіне арналған былғарының барлық типтері ақаулардың болуына және сипаттамасына байланысты 1,2,3 және 4 сұрыптарға бөлінеді.

Аяқ киімнің жоғарғы бөлігіне арналған былғары. Аяқ киімге арналған беттік былғарылар тағайындалуы бойынша төмендегідей бөлінеді:

1) юфть - ауыр аяқ киімдердің жоғары жағына арналған.

2) хромдық былғары - жеңіл аяқ киімдердің жоғары жағына арналған.

Аяқ киімдік юфть. Жоғарыда көрсетілген былғарылардың әрбіреуі шикізат түрлеріне байланысты бөлінеді, мысалы, сиыр терісінен өңделген юфть, жылқы терісінен өңделген юфть немесе шошқа терісінен өңделген юфть. Юфть өңдеу үшін өсімдіктік илегіштер немесе олардың өсімдіктік емес илегіштермен және хромдық тұздармен комбинациясы пайдаланылады. Әдетте, аяқ киімдік юфть бүтін былғары түрінде шығарылады, ал жылқы терісінен өңделетін юфть сауыр теріден өңделеді.

Юфть ауыр аяқ киімнің жоғары бөлігіне арналған бөлшектерді және сандалды (жазғы аяқ киім) дайындауға арналған.

Әдетте, ауыр аяқ киімнің жоғарғы бөлігіне арналған юфть қара түске боялады, кейде табиғи түспен шығарылады, ал сандалға арналған юфть түрлі-түсті немесе табиғи түсті болады.

Шикізат түрлеріне байланысты аяқ киімнің жоғарғы бөлігіне арналған хромдық былғары хромдық бұзау терісі (ауданы 40-90 дм 2 сүт емізетін бұзау терісі, салмағы есепке алынбайды), бұзау терісі (ауданы 60-150 дм, салмағы 10 кг дейін),

Хромдық бығары көбінесе қара, қоңыр және ашық түстерге боялады, кейде олар табиғи түспен де шығарылады.

Хромдық былғары қалыпты иленген және майланған, барлық ауданы бойынша жақсы жазылған, жұмсақ және нығыз, бояуы біркелкі болуы керек. Былғарының бетінде тартылып немесе отырып қалу сияқты ақаулар, дақтар, жазылмаған қыртыстар және жолақтар болмауы керек.

Аяқ киімнің жоғары бөлігіне арналған астарлық былғары. Мұндай былғары әртүрлі малдардың ұсақ терісінен өңделеді, хромдық, өсімдіктік немесе аралас илеу арқылы бүтін тері түрінде шығарылады. Олар боялмаған (табиғи) немесе анилинді бояғыштармен боялған болуы мүмкін, кейде нитроцеллюлозалы жабынды бояғыштармен де боялады. Казеинді жабынды бояғыштарды пайдалануға рұқсат етілмейді, себебі онымен боялған былғары киімді былғайды.

Қалыңдығы бойынша астарлық былғарыларды жұқа, орташа және қалың, ал сұрыпқа – 1,2,3,және 4 сұрыпты деп бөледі.