ХХ ғасырдың екінші жартысындағы Батыс Еуропа мен Американың өнері

Мәдениет саласындағы идеалогиялық күрестің шиеленісуі. Буржуаздық өнердің реакциялық және прогрестік бағыттарының арасындағы үзілістің тереңдеуі. Бұқараттық коммуникация құралдарынң дамуы, ХХ ғасырдағы кино, телевидение, фотосурет сияқты тұл өнерлердің идеологиялық әсерлері мен рөлдерінің артуы. Олардың қоғамның дәмдері мен эстетикалық сұраныстарының қалыптасуына әсері. Идеология «тұтыну қоғамы», негізгі стреотиптер, әлеуметтік бейімделу мен буржуаздық қоғамның «жаппай мәдениетінің» заманауи түрлендіру. «Поп-мәдениеттің» негізгі түрлері мен реакциялық мән. Еуропа мен Американың өнеріндегі поп-арт (Р.Раушенберг, Р.Лихтенштейн, Э.Уорхол, К.Олден-бург).

Гиперализм – қазіргі натурализмнің түрлерінің бірі (Р.Эстес, Ч.Клоуз, Д.Эдри). Бүргінгі буржуаздық өнердің қарсы мәдениетінің әсіре солшыл жастар қозғалысымен қабысуы. Қазіргі өнерге қарсылықтың негізгі пішіндері (ең аз өнер, тұжырымдамалық өнер, топырақтық өнер). Бейнені туғызуға қатысуға көрермендерді қатыстыру мен назарларын жандандыру мақсатында (көкейтесті әлеуметтік және саяси тақырыптар мен ұрандарды қолдану; саяси манифестацияларға, карнавалдарға, белсенді саяси әрекеттерге қатысу) бейнелеу және көріністік өнердің әртүрлі пішіндерін қосуға әрекеттену (хеппенинг пен перфоманс).

1940-1950 жылдардағы еуропалық және америкалық өнерде үдемелі демократиялық үрдістердің өсуі. Неорализмнің әшкерелеуші үрдістері, реалистік өнердің жаңа кейіпкерін – шаруалардың, жұмысшылардың, ілгерінді зиялылардың арасынан іздеу (Андре Фужерон, Борис Таслицкий). Жан Эффельдың саяси сурет өнері мен келемеж суреттері. Херлуеф Бидструптың әлеуметтік саяси сүйір келемеж суреттері. Коммунистік жәнеұлттық-азамттық қозғалыстарының капиталистік елдердің ілгерінді пішіндеріне және мазмұндарына әсері.

Итальян суретшісі Ренато Гуттузоның шығармашылығы, оның белсенді әлеуметтік революциялық өнер үшін күресі. Джакомо Манцудың драмалы фашистікке қарсы мүсіндемесі («Вариация на ту же тему» рельефтерінің топтамасы). Саяси және әлеуметтік-сатиралық неміс сурет өнері (А.В.дреслер, К.Хуббух, К.Шел-леман). АҚШ-тың реалистік өнері (А.Рефрежье, Ч.Уайт, Р.Сойер).
№ 27 дәріс тақырыбы. Орыс өнерінің тарихы.

Орта ғасырлық Русьтың өнері.

Ежелгі орыс өнерінің бастаулары. Шығыс славяндары мен олардың ата-бабалары.

Орта ғасырлардағы наным мен шіркеудің рөлі. Пұтқа табынушылық пен көркемдік шығармашылық (халық ауыз әдебиеті, мүсіндеме, қолданбалы өнер, баспаналық және тастық сәулет өнері). Христиандықты қабылдау мен оның туындылардың мазмұнына әсері. Византиямен, Балқан және басқа елдермен мәдени байланыстар.

Діни архитектураның күрделілігі. Ғұшырлық шіркеу, София соборы мен Киевтегі алтын қақпалар. Черниговадағы Спасс соборы, Полоцкедегі София соборы. Софиялық, Николо-Дворищенсикй, Антоньева Рождественский монастрьлары мен Новгородтағы Георгиевский соборлары.

Архитектуралық құрылғыларды көркедік безендірудің кешенді мінездемесі (өрнектер мен кеппеген сылаққа салынған сурет, иконалар, кітаптар, қолданбалы өнер).

Владимиро-Суздаль князьдығының өнері, ХІІ ғасырдағы Кидекштағы және Переяславль-Залесскийдегі архитектуралық ескерткіштер. Владимирдағы Успенский собор. Нерлидағы Боголюбскийц замогы мен Покров шіркеуі. Суздальдағы Рождественский соборы, Архитектуралық декор (эволюция мен ерекшелігі). Владимирдағы Дмитровский соборы. Юрьев-Польскийдағы Георгиевский соборы.

Византиялық және сербиялық суретшілермен шығармашылық әріптестік. Новгородтық кеппеген сылаққа салынған сурет (Ковалевтағы Спас шіркеуі, Болотово алқабындағы Успения мен Федор Стратилат). Новгородтағы көшедегі Ильинның Спас Преображения шіркеуінің фрескалары.

Мәскеу сурет өнері мектебінің гүлденуі. Жергілікті сурет өнері мектептерінің стилистикалық ерекшеліктерінің безендірілуі. Андрей Рублевтың және оның айналасындағы суретшілердің шығармашылығы. Мәскеудің тасқа салынған сурет өнері. Владимирдағы және Звенигородтағы Қалашықтағы Успенский соборларындағы, Спасо-Андроникова мен Рождестволық Саввино-Строжевский монастрьларының кеппеген сылаққа салынған суреттері.

Мәскеу мектептерінің иконалары. Звенигородтық шен. «Жоғары иконастас» деп аталатынды тудыру (Мәскеу Кремліндегі Благовещенсикй соборының, Васильевский, Троиск-Сергиев монастырының Троиск соборындағы иконастастар. Андрей Рублевтың «Үштігі».

Діни архитектура. Оның сәнінің күшеюі, ордерлік элементтерді қосу. Никитникадағы Троицаның шіркеуі. Шатыр тәрізді ғибадатханалар (Угличтегі «Дивная» шіркеуі, Медведководағы Покров шіркеуі, Путикадағы Рождество).

XVII ғасырдың соңындаңы жаңа архитектуралық шешімдерді іздеу. Нарышкалық стиль (Фильдағы Покров, Убордағы Спас, Лыковтағы Троицк шіркеулері). Строгоновтық Архитектура мектебі (Сольвычегодскдағы Введенский соборы, Нижний Новгородтағы Рождество шіркеуі және басқалар). Станокты сурет өнері: Симон Ушаков, Федор Зубов, Гурий Никитин, Никита Павловец. Петров реформасы насихатындағы, Ресейдің ішкі саясатындағы, зайырлы дүниетанымдағы сурет өнерінің рөлі.

XVIII ғасырдағы орыс мәдениетінің сапалы өзгерістері жағдайындағы өнердің тапсырмалары. Стиль Жаңа уақыт өнерінің көрінісі. Петров өнерінің көптүрлілігі. Петров уақыты өнерінің негізгі тақырыптары. Жеке бастың шынайы мінездемесі өнерінің кейпі. Жаңа бейнелеу тілінің қалыптасуы. Кескіндеме мен сурет өнерінде шынайы дүниені көрсету әдістерін игеру.

Петербург – Жаңа уақыттың қаласы. Шынайы қала түпкі ойынан шынайы құрылыс (Ж.Б.Леблон, Д.Тренизи). Қала ансамблінде қоғамдық ғимараттар рөлінің төмендеуі (Он екі әріптестер, Адмиралтейство, Кунсткамера ғимараты). Шіркеулік құрылыстардың зайырлы кейпі. Архитектурадағы жүйелілік пен классикалық ордер – Жаңа уақыт өнері әдістерінің кейпі. XVІII ғасырдың алғашқы төрттігіндегі мәскеу архитектурасының ауыспалы кезеңінің ерекшелігі.

XVІII ғасырдың басындағы көркемдік білім. Құрылыстар мен басқа мемлекеттік мекемелерден Кеңсе командалары, Ғылым академиясының сурет өнері бөлімшесі, шетелдік шеберлер, зейнеткерлік. Мәдениеттің ашық мінездемесі жағдайындағы шетелдік шеберлер шығармашылығының рөлі (Б.К.Растрелли, И.Г.Таннауэр, Л.Каравак).

XVІII ғасырдың бірінші үштігіндегі портреттік сурет өнерінің Жаңа уақыт адамының бейнесі (Преображендік серия, И.Никитин, А.Матвеев).
XVІII ғасырдың екінші жартысы мен ортасындағы орыс өнері.

Барокко стилінің гүлденуі. Оның негізгі ерекшеліктері мен ұлттық өзгешеліктер. Бар ансамбліндегі өнердің синтезі. Сарай құрылысының гүлденуі. Ф.Б.растрелли – барокко дәуірінің ұлы сәулетшісі. XVІII ғасырдың ортасындағы – мәскеу архитектурасының ерекшелігі (Д.В.Ухтомский, И.В.Мичурин, А.П.Евлашев).

Орыс портретистерінің шығармашылық әдісі мен отандық көркем мұра. И.Я.Вишняковтың портреттеріндегі жаңашылдық пен дәстүрлілік. Салтанатты портреттен камералыққа дейін. (А.П.Андропов). Басыбайлы суретші И.П.Аргуновтың шығармашылығы. XVІII ғасырдың ортасындағы шетелдік суретшілер (Ағайынды Г.Х. және И.Ф.Гроот, Л.Токке, П.Ротари). Орыс өнеріндегі рококо.

Орыс мәдениетін жалпы көтеру жағдайындағы көркем шығармашылық саласындағы үдеріс. Ағарту идеалдарының мәні. Өнердің қоғамдық мәні мен шынайылылығын жете түсіну. Азаматтық пен отаншылдық идеяларының мәндерін арттыру. Әрекетшілдік пен көркем өмірдің теориялық мәнін ұғыну. Классицизм – XVІII жүзжылдықтың екінші жартысының басыңқы стилі.

Ресейдегі классицизмнің негізгі үрдістері мен дәуірге бөлу. Көркем сурет академиясының жаңа кадрларды тәрбиелеу мен көркем өмірді реттеудегі рөлі. Академиялық зейнеткерлік. Академиядағы түрлік және жанрлық сатылы лауазым.

XVІII ғасырдың екінші жартысындағы орыс архитектурасы. Орыс қала құрылысының ары қарайғы үдерісі. Сәулетшілердің мәскеулік, петербургтық және шет аймақтық мектептерінің өзара әркет етуі мен өзгешеліктері. В.И.Баженов – ерте классицизмның архитекторы. Ерте классицизмнан толысқанға, М.Ф.Казаковтың шығармашылығындағы эволюция. Классицизм мен сәйкес ағыс. Орта ғасырлық мұраның мәселесі мен псевдоготика (В.И.Баженов, М.Ф.Казаков, Ю.М.Фельтен). И.Е.Старовтың петербургтық шығармашылығы. Ресейдегі палладианство (Н.А.Львов, Дж.Кваренги, Ч.Камерон). Орыс қора-қопсысының архитектурасы. Пейзаждік саябақтың поэтикасы.

Мүсіндеменің ұлттық мектебінің көтерілуі. Ф.И.Шубин – мүсіндеме портретінің көркекті шебері. XVІII аяғындағы ХІХ ғасырдың басындағы мүсіндік ескерткіштердің жоғары бейнелігі мен азаматтық идеялары (Э.М. Фальконеның Петр – 1, М.И.Козловскийдың - Д.В.Суворовқа, И.П.Мартостың - Минин мен Пожарскийге ескерткіштері). XVІII ғасырдың екінші жартысындағы орыс мүсіншілері жұмыстарындағы көне мұралар. Орсы өнеріндегі көркем құлпытастар мен ескерткіш тақырыптар. Тарихи сурет өнері мен тарихи бедщерлердегі өткеннің шынайы және аңызға айналған уақиғаларын беру ерекшелігі. Көркем өнер академиясы мен тарихи сурет өнері. XVІII ғасырдың екінші жартысында тарихи сурет өнерінің қалыптасуындағы отандық тақырыптаманың рөлі (А.П.Лосенко, И.А.Акимов, Г.И.Угрюмов). Орыс тұрмыстық жанрының ерекшеліктері (И.И.Фирсов, М.Шибанов, И.А.Ерменев).

XVІII ғасырдың екінші жартысындағы орыс көркем сурет портретінің гүлденуі. Ф.С.Рокотовтың сырлас портреттері. Д.Г.Левицскийдың, В.л.Боровиковскийдың, шығармашылықтарының тұрпаттамасы мен стилистикасы және орыс сентиментализмі. XVІII ғасырдың соңындағы Ресейдегі шетелдік портретшілердің шығармашылығы (А.Рослен, Ж.Л.Вуаль, И.Б.Лампи, Э.Виже-Лебрен). Орыс көркемдік пейзажының қалыптасуы (Ф.Я.Алексеи, Сем.Шедрин).

А.Н.Воронихин, К.И.Росси, В.П.Стасов, ХІХ ғасырдың ортасындағы архитектураның дағдарысы (А.А.Монферран, К.А.Тон). Уақыттың жеткші идеяларындағы архитектурадағы кейіп.

Мүсіндеме дамуының жолдары. ХІХ ғасырдың алғашқы үштен біріндегі классицистикалық мүсіндеменің жемістері (Ф.Ф.Щедрин, С.С.Пименов, В.И.Демут-Малиновский). И.П.Мартостың тасқа салынған жұмыстары. Н.С.Пименовтың, А.В.Логановскийдың, С.И.Гальбергтың мүсіндемелеріндегі өмірдің неғұрлым тікелей жаңа құралдарын іздеу. А.И.Теребневтың, И.П.Виталидың, Б.И.Орловскийдың, Ф.П.Толстойдың, П.К.Клодтың туындылары. Мүсіндеу өнердегі дағдарыстық бейнелердің пайда болуы мен бұның себептері. ХІХ ғасырдың бірінші жартсындағы академиялық кесіндеме. А.И.Ивановтың, В.К.Шебуевтың және А.е.Егоровтың классицистикалық туындыларындағы кеберсушілік пен қалыптылықтың бейнелері. Суреткер Егоровтың – шеберлігі. Орыс көркем мәдениетіндегі романтизмнің пайда болуы. О.А.Кипренскийдың, В.А.Тропининның, С.Ф.Щедринның, М.Н.Воробьевтың шығармашылығы. А.Г.Венецианов пен оның мектебінің орыс өнеріндегі стильден тыс үзігі. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы реализмнің алдын алатын үзіктердің пайда болуы. Венециановтың педагогикалық жүйесі.

ХІХ ғасырдың үштен бір бөлігіндегі сурет өнері. Ондағы 1812 жылғы уақиғалардың кескіні. Суретшы-романтик А.Орловскийдың сурет өнері.

ХІХ ғасырдың екіден үш бөлігіндегі орыс демократиялық эстетикасының қалыптасуы.

Бейнелеу өнерінің даму ерекшеліктері. Классицизмдегі барлық оңдарды сақтауға және оны романтикалық дүниені сезінумен ұштастыруға тырысу. К.П.Брюллов пен оның туындылары. «Помпеидің соңғы күні». Портреттер К.Брюлловтың жоғары жетістіктері.

А.А.Иванов. Оның шығармашылық эволюциясы. «Христостың халыққа келуі» суреті: оның идеялық түпкі ойы. Гоголь мен Герценның эстетикалық көзқарастарының суретшіге әсері. Ивановтың сурет өнеріндегі шынайы үрдістердің мысалы ретіндегі жанрлық езілген бояу. Шебердің кеш туындыларындағы көркем тіл мен идеялы мәселенаманың ерекшеліктері. А.А.Ивановтың шығармашылық мұрасының мәні.

Академизмнің дағдарысы. Ф.А.Бруни.

П.А.Федотов – критикалық реализмның алғашқы үлкен шебері. Суретшінің тақырыптар саласындағы жаңашылдығы мен олардың байымдауы. Кеш Федотов. Оның шынайы өмірге кездейсоқ жолданымы, оның себептері. Орыс кескіндемесіндегі критикалық реализм. А.А.Агин мен оның «Өлі жан дүниелерге» суреттемесі.
ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы орыс өнері.
Реформалық кезеңдегі Ресейдің көркемдік өнерінің ерекшеліктері. Чернышевскийдің эстетикасы мен оның бейнелеу өнеріне әсері. Критикалық реализмнің дамуы. Осы кезеңдегі архитектура мен мүсіндеменің құлдырауының себептері. «14 бүлік» пен Көшпелі көркем көрмелер серіктестігін құру. В.Б.Стасов пен П.М.Третьяков және олардың орыс демократиялық өнерінің қалыптасуындағы рөлі. Алпысыншылардың өнері. Цензурадан өтпеген баспасөз бен сатиралық журналдық сурет өнері (М.П.Шмельков, М.П.Боклевский).

60-жылдардағы бейнелеу өнері. Фетодов дәстүрімен байланыс. Әдебиеттің әсері (Е.В.Неврев, В.В.Пукирев, П.М.Принишников, В.И.Якоби). олардың өнерінің бейнелік мінездемесі. В.Г.Перов – алпысыншы жылғылар буынының ірі суретшісі, оның шығармашылығындағы «кедей адамдар» тақырыбы. Перовтың тақырыптық өнеріндегі типтілікті іздеу.

ХІХ ғасырдың 60-шы жылдарындағы тарихи сурет өнері. Тарихшылар – Е.Забелиннің, С.М.Соловьевтың тарихи суреттің дамуына әсерлері. 60-шы жылдардағы ірі тарихи кескіндемешілер (К.А. Флавицкий мен В.Г.Шварц, Г.И. Семирадский, К.Е.Маковский). Академистердің жеке сәттіліктері (В.С.Смирнов, И.К.Айвазоский).

П.П.Чистяков – суретші мен көрнекті педагог. Оның педагогикалық жүйесінің негізгі қағидаттары. Чистяков мектебі. И.Н.Крамскийдің шығармашылығы. Крамской көшпеліліктің көшбасшысы. Оның жағымды қаһарманды тудырудағы рөлі.

Крамскойдың эстетикалық көзқарастары, олардың бейнелеу өнерінің дамуына әсері. Көшпелілердің жанрлық сурет өнеріндегі жағымды идеалды іздеу. В.М.Максимов, Г.Г.Мясоедов, Савицкий, В.Е.Маковский, Н.А. Ярошенко, олардың өмірді толық қамтуға тырысуы.

Н.Н.Ге. Оның Брюллов пен Ивановтың романтикалық дәстүрлерімен байланысы. Оның тарихи және інжіл суреттеріндегі философиялық-адамгершіліктік мәселелердің қойылуы. Академиялық сурет өнерінің құлауы. Көшпелілердің өнеріндегі ұлттық пейзаждың бекітілуі. А.К.Саврасов, М.К.Клодт, И.И.Шишкин пейзаж өнерінің осы нұсқаға сүйеніп анықталған жолының өкілдері. Ф.А.Васильев пен А.И.Куинджи – салалас пейзаждың өкілдері. Осы шеберлердің романтизммен байланысы.

ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы өнердегі ұрыстық жанрды бұқарашылдандыру. В.В.Верещагин. 80-90 ғасырлардағы өнер - көшпелі сурет өнерінің шыңы. И.Е.Репин. оның шығармашылығындағы тематикалық жне идеялық көпбейнелілік. В.И.Суриков – тарихи суреткер. Суретшімен тарихты түсіну ерекшелігі. Суриковтың көркем-ырғақты әдісі. В.М.Васнецовтың ертегі мен ауыз әдебиетіне жолданымы, тасқа салынған суреттерді қайта құрастыруға талпыныстары. Суретшінің театрлық-декоративті өнердегі жаңашылдығы. В.Д.Поленов. Суретшінің бояулар мен түстердің суретте құбылып өзара үйлесуі мен плэнер саласындағы табысы.

Архитектурадағы эклектика мен жалған орыстық стиль. Осы кезеңнің сәулет өнері дамуының тарихи заңдылығы. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы неғұрлым ірі мүсіншілер. М.М.Антокольский, А.М.Опекушин, М.О.Микешин және басқалар.

ХІХ ғасырдың аяғындағы – ХХ ғасырдың басындағы мүсіндеме. Тасқа салынған мүсіндеменің П.П.Трубецкиймен, Н.А.Андреевпен және басқалармен өркендеуі. А.С.Голубкинамен, С.Т.Коненковпен, А.Т.Матвеевпен және басқалармен ізденістер.

Сурет өнеріндегі тұрмыстық жанр. «Кіші көшпелілермен» демократиялық дәстүрлерді еңсеру. К.А.Коровинның, С.В.Ивановтың, А.Е.Архиповтың сурет өнерлеріндегі олардың Серіктестіктен шығулары мен Орыс Суретшілер Одағын құрулары сөз етілген жаңа әдістердің пайда болуы. М.В.Нестеровтың шығармашылығындағы революцияға дейінгі кезең. Ф.А.Малявинның сурет өнері. Тарихи сурет өнері. Орыс тарихи картиналарының дәстүрлері. Осы жанрдағы ұлттылықты іздеу. Тұрмыстық тарихи картинаның мысалы ретіндегі А.П.Рябушкинның және С.В.Ивановтың шығармашылығы. А.М.Васнецовтың тарихи пейзажы. И.И.Левитанның шығармашылығы – пейзаж-суреттің жамындағы жоғарғы кезең. Левитан – көңіл-күй-пейзажын тудырушы.. Суретшінің пейзаждарындағы идеялық мәнділік. ХХ ғасырдағы пейзаждық сурет өнеріне Левитанның әсері.

К.А.Коровин – орыс импрессионизмінің өкілі. Оның ерекшеліктері. И.Э.Грабарьдың, К.Ф.Юонның шығармашылығындағы импрессионизм. Табиғатта эпикалық бейнені іздеумен байланысты А.А. Рыловтағы, А.М.Васнецовтағы пейзаждық сурет өнерінің басқа бағыттары.

В.А.Серов. Оның шығармашылығындағы репиндік дәстүрлер. П.П.Чистяков әдістерінің әсері. Суретшінің ерте шығармаларындағы реализм мен көркемдік жаңашылдық. Серовтың келесі шығармаларындағы оның суреттеріндегі психологиялық өткірлікпен ұштасатын стильді іздеу. Серовтың суреттері мен оның графикалық шеберлігі. Серовтың тарихи туындылары – оның монументтілігі мен декоративтігінің мәселесі.

1890-1917 жылдардағы С.В.Малютинның, О.Э.Браздың және басқалардың жұмыстарындағы портреттік сурет өнері. М.А.Врубель – орыс модернының ірі суретшісі. Әдебиеттегі бейнешілікпен жанасушылық. Врубельдың шығармашылығындағы қиялғажайыптың мәні. Оның романтикалық ұмтылысы. Демонның бейнесімен жұмыс. «Пан», «К ночи», «Сирень» - сурет өнерінің көркемдік мақамының толысуымен ерекшеленген туындылар. Врубельдың көркемдің нысанының ерекшеліктері. Сурет, декоративті панно, театрлық көркемдеу. Врубельдың архитектура мен мүсіндеме саласындағы жұмыстары.

Э.Борисов-Мусатов екінші кезеңдік символикалық өнердің өкілі. Әдебиеттік түптұлғаға жолданымның жоқтығы. Борисов-Мусатовтың монументалды – декоративті ізденістері. Оның ізбасарлары, «Голубой розаның» суретшілері. «Өнер әлемі». Осы тенийдың идеялық-эстетикалық бағыты. Үйлесімсіздік бағдарламасының қарама-қайшылығы. Л.сомовтың шығармашылығы. А.Н.Бенуа суреткер, театр сыншысы, кескіндемеші мен өнер тарихшысы. М.В.Добужинский, оның кескіндемесі мен театр-декорациялық сарын. П.Я.Билибин. Е.Е.Лансердың, А.П.Остроумова-Лебедеваның, Б.М.Кустодиевтың, л.я.Головинның, Н.К.Рерихтың шығармашылығындағы революцияға дейінгі кезең. Жол басы.

1905-1907 революция жылдарындағы өнер. Революциялық журналдардың кескіндемесі. Оларға И.Я.Блибинның, Б.М.Кустодиевтың, Е.Е.Лансердың, Д.Н.Кардовский мен басқалардың қатысуы.

Футурузим мен абстстракционизмның басы. Орыс өнерінің шынайы дәстүрлерінің жалғасы.

№ 29 дәріс тақырыбы. 20 ғасырдағы орыс өнері. Совет өнері (шолу).
1917-1921 жылдардағы орыс өнері.

Совет көркем мәдениетінің көпұлтты сипаттамасы.

Мәдениет саласындағы Совет билігінің алғашқы шаралары: мұражайларды, сарайлық мәжілістер мен жеке топтамаларды ұлттандыру туралы декреттер, өнер ескерткіштері мен ескілікті қорғау туралы. Мұражайлық құрылыстың жаңа тапсырмалары. Көркем білімнің қайта құрылуы. Өнердегі формалистік үрдістермен партияның дәйекті күресі. Пролеттік табынуды В.И.Ленинмен сынау. «Пролетарлық мәдени-ағартушылық ұйымдар туралы» ОК ПӨК (б) бұрыштама (1920).

Осы кезеңдегі өнердің негізгі деңгейі: шиеленіскен саяси-идеялы күрес, жаңа мазмұнға барабар жаңа бейнелі құралдардың екпінді ағыны.

К е с к і н д е м е. Плакат. Масс революциялық мобилизациясындағы бұқаралық-үгітшілік өнердің жетекші рөлі. Советтік саяси плакат, оның туындауы, дамуы, көркемдік ерекшеліктері. Д.С.Мордың, В.С.Ленидың шығармашылығы. «Окна сатири РОСТА» (В.В.Маяковский, М.М.Черемных, Д.Бедный). «Окна сатиры Укр.РОСТА, ЮгРоста».

М ү с і н д е м е. Монументалды – насихаттаудық лениндік жоспары. Оның мақсаттары, іске асыру кезеңдері, тарихи мәні. Л.В.Червудовпен, Н.А.Андреевпен, С.Т.Коненковпен, С.Д.Меркуровпен, В.И.Мухинамен, М.Г.Манизермен және басқалармен салынған алғашқы монументтер. Суретшілердің жаппай революциялық тойлауларды, көрсетулерді, үгіт поездарын, жұмысшылар клубтарын және тағысын тағыларды безендіруге қатысуы.

С у р е т ө н е р і. Бұрыштамалық тақырыпқа сурет өнерінің алғашқы туындылары. И.А.Владимировтың, К.Ф.Юонның, А.В.Морозовтың, Б.М.Кустодиевтың, А.А.Рыловтың, К.С.Петров-Водкинның картиналары. Осыжылдардағы сурет өнеріндегі символика, алегория революциялық дәуірдың пафос әлпеті.

Украинадағы, Белоруссиядағы, Кавказ елдеріндегі, Орта Азиядағы совет өнерінің қалыптасуы.

РРСҚ пен оның шынайы сюжеттік картинаның өркендеуі үшін күресі. 20 жылдардың екінші жартысындағы РРСҚ тақырыпты көрмелері мен олардың шынайы шығармашылық күштердің бірігуіндегі рөлі.

Ел өмірінің барлық салаларындағы жазылмалы социализмнің орнауы. Еңбекке жаңа, социалистік қарым-қатынастың қалыптасуы. Осы жылдардағы әдебиет пен өнердің заманауи жағымды бейнесі – бос еңбеккерді, батыр-шығарушыны, социалистік Отанның батыр-қорғаушысын іздеу. 20 жылдардың соңындағы идеялық күрестердің шиеленісуі. «Октябрь» мен ПСРҚ топтарында әлеуметтік-жалған үрдістердің көрінуі. Бірыңғай шығармашылық одақтардың ұйымдасулары үшін негіз болған «Картиналық-плакаттық өнімдер» (1931) мен «Әдебиеттік-суретшілік ұйымдардың қайта құрылуы туралы» (1932) ОК ПӨК (б) қойылымдарының тарихи мәні. Социалистік реализмнің әдісін қалыптастырудың күрделі мәселелерін шешуде сурет өнерінің рөлі. Совет тарихи-революциялық картиналарының негізін қалаушы - И.И.Бродскийдың шығармашылығы. Советтік соғыс сюжетті суреттің негізін қалаушы – Б.М.Грековтың шығармашылығы. К.С.Петров-Водкинның, А.А.Дейнектің, С.В.Герасимовтың шығармашылығындағы азаматтық соғыс тақырыбының дамуы. М.И.Авиловтың, Н.С.Самокиштың, Г.К.Савицкийдың, П.М.Шухминның сурет өнеріндегі тарихи және соғыс сюжетті сурет тақырыптарының нақтылы түрде көрсетілуі.

Тұрмыстық сурет өнеріндегі шынайылылықтың жаңа құбылыстарының бейнесі. 20 жылдардағы натурализмнің, схематизм құбылыстарынеңсерудің, көшпелі дәстүрлерді игерудің шығармашылығы (Е.М. Чепцов, А.В.Моравов, Б.В.Иогансон және басқалар).

П о р т р е т. С.В.Малютинның, В.Н.Мешковтың, И.И.Бродскийдың және басқаларының портреттік шығармашылығындағы шынайы дәстүрлердің дамуы мен өркендеуі. Г.Г.Рижскийдың портреттеріндегі совет адамының батыр, типті бейнесі.

Б.Н.Яковлевтың шығармашылығындағы советтік индустриялық пейзаждың тууы. И.Э.Граберь, К.Ф.Юон, А.В.Куприн, Н.П.Крымов пейзаждарындағы табиғат поэзиясы.И.И.Машков, П.П.Кончаловский, К.С.Петров-Водкиның шығармашылығындағы натюрморт жанрының дамуы.

М ү с і н д е м е. Революция, азаматтық соғыстың батырларының құрметіне мәңгі есте қалдыру бойынша мүсіндеменің тапсырмалары, Совет мемлекетінің танымал қайраткерлерін – Н.А.Андреевтің монументтік насихаттың лениндік жоспардың және «Ленианның» мүсіндемелік және графикалық арнасы: оның тарихи және көркемдік құндылығы. И.Д.Шадрдың станокты сериясындағы совет адамдарының типті бейнелерін тулыру («Сеятель» және басқалары). «Булыжник – оружие пролетариата» тарихи бейнесін жаңаша түсіну. А.Т.Матвеевтың «Октябрь» тобы. Ленинградтағы В.И.Ленинге ірі алғашқы ескерткіштер (Финдляндия вокзалындағы – С.А.Евсеев, 1925) мен ЗАГЭС (И.Д.Шадр, 1927). И.М.Чайковтың, Б.Д.Королевтың, Л.В.Шервудтың шығармашылығындағы жаңа көркемдік бейнелерді іске асыру ерекшеліктері.

В.В.Лишевтың, С.Д.Лебедеваның, А.С.Голубкинаның шығармашылығындағы дәуірлестердің портреттері.

С у р е т ө н е р і . 20 жылдардағы станокты және кітаптық сурет өнерінің дамуы мен ерекшеліктері. Саяси карикатураның дамуы: «Қолтырауын», «Станоктың қасындағы құдайсыз» сын-сықақ журналдарының өсіп келе жатқан әйгілілігі. В.Н.Денидың, Б.Е.Ефимовтың, Ю.А.Ганфтың, К.П.Ротовтың, М.М.Черемныхтың шығармашылығы. А.А.Дайнеканың журналдық сурет өнері мен плакаттары. А.П.Остроумова-Лебедеваның, И.Н.Павловтың, В.Д.Фалилеевтың, В.А.Фаворскийдың, А.И.Кравченконың шығармашылығындағы станок беземесі. Г.С.Верейскийдың графикалық портреттері. Е.Е.Лансердың, Д.Н.Кардовскийдың, Б.М.Кустодиевтың кітаптық сурет өнері.

А р х и т е к т у р а . 20 жылдардағы совет архитектурасының даму мәселелері. И.В.Жолтовский, К.С.Мельниковтың, ағайынды Весниныхтардың ғимараттарындағы жаңа шығармашылық ізденістердің архитектуралық классика дәсүрлерімен үйлесуі. Қоғамдық және үй-жай ғимараттарының, коммуна-үйлердің жаңа типтерін құру. Совет архитектурасының әйгілі туындысы – В.И.Ленииның Мавзолейі жобасымен А.В.Щусевтың жұмысы.

Ленин тақырыбының дамуы. И.И.Бродскийдың, А.М.Герасимовтың, А.А.Рыловтың, И.Э.Грабарьдың картиналары. А.А.Пластовтың, А.А.Дейнекидың, Ю.И.Пименовтың шығармашылығындағы совет халқының өмірі мен еңбегі.

С.В.Герасимовтың картиналарындағы пленэризм қағидаттарына жолданымы («Колхоздағы мереке» және басқалар). Индустриалы пейзаж жанрының дамуы (К.Ф.Юон, А.В.Куприн). М.С.Сарьянның пейзаждары, олардың ұлттықкөркемдік ерекшеліктері. Ю.И.Пименовтың «Жаңа Мәскеу» картинасының мәні. А.М.Герасимовтың, П.Д.Коринның, В.Н.Яковлевтың жқмыстарындағы портреттік бейненің шешімдерінің өзгешелігі. А.А.Самохваловтағы бүгінгінің бейнесінің типтеуі (Футболка киген қыз). М.В.Нестеровтың портреттік шығармашылғы. Монументалды сурет өнерінің синтезде архитектурамен және мүсіндемемен дамуы. Е.Е.Лансаренің, А.А.Дайнекидың монументалды сурет өнері.

Мүсіндеме. Архитектураның синтезбен монументалды мүсіндеменің дамуы (метро станциясының, Мәскеу-Волга каналы, саябақтар мен стадиондардың безендірілуі). Н.В.Томскийдың С.М.Кировқа ескерткіші, М.Г.Манизердың Т.Г.Шевченко мен В.И.Ленинге жұмыстары. С.Д.Меркуров пен оның монументалды және портреттік жұмыстары. С.Д.Леведеваның портреттері. Монументалды бейнені іздеу – В.И.Мухинаның тобы «Жұмысшы мен колхозшы әйел» (1937) ССРО-дағы социализм орнауының бейнесі. В.И.Мухинаның шығармашылығындағы портрет. Анималистикалық мүсіндеме (И.С.Ефимов, В.А.Ватагин).

С у р е т ө н е р і . Совет суретөнерінің дамуындағы жаңа кезең. Реалистикалық кітаптық сурет өнерінің шешуші мәні мен оның 1936 мен 1941 жылдардағы сурет өнерінің көрмесіндегі табыстары.

Кукрыникстер, олардың шығармашылық ұжымдағы өзбейнелілігі. Саяси келемеж суреттермен жұмыс. А.М.Горькийдың, А.П.Чеховтың, М.Е.Салтыков-Щедринның, Д.А.Шариновтың шығармаларына иллюстрациялар – Ф.М.Достаевскийдың, А.М.Горькийдың, А.Н.Толстойдың (Петр І) шығармаларына иллюстрациялар. Е.А.Кибрик – Р.Ролланның «КолаБрюньон», Ш.деКостердың «Тиль Уленшпигель» романына иллюстрациялар. С.В.Герасимовтың, Б.А.Дехтеревтың, Н.А.Тырс шығармашылығындағы кітаптық иллюстрация. Балаларға арналған кітаптық иллюстрацияның дамуы (А.Ф.Пахомов, А.М.Каневский, В.В. Лебедев, В.Л.Конашевич). В.А.Фаворскийдың кітаптық сурет өнері.

Соғыс жылдарындағы плакат, оның мазмұны мен пішіні. «Окна ТАСС».

Соғыс жылдарындағы сурет өнері. А.А.Дейнеки, С.В.Герасимов, А.А.Пластовтың тақырыптық картиналарындағы батырлық мінездеме. П.Д.Коринның «Александр Невский» триптихі.

Мүсіндемедегі портреттік жанрдың жетекші мәні. В.И.Мухин, Е.Е.Вучетич, Н.В.Томский мен басқалар.

Соғыстан кейінгі жылдардағы сурет өнері. Жаңа буынның суретшілері – 60-80 жылдардағы совет сурет өнеріндегі жаңа көркем әдістерді іздеу. «Суровый стиль». 90 жылдардағы суретшілердің шығармашылық ізденістерін кеңейту.


3. ОБСӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫНЫҢ КЕСТЕСІ МЕН ОЛАРДЫ ОРЫНДАУ МЕРЗІМДЕРІ

ОБСӨЖ бойынша тапсырмалар	Жұмыстардың орындалу мерзімдері (апта)	Ұпайлар	Бақылау түрі
3 семестр
Өнертануға кіріспе. Өнер туралы ғылым мен оның салалары. Өнердің түрлері. Өнердің жанрлары. Өнердің стильдері.	1 2	5 5	Конспектілерді тексеру, ішінара сұрау.
Алғашқы тұрмыстың өнері	3	5	Конспектілерді тексеру.
Құлиеленушілік қоғамның өнері. Мысыр, Греция, Ежелгі Рим.	4,5,6,7	5	Конспектілерді тексеру, ішінара сұрау.
Орта ғасырлардың өнері	8,9	5	Конспектілерді тексеру.
Өркендеу өнері 4 семестр	10,11,12	5	Ішінара сұрау.
17ғ. өнер	1-9	5	Конспектілерді тексеру, ішінара сұрау.
18ғ. Батысеуропалық өнер. 5 семестр	9-15	5	Конспектілерді тексеру, ішінара сұрау.
18-19 ғасырлар межесіндегі және 19 ғасырдың бірінші жартысындағы еуропалық өнер.	1-9	5	Конспектілерді тексеру, ішінара сұрау.
20 ғасырдағы Батыс Еуропа мен Америка елдерінің өнері	10-15	5	Конспектілерді тексеру, ішінара сұрау.
Орта ғасырлық Русьтың өнері. 17-18 ғасырлардағы орыс өнері.	1-2		Ішінара сұрау.
19-20 ғасырдың басындағы орыс өнері.	3-8		Ішінара сұрау.
20 ғасырдағы орыс өнері.	9-15		Ішінара сұрау.

4. СӨЖ КУРСЫ БОЙЫНША ҮЙ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ

№	ОБСӨЖ бойынша тапсырмалар	Жұмыстардың орындалу мерзімдері (апта)	Ұпайлар	Бақылау түрі
	3 семестр
1	Мүсіндемелік бедердің әртүрлілігі. Монументальды көркемсурет. Офорттың түрлері (конспект). Тесттерді өнердің түрі, жанрлары мен стильдері бойынша құрастыру.	2 5	5	Конспектілерді тексеру, ішінара сұрау.
2	Сақ мәдениеті (қысқа конспект).	3	5	Ішінара сұрау.
3	Амарнаның өнері (ауызша жауап).	4	5	Ішінара сұрау.
4	Эллинизмнің кезеңі (ауызша). Әлемнің жеті кереметі.

5. ОБСӨЖ мен СӨЖ бойынша тапсырмаларды орындаудың

жалпы әдістемелік нұсқаулары

СРСП мен СРС бойынша тапсырмалар лекциялық-тәжірибелік курс тақырыптарын неғұрлым терең зерделеудің жалғасы болып табылады. Студенттер суретшілердің өмірбаяндарымен, олардың шығармашылық мұраларымен жан-жақты толықтай танысады. Репродукциялық-суреттемелік материалдармен жұмысқа үлкен мән беріледі.

• 
  Репродукциялармен жұмыс істеудің бір түрі өнерді жүргізудің көркемдік-өнертанушылық анализ болып табылады. Тапсырманың осындай түрінің мәні ансамбль мен шығарманың бір айрықша түрін туғызудың тарихын терең зерделеуде. Тапсырманы орындау үшін анализдің келесі сызбасы ұсынылады.
  

1. 
   Туындының аты мен авторын көрсету.
   
2. 
   Суретшы қай елде және қай уақытта жұымс істеді.
   
3. 
   Туындының стилистикалық мінездемесі.
   
4. 
   Осы шығарма суретші шығармашылығының қай кезеңінде туды (ерте, гүлдену, кеш).
   
5. 
   Шығарманы тудыру тарихы.
   
6. 
   Шығармның тақырыбы мен сюжеті.
   
7. 
   Шығарманың композициялық сапы.
   
8. 
   Суреттеу құралдары: түстердің гаммасы, колорит, бояу түсіру, сызық, түр сызығы, жарық пен көлеңке және басқалар.
   
9. 
   Осы шығарма суретшінің шығармашылық қолтаңбасына тән бе немесе ол ерекше орын ала ма; осы шығарманың әлем өнерінде алар орны.
   
10. 
    Осы суретшінің әлем өнеріндегі орны мен рөлі.
    

• 
  Бір суретшінің шығармашылығын неғұрлым терең зерделеу тапсырманың екінші түрі болып саналады. Осындай сипаттағы жұмыстардың биографиялық мәліметтері көп орын алмаулары тиіс. Мәтінге олардың шығармашылықтың эволюциясы мен ерекшеліктерін түсінуге маңыздылары ғана қосылады. Студентке сондай-ақ, шығармашылықтың әртүрлі кезеңіндегі этаптық шығармалардың салыстыру анализін жасау қажет. Егер суретшінің дарынының санқырлылығы мен шығармашылық мүдделері назар аудартса, оның әртүрлі жанрлардағы және өнер түрлерінде жасалған шығармаларын және сол сияқтыларды қарастыру мен салыстыру қажет.
  
• 
  Өнердің танымал шығармасыныің тарихын зерделеу кезінде бірінші жолға тек қана тарихи мәліметтер ғана емес, суретшінің ізденістері, табыстары, шығармашылық үрдісті ашатын материалдар да қозғалады.
  
• 
  Тапсырманың келесі түрі суретшілер қауымдастығы немесе ұжымының шығармашылығын зерделеуге арналуы мүмкін. Мысалы, Кукрыникстер, Грековшілер, Бубновый Валет және басқалар. Суретшілер ұжымының қызметін сараптай келе, олардың шығармашылық ізденістерінің, табыстары мен мақсаттарын, бірлігін бекіту, олардың өзара әрекеттерін, сондай-ақ, ұжымның әрбір мүшесінің рөлі мен ерекшеліктерін анықтау керек.
  
• 
  Педагог-суретшілер қызметтерін зерделеу тапсырмалардың бір түрі болып табылады. Педагог-суретші қызметін қағалау мен зерделеуге – көзқарастың екі түрімен қарау керек: 1) өз уақыты үшін мәні; 2) көркем педагогика мен заманауи өнер үшін мән. Бұл мәселенің ең маңызды қыры – суретшінің шығармашылық және педагогикалық қызметтерінің өзара байланысы. Мысалы, П.П.Чистяковтың педагогикалық жүйесі, немесе А.Г.Венецианов мектебі т.с.с.
  
• 
  Зерделенген материалды меңгеру мен бекітуде тесттерді құрастыру жөніндегі материалдар елеулі орын алады. Бұл тапсырманың тақырыптамасы әртүрлі болуы мүмкін: өнердің түрлері бойынша, өнердің жанрлары бойынша, өнердегі бағыттар мен стильдер бойынша және т.б. Бұл тапсырманы орындау кезіндегі басты талап: сұрақты тұжымдамалап қысқа айтушылық. Мәтіндік сұрақтар көрнекілермен кезектесіп келулері мүмкін. Сұрақтар саналуан сипатта болулары керек: бір суретшінің шығармашылығындағы – дәуірге бөлушілік, топтама немесе қауымдастық, өнердегі бағыттар және т.б, бейнелеу өнерінің материалдары мен техникалары бойынша өмірбаяндық, өнердің танымал бір туындысы бойынша, түр жасам, терминология және т.б.
  
• 
  Өнер тарихын зерттеу кезінде өнердің мәселелерінің қалпы немесе сол немесе басқа пікірдің бекітілуіндегі маңызды аргумент болып табылатын иллюстративтік материал үлкен рөл атқарады. Олардың саны мен мінезі олар рефераттың мәтінін немесе семинардағы жауапты жақсы сипатта толықтыратындай болуы керек. Олардың орналасу орындарын көрсетумен географиялық карталар немесе сол немесе басқа өнер ескерткіштерінің таралуы сияқты иллюстративтік материалдың басқа кейбір түрлері қолданылуы мүмкін.