Ббк 1. С 94 Қазақстан Республикасы
о, о, ұ, ү еріндік дауыс- тылары сол сөздің ішіндегі өзінен кейінгі буындарда жазылған ы, і, е
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
file-6694
| о, о, ұ, ү
еріндік дауыс- тылары сол сөздің ішіндегі өзінен кейінгі буындарда жазылған ы, і, е дауыстыларын өздеріне үндес етіп айтқызады. Мыса- лы: күмүс (жазылуы: күміс), кұлұн (жазылуы: құлын), үйрөнүу (жазылуы: үйрену). Үндесудің бұл түрі де жазудың әсерімен бұзылып, еріндік, езулік дауысты дыбыстар аралас айтылатын фактілері бар. Айталық, құрұқ, күлүмгөз, өлөң, өнөр, өсүм деп дыбысталуға тиісті сөздерді құрық, күлімкөз, өлэң немесе өлең, өнэр, өнер, өсім деп айту жиі кездеседі. Тек үндестік заңдары бойынша емес, қазақ тілінің орфоэ- пиялық заңдылықтары өзге сәттерде де орын алады. Мыса- лы, бір әуенмен (ырғақпен) айтылатын екі сөздің арасындағы (алдыңғы сөздің соңғы дыбысы мен келесі сөздің басқа ды- бысы) дауыстылардың бірі «жұтылып» кетеді, дәлірек айтсақ, соңғысы алдыңғысын «жұтып» қояды. Мысалы, Сары арқа де- ген екі сөз бір әуенмен, яғни қосылып айтылуға тиіс, сондықтан оның дұрыс дыбысталуы – Сарарқа. Сол сияқты келе алма- 2 Сонда, 73-б. 220 ды деген күрделі етістік те бір әуенмен айтылатын сөздерден тұрады, оның да орфоэпиялық суреті – келалмады болу керек. Бұлардың екеуінде де алдыңғы сөздің соңғы дауыстысы «түсіп қалып», аралық тұста соңғы сөздің алғашқы дауыстысымен екі сөз қосылып айтылады. Сөздердің жазылған түрі мен (графемамен) дыбысталу (ай- тылу) сазы бірдей бола бермейтіндігі и әрпімен келген сөздерде де көзге түседі. Анығында, бұл бір таңбамен ый, ій деген ды- быстар қосындысы (тіркесі) таңбаланады: сипат – айтылуда: сыйпат, сиыр – айтылуда: сыйыр, шикі – айтылуда: шіикі, ақ тиін – айтылуда: ақ тійін. Жеке айтқанда жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|