Білім алушыларды химия туралы жалпы түсінікті қалыптастыру және қазіргі химияның маңызды бөлімдерін оқып, үйрету

Орта тұздар

MgS0₄ → Mg²⁺ + SO₄^2-

ВаСl₂→ Ва²⁺ + 2Cl^-

Ca(N0₃)₂→ Са²⁺ + 2N0₃^-

Электролиттік диссоциация теориясы тұрғысынан тұздар дегеніміз диссоциациялануы нәтижесінде ерітіндіге металл катиондары мен қышқыл қалдығының аниондарын бөлетін күрделі электролиттер

.Қышқыл тұздар Қышқыл құрамындағы сутек атомдары металл атомдарына толық алмаспағанда түзіледі (Na₂HP0₄, NaHS0₄, Са(НС0₃)₂). Қышқыл тұздар сатылап диссоциацияланады:

Na₂HP0₄↔ 2Na⁺ + НРО₄^-

НР0₄^2-↔ Н⁺ + Р0₄^3-

Na₂HP0₄↔2Na⁺ +Н⁺+ Р0₄^3-

Қышқыл тұздар диссоциациясы нәтижесінде металл және сутек катиондары мен қышқыл калдықтарының аниондары түзіледі.

Негіздік тұздар Негіздердің құрамындағы гидроксид-иондары қышқыл қалдық иондарына толық алмаспағандағы өнім. Негіздік тұздар суда нашар ериді, алайда, олар да аз мөлшерде болса да суда ерігенде иондарға ыдырайды (негізінен бірінші сатысы):

Mg(OH)Cl↔ [Mg(OH)⁺] + Cl^-

Mg(OH)↔ Mg²⁺+ OH^-

Негіздік тұздар диссоциациясы нәтижесінде негіз калдығының катионы мен қышқыл қалдығының аниондары түзіледі.Электролиттік диссоциацияны сапалық жағынан сипаттау

Электролиттер	Сапалық сипаттау
	Н+	OH-	Катион	Анион
Қышқылдар	+
Негіздер		+
Тұздар			+	+

Қышкыл тұздардан металл катондарымен катар аз да болса сутек катионы, ал негіздік тұздардан қышқыл қалдық аниондарымен қатар гидроксид - иондары да (екінші сатысында) түзіледі. Олай болса, тұздар деп негіздер мен қышқылдар қалдықтарынан тұратын күрделі заттарды айтамыз. Кейбір органикалық заттар қышқылдар мен негіздердің ерітінділерінде түстерін өзгертеді, оларды индикаторлар деп атайды.

Электролиттер ерітінділеріне индикаторлардың әсері

Индикаторлар	Әр түрлі ерітінділердегі индикаторлардың түсі
	бейтарап	қышқыл	сілті
Лакмус	күлгін	қызыл	көк
Метилоранж	қызыл сары	қызғылт	сары
Фенолфталейн	түссіз	түссіз	таңқурай түсті

Диссодиациялану дәрежесі. Күшті және әлсіз электролиттер

Диссоциациялану үдерісін сандық жағынан да сипаттауға болады.

Диссоциацияланудың қаншалықты толық жүретіндігін диссоциациялану дәрежесі (α) көрсетеді, α-ны сандық үлеспен (0-1) немесе пайызбен (0-100%) беруге болады.

Диссоциациялану дәрежесінің мәніне қарай электролиттер үш топка бөлінеді:

α > 30% - күшті;

3% < α < 30% - орташа күшті;

α < 3% - әлсіз.

Күшті электролиттерге ерімтал тұздар, қышқылдар (HNO₃, H₂S0₄, HCl), сілтілер (NaOH, КОН, Ва(ОН)₂) жатады. Бұлар суда ерігенде иондарға толық ыдырайды.

Әлсіз электролиттерге: Н₂С0₃, H₂S, Н₃Р0₃, СН₃СООН, NH₄OH, Н₂0 жатады. Олар суда еріген кезде иондарға толық ыдырамайды.

Орташа күшті электролиттер: Н₃Р0₄, H₂S0₃, HN0₂, т. б.

Диссоциациялану дәрежесіне заттың және еріткіштің табиғаты, ерітіндінің концентрациясы, температура әсер етеді.

c¹=c•α•n

Мұндағы:c¹ - ерітіндідегі иондар концентрациясы;

с - заттың молярлы концентрациясы; α - диссоциациялану дөрежесі;

n - ерітіндіге өтетін иондардың моль саны.

Ион алмасу реакциялары

Сода кесегін тұз қышқылына салсак мына реакция жүреді:

Na₂C0₃ + 2HCl = 2NaCl + Н₂0 + C0₂↑

Бұл реакцияның молекулалық теңдеуі.

Реакцияның толық иондық теңдеуін жазсақ: 2Na⁺ + С0₃^2- + 2Н⁺ + 2C1^- = 2Na⁺ + 2Сl^- + Н₂0 + С0₂↑

Реакциялардың иондык теңдеулерін жазғанда зат молекуласындағы атом саны коэффициент ретінде ионның алдына қойылады.

Енді қыскартылған иондық теңдеуін жазамыз, ол үшін өзгермеген, яғни тендеудің екі жағындағы бірдей иондарды алып тастап, қалғанын жазамыз.

С032- + 2Н+ = Н20 + С02↑

Мыс сульфатының ерітіндісіне натрий гидроксидінің ерітіндіін құйғанда жүретін реакция

CuS0₄ + 2NaOH = Cu(OH)2↓ + Na₂S0₄

Cu²⁺ + S0₄^2- + 2Na⁺ + 20H^- = Cu(OH)₂↓ + 2Na⁺ + S0₄^2-

Cu2+ + 2OH-= Cu(OH)2↓

Na⁺ + OH^- + Н⁺ + CI^- = Na⁺ + CI^- + H₂0

Н+ + OH- = НОН

Na⁺ + CI^- + К⁺ + N0₃^- ↔ Na⁺ + N0₃^- + K⁺ + Cl^-

Тұздар – химиялық қосылыстар класы; қышқыл молекулаларындағы сутек атомдарының орны толықтай немесе жартылай металл атомдары не ОН топтарына ауысқан қосылыстар; қалыпты жағдайда иондық құрылымдағы кристалл заттар.^[1]

Тұздар ерте заманнан белгілі. 1812 жылы Я.Берцелиус тұздардың электрхимиялық теориясын құрды. Электролиттік диссоциациялану теориясы шыққаннан кейін, тұздардың суда ерігенде металл атомдары катиондарын және қышқыл қалдығы аниондарын түзетін күрделі заттар екені анықталды. Мысалы, NaNO₃Na+1+NO₃1. ^[2]

Тұздардың формулаларын құру

NaSO₄

1. 
   валенттіліктерінің ең кіші ортақ еселігін табу.
   
2. 
   ортақ еселікті әр топтың валенттілігіне бөліп, индекс етіп жазу:
   

сонда тұздың формуласы Na₂S0₄. Ал натрийдің осы қышқылмен түзген екінші тұзында Na HS0₄ натрий мен қышқыл калдығының валенттіліктері өзара тең болғандыктан (I), тұздың формуласы NaHS04күйінде қалады.

Тұздардың түрлерi

• 
  Орта тұздар – сутек атомдары толық ауысса (Na2CO3, K3PO4, MgSO4);
  
• 
  қышқыл тұздар – сутек атомдары металл атомдарымен біртіндеп алмасса (NaHCO3, K2HPO4);
  
• 
  негіздік тұздар – құрамына гидроксил тобы енсе (MgOHCl, A1(OH)₂Cl), қос тұздар – сутектің орнын бірнеше металл катиондары басса (KAl(SO₄)₂, NaK₂PO₄);
  
• 
  кешенді тұздар – құрамында кешенді катион ([Cu(NH₃)₄]SO₄) немесе кешенді анион (K[Fe(CN)₆]) болса түзіледі.
  

1. 
   күшті негіз бен күшті қышқылдан;
   
2. 
   күшті қышқыл мен әлсіз негізден;
   
3. 
   әлсіз негіз бен күшті қышқылдан;
   
4. 
   әлсіз негіз бен әлсіз қышқылдан түзілген.