е
дыбысы
йе
түрінде
айтылады. Мысалы,
ер, елек, екі, ет
деген сөздердің дұрыс ай-
тылуы:
йер,
йелек, йекі, йет.
Әрине, бұл жерде
й
(йот)
дыбы-
сы толық
и
түрінде емес, «жартылай» (болар-болмас) естілуге
тиіс. Егер бұл сөздерді
йот
элементінсіз айтсақ,
эр, элек, экі, эт
түрінде айтылар еді. Бұл заңдылықты анығырақ байқау үшін
орыс тіліндегі
ель
(ағаш) сөзі мен қазақша
ел
(жұрт) сөзіндегі
е
дыбысының айтылуына назар аударыңыз: орыс сөзі
эль
түрінде, қазақ сөзі
йел
түрінде дыбысталады.
2) Сөз басында келген
о, ө
дыбыстарының алдынан да
у
дыбысының элементі естіледі:
уотан
(жазылуы:
отан), уорак
(орақ), уөрүк (өрік).
Бұл жердегі
у
да толық емес, «сәл-пәл»
айтылуы керек.
3) Сөз басында келген
р, л
дыбыстарының алдынан
ы, і, ұ, ү
(сөздің жуан-жіңікелігіне қарап) дыбыстары қосылып айтыла-
ды. Жазуда
ы, і
әріптері жазылмайды. Мысалы:
Жазылуы:
рет
рас
рай
ру
рұқсат
леген
лаж
лақ
лайық
Айтылуы:
ірет
ырас
ырай
ұрұу
ұрұқсат
ілеген
ылаж
ылақ
ылайық
289
4) Қазақтың төл сөздерінде
ч, дж
дыбыстары айтылмай-
ды. Қазақстанның кейбір өлкелерінде жергілікті ерекшелікке
байланысты ауызекі сөйлеу тілінде
ш, ж
дыбыстары келетін
сөздерді
ч, дж
дыбыстарымен айту дәстүрі бар. Мысалы:
чатақ, чырақ, малчы, джақсы, джоқ.
Бірақ әдеби тіліміздің
орфоэпиялық нормасы бойынша, қазақ сөздерін тек
Достарыңызбен бөлісу: |