Білім беру бағдарламасы 022-2023 оқу жылының көктемгі семестрі курс, қазақ бөлімі
жүктеу/скачать 0,54 Mb. Pdf көрінісі
|
5-лекция (1)
| Ес механизмдері.
Ес дегеніміз - сигнал әрекеті тоқтағаннан кейін сигнал туралы ақпаратты сақтау.Есте сақтау механизмдері туралы мәселе күрделі және оны бірқатар ғылымдар зерттейді: физиология, биохимия, психология және тағы басқалар. Ес механизмдері туралы айтқанда, біз кез-келген адам қажетті ақпаратты есте сақтау үшін, содан кейін оны қайта жаңғырту үшін өтетін түрлі процестерден өтетіні туралы айтамыз. Адам қабылдаған ешқашан нәрсе із-түссіз жоғалмайды: алдымен ми жарты шарларында қозу процесінің іздері сақталады, бұл тіпті оларды тудырған тітіркендіргіш болмаған кезде деассоциативті тізбектердің пайда болуына мүмкіндік береді. Осы негізде адам бұрын көрген объектінің немесе бұрын үйренген білімнің бейнесін есте сақтап, содан кейін қайта жаңғырта алады. Ес механизмдерін психологиялық зерттеу тарихы басқа психикалық құбылыстарды үйренуден гөрі ертерек бастау алған. Алғашқы кең етек алған естің ассоциативтік теориясы. Бұл теорияның мәні: дүние заттары мен құбылыстарының есте орнығуы мен қайта жаңғыруы бірінен бірі бөлектенген күйде емес, өзара байланысты «топталған не тізбектелген» (Сеченов) қалыпта жүреді. Осы процеске тәуелді мида есте қалдыру мен қайта жаңғыртудың физиологиялық негізі - уақытша жүйке байланыстары түзіледі. Мұндай байланыстар психологияда ассоциациялар деп аталған. Ассоциациялардың түрлері: бірі - заттардыңуақыт пен кеңістіктегі қатынас бейнесінен, яғни жанасу ассоциациясы деп екіншісі - олардыңұқсастығынантуған бейнеден, яғни ұқсастық ассоциациясы үшіншісі - қарама-қарсылыққанегізделетінконтрастық ассоциациясы төртіншісі - себеп-салдарлы қатынастардан туындайтын каузальдық ассоциация болып табылады. Бұл бағыттағы теорияны ұсынып, дамытқандар: Аристотель, Юм, Д.Джеймс, Спенсер, И.М.Сеченов, И.П.Павлов. Ес механизміндегі кейбір универсалды принциптер. ЗерттеушілердіңәртүрліестеорияларынегізіндеалғанфактілеріннемісғалымыГ.Эббингаузж инақтап, есмеханизміндегікейбірзаңдылықтардышығарды: 1) материалдыестесақтаукезіндеоның басы немесесоңы (эффект края) жақсыраққайтажаңғыртылады; 2) Егерсізматериалдыбірнешесағатнемесебірнешекүнішіндебірнешеретқайталасаңыз, естесақтаужақсыболады: 3) кез-келгенқайтажаңғыртубұрынбілгендеріңіздіжақсыестесақтауғакөмектеседі. Қайталау, әдетте, механикалықемес, материалдылогикалықөңдеудіқолдануарқылыүлкенрөлатқарады; 4) естесақтауда "установка" жақсыестесақтауғакөмектеседі. Материалдыіс- әрекеттіңмақсатыменбайланыстыруөтепайдалы. 5) естесақтаудыңқызықтыәсерлерініңбірі - ескетүсіруқұбылысы (реминисценция) ,яғниуақытөтекелезерттелгенматериалдықосымшақайталамай-ақжақсарту. Ескетүсірукөбінесематериалдыүйренгенненкейінекіншінемесеүшіншікүніорыналады. 6) адамғақаттыәсерететіноқиғаларбірден ,берікжәнеұзақуақытестеқалады. 7) адамкүрделіжәнеқызықтыемесоқиғалардыбірнешеретбастанкешіреалады, бірақоларесінде аз уақытқасақталады. 8) адамныңестесақтауқабілетіәрқашаноныңжекебасыменбайланысты, сондықтанадамныңкез- келгенпатологиялықөзгерістеріәрдайыместесақтауқабілетініңбұзылуыменбіргежүреді. 9) адамныңесіәрдайымбірдей "сценарий" арқылыжоғаладыжәнеқалпынакелтіріледі: бірінші, есжоғалғанкезде, күрделіжәнесоңғыәсерлержоғалады. Қалпынакелтірукезінде, керісінше: алдыменқарапайымжәнебұрынғыестеліктерқалпынакелтіріледі, соданкейінодан да күрделіжәнежақындаболғаноқиғаларқайтажаңғыртылады. Бұладамдардағыесжұмысыныңеңжалпы, бірақтолықемесзаңдылықтары болып табылады. жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|