Бауыржанова А. З., Асенова Б. К., Тері және былғары өнімдерін өңдеу технологиясы Оқу құралы мазмұНЫ

3. Былғарының шеттерін кесу

Сондықтан шешіп алғаннанкейін былғарыны барлық контуры бойынша тегістеп шығады. Бұрын кесуді пышақпен немесе қайшымен жүргізетін. Кәзіргі кезде кесу арнайы машиналарда жүргізіледі (22 сурет). Машинаның негізгі жұмысшы бөлігі ол жоғары жылдамдықпен айналып тұратын, горизанталді білікке орнатылған дискілі пышақ.

Былғарыны машина столын қойып, оны айналдырып отырып былғарының жуан шеттерін кесіп шығады. Кесу кезінде былғарының пайдалы бөлігіемес тек жуан шетімен, бахромасын кесуді қатаң қадағалау қажет.

4. Былғарыны ылғалдандыру

Ылғалдың бұлай тегіс болмауы келесі әрлеу операцияларында былғарыны әр түрлі ақауларға әкеп соғады. Егер былғарыны кептіруден кейін машинада созатын болса, оның жыртылып кетуі әбден мүмкін, ал юфть қатты болып және тор болып қалады.

Мұндай ақауларды болдырмау үшін хромды былғарыны және юфті кептіруден кейін жатқызуға, одан кейін ылғалдандыруға жібереді. Былғарыны жатқызу үшін штабелге бір біріне бетін қаратып 12-24 сағатқа қояды. Хромды былғарыны ылғалдау үшін жаңа елеуден өткізілген ағаш үгінділері қолданылады. Жөке ағаш үгінділері жақсы деп саналады. Хвойн ағашының үгінділерін қолданып керегі жоқ.

Ағаш үгінділерін сумен ылғалдап, ағаш күрекпен араластырып және ылғал тегіс сіңуі үшін 2-3 сағатқа қалдырады. Ылғалданған былғары түріне байланысты ағаш үгіндісінің ылғалы 40-45% құруы керек. Ағаш үгінділері ұстаған кезде су емес ылғалды болуы керек; ағаш үгінділері қолыңа алып қысқан кезде саусақтарыңның арасынан су тамшылары ақпауы керек. Былғарыны ағаш үгінділерімен көму, түбіне 5-10см қалыңдықта тегістеп себілген ағаш үгінділері бар, биік емес ағаш жәшікте өтеді. Былғарыны үйіндіге екеулеп тастайды, былғарылардың бетін жұқалап ағаш үгіндісімен жапқан кезде, әсіресе олардың шеттеріне жақсылап себу керек. Былғарының жоғарғы үйіндісін жапқан кезде қалыңдығын 3-5 см қалыңдықта жауып, брезентпен жабады. Осындай күйде былғары 12-24 сағат ішінде ылғалдандырылады. Ешкі терісін ылғалдандыру уақыты – 72 сағатқа дейін. Ылғалдандырылғаннан кейін былғарыдағы ылғал мөлшері 28-32% құруы керек. Мұндай былғары ұстаған кезде ылғалды болады, бірақ су емес. Ылғалдандырылған былғарының шеттері ұстаған кезде жұмсақ және оны тартқан кезде жеңіл созылады.

Юфтті жатқызудан кейін 25-30^о температурадағы сумен пульверизатордан былғарыға бүрку арқылыылғалдайды. Одан кейін былғарыны жатқызу үшін бір қабатты жабық штабельге 24-36 сағатқа қояды.

Қатты былғарыны чанға 20-30 секунтқа батырып алып немесе бүрку арқылы 50-55^о темпреатурадағы сумен ылғалдайды. Одан кейін былғары 1,5 м дейінгі жабық биік штабельде36-48 сағатқа жатады. 24 сағаттан кейін былғарыны алып құрғақ жерлерін сулайды. Тегіс ығалданбаған былғарыны қосымша ылғалдауға жібереді.

5. Былғарыны созу және тығыздау

Созуға хромды былғары мен юфть жатады. Созудан кейін былғарының ауданы бірнешеге ұлғаяды. Хромды былғарыны созу үшін ТМТ созғыш машинасын қолданады, ал юфтті созу үшін ТМ-2 машинасы қолданылады.

Созуды әдетте бірнеше рет қайталайды. Шеста да немесе пластинада кептірілген хромды былғарыны екі рет созады, ал пластинада кептірілген былғарыны төрт рет созады. Юфть кептіріп, жатқызып және ылғалдандырғаннан кейін бір рет созады, одан кейінгі әрлеу операцияларында екі рет созады.

Тығыздауға аяқ киімнің төменгі жағына арналған былғарыны тығыздау мен былғарыға қаттылық беру үшін, жыртылуға қарсылығын арттыру үшін жатқызады. Былғарыны тығыздауға жатқызудан кейін ылғалдап дайындайды. Тығыздауға түсетін былғары 18-22% да болуы керек.

6. Тегістеу және булау

Тегістеу операциясы – ол былғарының бетін түкті теріден тегіс бархат бетті бахтарма немесе бет алу. Тегістеу былғарының қалыңдығы бойынша кішкене тегіс емес жерін алады және оған жұмсақтық береді.

Тегістеу бөлінеді:

1) әдетте бахтарма жағымен жүргізілетін, былғарының әрленбеген жағын тегістеу (беттік хромды былғары және юфть үшін);

2) түкпен өңделген, былғарының әрленген жағын тегістеу; бұл жағдайда тегістеу сыртқы түрі мен былғары қасиетін анықтайтын негізгі әрлеу операциясы ьолып табылады;

3) бахтарма және беткі жағынан қатты ақауы жоқ жасанды бет қойылатын былғарының әрленген жағын тегістеу. Тегістеуде былғарының жұқа беттік қабатымен бірге, жасанды бет жапсыру үшін біртекті беттік қабатын дайындау үшін беткі ақаулары алынып тасталады. Бұл жағдайда қылшығы айтарлықтай қысқа болуы керек.

Әдетте хромды былғарыны рамада кептіргеннен кейін тегістейді, беттік былғарыны – кейде апператураны жаққаннан кейін тегістейді. Тегістеу үшін әртүрлі түйінді тегістелген түкті терілер қолданылады. («түйінді» - бұл түкті материалдардың түйін көлемінің көрсеткіші, тері нөмірі көп болған сайын, сондық түйін көлемі ірі болады).

Былғарыны тегістеу тегістеу айналымында немесе тегістеу машинасында жүргізіледі.

Бланширлеу – былғарының беттік қабатын жартылай немесе толықтай алып тастаудан тұратын операция.

Бланширлеу білікте орналасқан пышағында айырмашылығы бар сүргілегіш машина түріндегі бланширлеу машинасында жүргізіледі.

Шаңнан тазалау. Тегістегеннен кейін былғары міндетті түрде шаңнан тазалануы керек. Бұл үшін қалың щетка немесе щеткалы машина қолданылады.

7. Үлбір терілерін әрлеудегі механикалық операциялар

Үлбір терілерін әрлеудегі механиқалық операциялардың ішіндегі кейбір жүнді жабынның сапасы мен тері өзеңіне үлкен әсер етеді. Бұған мысалы, жұмсартудың әртүрлі түрлерін: ағаш үгіндісімен өңдеу және үгіндісіз қағып сілкілеу сияқты операцияларды жатқызуға болады.

Ал, тері өзеңінің қасиетіне әсер ететін механикалық операцияларға тегістеу, қыртысын жазу, созу, түрпілеу жатады.

Түкті жабынның сыртқы түрін өзгертіп, сапасын арттыратын механиқалық операцияларға - тарау, қырқу, сабау, қылшық жүнін қырқу (эпилиреу), үтіктеу жатады. Бұл операциялардың дұрыс орындалмауы үлбірдің сапасына кері әсерін тигізуі мүмкін.

8. Үлбірді механикалық жолмен жұмсарту (откатка)

Бұл - үлбірді әрлеудің маңызды операцияларынын бірі, тері өзеңі мен түкті жабынның сапасын арттыруға көп әсері бар. Бұл операция айналмалы барабандарда үлбірлік жартылай фабрикатты ағаш үгіндісімен жақсылап араластыру арқылы атқарылады, ол екі рет қайталанады. Жұмсартудың мақсаты - кептіруден сон, үлбір жартылай фабрикатының тері өзеңін ылғалдандырып, оны жұмсарту (1-ші операция) және түкті жабын мен тері өзеңінен байланыспаған майлы заттар мен бояғыштарды аластау (2-ші операция). Жұмсарту кезінде интенсивті механиқалық әсерден мехтық жартылай фабрикат терісінің жұмсақтығы жоғарылап, ал түкті жабын ағаш үгіндісімен жанасудан судырап, тап-таза жалтыраған күйге енеді. Операцияның бірінші сатысында ағаш үгіндісінің ылғалдылығы 25-30°С, массасы үлбір терілерінің массасына тең немесе одан азырақ болады, ал жұмсартудың екінші сатысында үгіндінің ылғалдылығы 10-12% болып, оған скипидар немесе таза майда құм қосады. Операцияның дұрыс жүруіне ағаш үгіндісінің түрі, пішіні және өлшемі әсер етеді.

Үгінді үйкеліске тұрақты және құрамында илегіш заттар мен шайыры жоқ болуы керек. Жұмсартуға қатты жапырақты ағаштардың ең сапалысы - бук (шамшат) және қайың ағаштарының үгінділері пайдаланылады. Өңдеуге ағашты көлденең қиғаннан шыққан және қимасы шаршылау болып келген, қабырғаларының өлшемі 3 мм-ге жуық үгінді жанқаны қолдану тиімді. Егер үгінді одан майда және пішіні сүйір болып келсе, ол жүнді ластап, ұйыстыруы мүмкін. Осы операциядан соң, үлбір жартылай фабрикаты тазалап қағатын (протрясной) барабанда үгіндіден, шаңнан арылады. Үлбір жартылай фабрикатын тарау кезінде жүнді жабынның ұзыңдығына мән беру керек. Тарау машинасының негізгі бөлшегі - білікке тартылған қардолента. Ол тасымалдаушы қондырғы мен жұмысшы білігінің арасында реттеледі. Жұмысшы білігінің үнемі тазартылып отыруы, өнімнің жоғары сапалы болуын қамтамасыз етеді. Тарау дұрыс жүрмеген кезде тері жыртылып кетуі немесе жүннің ұшы деформацияға ұшырауы мүмкін.

жүктеу/скачать 1,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: