НҰСҚАУЛЫҚ
«Еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы» пәні бойынша оқу бағдарламасын жүзеге асыру үшін оқуды ұйымдастырудың келесі түрлері ұсынылады: дәріс, семинар, экскурсия, тәжірибелік сабақтар.
Оқыту материалдары мазмұнының ерекшелігі мен күрделілігін есепке ала отырып оқытудың келесі әдістерінұсынамыз: жеке және фронталды әңгімелесу, нақты жағдайларды сараптамалау, имитациялық жаттығулар, семинар-пікір таластар.
Танымдық қызметін ұйымдастыру үлгісі ұсыныс сипатында беріледі. Бөлімдерді оқуға берілетін сағаттар саны мазмұнның минимумын сақтаған кезде ғана өзгертіледі.
Берілген оқу бағдарламасы өндірістік жарақат пен кәсіби ауруларды; технологиялық үдерістер мен техникалық жүйе қауіптілігінен қорғану әдістемесі мен құралдарын; жерасты өрттерді сөндыру және алдын алу; өндірістік санитария ережелері; тау жұмыстарын жүргізу кезіндегі рационалды табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғауды оқуды көздейді.
Аталған пәннен алған білім өндірістік оқу мен тәжірибеде қолданылады.
Оқыту пәнін оқу барысында міндетті түрде жалпы кәсіптік пәндер мен арнайы циклдер пәндерімен интеграциялау.
«Еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы» нәнін оқу нәтижесінде студенттер:
білуі қажет:
– өте зиянды және қауіпті өндірістік факторлардың сапалы және сандық сараптама әдістері;
– жерасты тау-кен өндірісіндегі ережелер;
– өзін қорғау және өртті сөндіру;
– қосымша шығыстар;
– алғашқы медициналық жәрдем көрсету бойынша шаралар;
– тау-кен өндірістіндегі газдық тәртіп;
– тау-кен жұмыстарын жүргізудегі еңбек қауіпсіздігі мен қорғанысының талаптары.
– өрт қауіпсіздігінің негізі, өртті сөндіру құралдары мен әдістері;
– электр тоғының әсері және электр тоғы соққан жағдайда алғашқы көмекті көрсетудегі әрекет;
істей алуы қажет:
– тау-кен жұмыстарын жүргізудегі еңбек қауіпсіздігі мен қорғанысының талаптарын орындау;
– өрт сөндіру мен өзіндік сақтандыру құралдарын қолдану;
– зиянды және қауіпті факторларды ажырату;
– алғашқы медициналық көмек көрсету;
– технологиялық карталар мен жобаларғ сай наряд бойынша жұмыстардың атқарылуын және қауіпсіздік техникасын орындауды қадағалау;
– участокта қауіпсіз жұмыс атқару бойынша нұсқаулықты жүргізу;
– бекітілген түрде өндірісте болған жазатайым жағдай туралы актіні жасайды;
– тау-кен транспортын техникалық пайдалану, техникалық қауіпсіздік пен өндірістік санитария ережесін орындау.
Оқыту пәнін оқу үдерісінде міндетті түрде келесі жағдайларды жасау қажет:
– тиянақтылық, тәртіптілік пен өз бетімен жұмысқа тәрбиелеу;
– назар қоюды дамыту, оперативтік және моторлық естің жылдам ойлауын, әрекет алгоритміне қорытынды жасау қабілетін, байланыс қабілеттерін дамыту.
ТАУ-КЕН ГЕОМЕТРИЯСЫ
Пән мақсаты – тау-кені мен пайдалы қазбалардың жерін сипаттауды, олардың орналасу жағдайлары мен сапалық қасиеттерін, сонымен қатар тау және геологиялық барлау жұмыстарының әртүрлі практикалық тапсырмаларын шешу әдістемесін құрауды зерттеу.
ПӘНГЕ ҚЫСҚАША СИПАТТАМА
Бөлім, тақырып
|
Оқу сағаттарының саны
|
Барлығы
|
Зертханалық және тәжірибелік сабақтар
|
1
|
2
|
3
|
Кіріспе
|
2
|
|
Бөлім 1 Сандық белгілері бар жобалау
|
16
|
12
|
1.1 Нүкте және тура кескін
|
6
|
4
|
1.2 Жазықтық кескіні
|
5
|
4
|
1.3 Жазықтық кескіні
|
5
|
4
|
Бөлім 2 Аксонометриялық және стереографиялық кескін
|
14
|
4
|
2.1 Аксонометриялық кескін
|
10
|
4
|
2.2 Стереографиялық кескін
|
4
|
|
Бөлім 3 Қыртысты кен орындарындағы кеннің үлгісі мен элементтері
|
14
|
8
|
3.1 Қыртысты кеннің қаптамалық кені және оларды анықтау тәсілдері
|
8
|
4
|
3.2 Қарапайы кен қабаттарының геометризациялық үлгісі
|
6
|
4
|
Бөлім 4 Қыртысты кен кенінің қаптама үлгісі
|
10
|
2
|
4.1 Қаптарлы үлгілер туралы жалпы мағлұмат
|
2
|
|
4.2 Қаптарлы үлгідегі кен геометризациясы
|
6
|
2
|
Бақылау жұмысы
|
2
|
|
Бөлім 5 Ажырау құрылымының геометризациясы
|
14
|
6
|
5.1 Ажырау құрылымының классификациясы және жалпы мағлұмат
|
4
|
|
5.2 Ажырау құрылымының геометризациясы және оларды сараптамалау
|
10
|
6
|
Бөлім 6 Кеннің күрделі үлгісінің геометризациясы және пайдалы қазбалар кен орындарының сапасы
|
14
|
4
|
6.1 Иосызықтың негізгі әдісі мен жалпы мағлұмат
|
4
|
|
6.2 Құрылымдық және сапалы графиктерді салу
|
10
|
4
|
Бөлім 7 Пайдалы қазбалар қоры қозғалысының есебі мен есепке алуы
|
16
|
4
|
7.1 Қорды классификациялау
|
4
|
|
7.2 Пайдалы қазбалар қорын есептеу
|
6
|
|
7.3 Кендегі қордың жылжуы мен кенді жоғалту есебі
|
6
|
4
|
Барлығы
|
100
|
40
|
ПӘН МАЗМҰНЫ
Тақырып мазмұны
|
Оқу нәтижесі
|
Бағалау критериі
|
Кіріспе
|
Ғылым ретіндегі тау геометриясының даму тарихы. Маркшейдер қызметіндегі атақты өкілдердің рөлдері: В.И Бауман, П.М. Леонтовский, Н.М. Бахурин және т.б. К. Соболевский – кен орындарын геометризациялаудың жаңа бағытының негізін қалаушы.
Қоршаған орта мен кенді қорғау бойынша кен орынларын құруда, кен байлығын тиімді пайдалану сұрақтарын шешудегі тау геометриясының маңыздылығы. Тау өндірісіндегі интенсификациямен байланысты тау геометриясының даму жетістігі.
«Тау-кен геометриясы» пәнінің негізі, және олардың басқа да пәнмен байланысы. Курс мазмұны мен оны тау өндірісіндегі барлау, кескіндеу, құрылысын салу және пайдалану кезіндегі оқуды аяқтау қажет.
|
Ғылым ретіндегі тау геометриясының даму тарихы туралы жалпы тарихты мәлімдеу.
|
Оқу пәнінің мақсаты мен тапсырмаларын атайды.
Ғылым ретіндегі тау геометриясының даму тарихы туралы жалпы тарихты мәлімдейді.
|
Бөлім 1 Сандық белгілері бар жобалау
|
Тақырып 1.1 Нүкте және тура кескін
|
Тау геометриясында қолданылатын кескіндер. Ортогоналды кескіндеу әдісінің артықшылығы. Тапсырмаларды графикалық шешу кезіндегі сызу масштабын тандау. Сандық белгілері бар жобалау әдісінің мәні.
Нүктелер кесікін. Тура сызық кескіні. Тураны салу тәсілдері. Тура сызық бағыты. Графикалық және сараптамалық әдіс арқылы сызықты бөлшектеу. Орналасу, еңіс және биіктік кескіндері арасындағы тәуелділік.
Жаықтықта орналасқан тура сызықтың өзара орналасуы. Тура сызықтардың өзара орналасуын анықтайтын қасиеттер. Сандық белгілері бар жобалаудағы бір көлденең жазықтықта жатқан парарллель, қиысылқан, тоғысқан тура және өзара перпендикуляр тура сызықтың қиылысу көрінісі.
|
Кескіндеу әдісінің маңызын ашады.
|
Нүкте және тура сызық кескіні туралы мәлімдейді.
Кескіндеу әдісінің маңызын ашады.
Тура сызық әдісін сипаттайды.
|
Тәжірибелік жұмыс № 1 (4 сағат)
|
Өзара тура сызықты, өзара нүкте мен тура сызықты, тура сызықты бөлшектеу тапсырмаларын шешу.
|
Тура сызықты бөлшектейді.
|
Тура сызықты бөлшектейді.
|
Тақырып 1.2 Жазықтық кескіні
|
Сандық белгілері бар жобалаудағы жазықтық көрінісі. Кен жазықтығының элементтері. Иілу масштабы.
Жазықтықты салу тәсілдері. Сандық белгілері бар жобалауда жазықтықты салу және оның орналасу элементтерін анықтау.
Жазықтықтың өзара орналасуы: параллель, қиылысатын жазықтықтар. Олардың өзара орналасуын анықтайтын жағдайлар. Сандық белгілері бар жобалаудағы екі жазықтықтың көрінісі.
Параллельді жазықтықтықта жазықтықты салу.
Қиылысатын жазықтықтар. Екі жазықтықтың қиылысу сызығын салу және оның элементтерін анықтау.
Жазықтықта орналасқан тура сызық пен жазықтықтың өзара орналасуы. Жазықтық пен тура орналасқан кендер элементтерінің өзара байланысы. Кез келген бағыт бойынша сандық белгілері бар жобалауында жазықтықта жатқан, жазықтыққа перпендикуляр, параллельді жазықтықта және қиылысатын жазықтықтағы тура сызықты салу.
Қиылысу әдістері. Қиылысу мәні. Тура сызық пен нүктенің қиылысуы. Қиылысқан жазықтықтың орналасуын анықтау. Екі жазықтық арасындағы шынайы бұрыш мағынасын; жазықтықта жатқан пішін аумағының шынайы мағынасын; тура сызық арақашықтығын; тура сызық пенжазықтық арасындағы бұрышты қиыстыру әдісі арқылы анықтау.
|
Жазықтықты салу, тура және жазықтық кескінін салу, қиылысу әдісін сипаттайды.
|
Жазықтықты салу, тура және жазықтық кескінін салу, қиылысу әдісі туарлы әгімелейді.
|
Тәжірибелік жұмыс № 2 (4 сағат)
|
Жазықтық көрінісіне, нүкте мен жазықтықтың өзара орналасуына, жазықтықтардың өзара орналасуына тапсырмаларды шешу.
|
Кескіндегі жазықтықтарды салу тапсрмаларын шешеді.
|
Кескіндегі жазықтықтарды салу тапсрмаларын шешеді.
|
Тақырып 1.3 Жазықтық кескіні
|
Конустіқ, цилиндрлік, және топографиялық жазықтық, олардың қасиеті, сандық белгілері бар жобалаудағы көрінісі. Топографиялық жазықтықта шешілетін тапсырмалар.
Тау және құрылыс жұмыстарын кескіндеу кезіндегі тапсырмаларды шешу: котлован бөктерлерін, үйінді, отвалдар салу, көпбұрыштар бұрышының қиылысу сызығын салу, көпбұрыштардың жазықтықпен, жазықпен қиылысуын салу.
|
Жазықтық, олардың түрлері туралы әңгімелейді.
|
Жазықтық, олардың түрлері туралы әңгімелейді.
Тау және құрылыс жұмыстарын кескіндеу кезіндегі тапсырмаларды шешімін сипаттайды.
|
Тәжірибелік жұмыс № 3 (4 сағат)
|
Топографиялық жазықтықты салу тапсырмаларын шешу. Топографиялық жазықтығында шешілетін тапсырмалар, топографиялық жазықтықпен математикалық әрекеттер.
|
Топографиялық жазықтықты салуды жүзеге асырады.
|
Топографиялық жазықтықты салу тапсырмаларын шешеді.
|
Бөлім 2 Аксонометриялық және стереографиялық кескін
|
Тақырып 2.1 Аксонометриялық кескін
|
Аксонометриялық кескін мәні. Аксонометриялық кескін түрлері. Изометриялық, диаметрлік және триметрлік қисықбұрыштық және тікбұрыштық аксонометриялық масштабтағы координат осі бойымен көрсеткіштердің ауытқуы. Тау өндірісі, кен аумақтарының геологиялық құрылымының аксонометриялық көрінісін салу. Салу тәртібі.
|
Аксонометриялық көрінісін салу тәртібін сипаттайды.
|
Аксонометриялық кескін мәнін әңгімелейді.
Аксонометриялық кескін түрлерін атайды.
Аксонометриялық көрінісін салу тәртібін сипаттайды.
|
Тәжірибелік жұмыс № 4 (4 сағат)
|
Тау өндірісінің аксонометриялық кескінін салу.
|
Тау өндірісінің аксонометриялық кескінін салады.
|
Тау өндірісінің аксонометриялық кескінін салады.
|
Тақырып 2.2 Стереографиялық кескін
|
Стереографиялық кескін, оның мәні, негізгі қасиеттері, стереографиялық кескіндегі тура сызық көрінісі. Стереографиялық тор. Стереографиялық тор арқылы метрикалық тапсырмаларды шешу.
|
Стереографиялық кескін мәнін, негізгі қасиеттерін атайды.
|
Стереографиялық кескін мәнін, негізгі қасиеттерін атайды.
|
Бөлім 3 Қыртысты кен орындарындағы кеннің үлгісі мен элементтері
|
Тақырып 3.1 Қыртысты кеннің қаптамалық кені және оларды анықтау тәсілдері
|
Пайдалы қазбалар кені. Кен үлгілері. Кеннің жазық орналасуы. Қыртыстың геометриялық параметрі. Тау және барлау өндірісіндегі кенді табу құжаттамасы. Тау компасы арқылы қыртыс кенінің элементтерін анықтау. Ілініп тұрған құралдар арқылы жанама және тікелей әдістер арқылы қыртыс кенін анықтау. Қисайған ұңғыма кескінін салу. Тау жұмыстары жоспары бойынша кен элементтерін анықтау.
|
Қыртыс кені элементтерінің орналасуын анықтау тәсілін сипаттайды.
|
Қыртысты кеннің қаптамалық кені атайды және оларды анықтау тәсілдерін сипаттайды.
|
Тәжірибелік жұмыс № 5 (4 сағат)
|
Тау компасы арқылы қыртыс кенінің элементтерін анықтау. Ұңғымаларды қазу координаттарын, қыртыс кенін элементтерін, кен орналасу тереңдігі мен қуаттылығын анықтау.
|
Қыртыс кенінің элементтерін анықтайды.
|
Қыртыс кенінің элементтерін анықтайды.
|
Тақырып 3.2 Қарапайы кен қабаттарының геометризациялық үлгісі
|
Қыртыстың гипсометриялық жоспары. Мастаб жоспары, изогипс қимасы. Тау және барлау жұмыстарының мәліметтері бойынша тәуелсіз тәсіл арқылы гипсометриялық жоспарды жасау.
Тік кескіндер арқылы гипсометриялық жоспарды жасау. Қыртыс жабынының гипсометриялық жоспарымен жазықтықтың біріккен топографиялық жоспары арқылы кеннің тереңдігін анықтау. Қыртыс кіреберісіне насосты орнату. Гипсометриялық жоспардың тәжірибелік мәні. Қыртыс үстіндегі және қыртысқа әртүрлі берілген бағыт бойынша өндіріс жобасын құру.
Қыртыс қуаттылығы. Өлшем бағытына тәуелді қуаттылық түрлері; қуаттылықтың технологиялық түрлері. Ұңғымалар бойынша тау өндірісіндегі, ашық тастаудағы қуаттылық өзгерісінің кемшіліктері.
Қуаттылық түрлері мен кеннің құлау бұрышы арасындағы байланыс. Жыныс қалдындығын қарапайым стратиграфиялық кесуді жүзеге асыру.
|
Қарапайым қыртыс кені үлгісінің геометризация мәнін ашады.
|
Қарапайым қыртыс кені үлгісінің геометризация мәнін ашады.
Жыныс қалдындығын қарапайым стратиграфиялық кесуді жүзеге асыруды сипаттайды.
|
Тәжірибелік жұмыс № 6 (4 сағат)
|
Геологиялық кескінді салу.
|
Геологиялық кескінді салуды жүзеге асырады.
|
Геологиялық кескінді салуды жүзеге асырады.
|
Бөлім 4 Қыртысты кен кеннің қаптама үлгісі
|
Тақырып 4.1 Қаптарлы үлгілер туралы жалпы мағлұмат
|
Қаптарлар мен олардың генезисі туралы түсінік. Қаптардың геометриялық элементі. Қаптарлар классификациясы.
|
Қаптарлар үлгілері туарлы жалпы пікірімен бөліседі.
|
Қаптарлар үлігсі, қаптарлардың геометриялық элементтерін түсіндіреді.
|
Тақырып 4.2 Қаптарлы үлгідегі кен геометризациясы
|
Қаптарлар кенінің геометрилық элементтері. Қаптарлар үлгісі мен олардың классификациясы. Қаптарлардың элементтері мен геометриялық параметрлерін анықтау. Қаптар көрінісі.
|
Кеннің қаптарлар үлгісіндегі геометризация мәнін ашады.
|
Кеннің қаптарлар үлгісіндегі геометризация мәнін ашады.
Қаптарлар түрлерін атайды.
|
Тәжірибелік жұмыс № 7(4 сағат)
|
Қаптарлардың геометриялық элементін анықтау.
|
Қаптарлардың геометриялық элементін анықтайды.
|
Қаптарлардың геометриялық элементін анықтайды.
|
Бөлім 5 Ажырау құрылымының геометризациясы
|
Тақырып 5.1 Ажырау құрылымының классификациясы және жалпы мағлұмат
|
Дизъюнктив туралы жалпы мағлұмат. Ажырау бүлінуін анықтау әдісі мен қасиеті. Дизъюнктив (жылжу) үлгісіндегі ажырау құрылымының түзілуі және жарылу. Тау-кен жұмыстарына ажырау бұзылуының әсері. Ажырау құрылымының классификациясы. Жарық классификациясы. Жарықтың геометриялық көрсеткіштері. Қадағалауды жүзеге асыру. Жарықты қадағалау және құжаттамалауды өңдеу.
|
Ажырау құрылымының классификациялайды.
|
Ажырау құрылымы туралы жалпы мағлұмат береді. Ажырау құрылымының классификациялайды.
|
Тақырып 5.2 Ажырау құрылымының геометризациясы және оларды сараптамалау
|
Жарық құрылымының геометриясы. Ажырау құрылымының геометриялық элементтерін анықтау бойынша қадағалауды жүргізу. Ажырау құрылымының геометриялық элементтерін анықтау бойынша қадағалау нәтижелерін өңдеу және сипаттау.
|
Ажырау құрылымының геометриязациясы туралы жалпы мағлұмат береді.
|
Ажырау құрылымының геометриязациясы туралы жалпы түсінігін айтады.
|
Тәжірибелік жұмыс № 8 (6 сағат)
|
Ажырау құрылымының геометриялық элементтерін анықтау.
|
Ажырау құрылымының геометриялық элементтерін анықтайды.
|
Ажырау құрылымының геометриялық элементтерін анықтайды.
|
Бөлім 6 Кеннің күрделі үлгісінің геометризациясы және пайдалы қазбалар кен орындарының сапасы
|
Тақырып 6.1 Иосызықтың негізгі әдісі мен жалпы мағлұмат
|
Иосызық түсінігі. Иосызық геометриясы. Иосызықты орналастыру әдістері. Пайдалы қазбалар кені үлгілерін иосызық арқылы ұсыну.
|
Иосызықты орналастыру әдістерін түсіндіреді.
|
Иосызық түсінігін түсіндіреді.
Иосызықты орналастыру әдістерін атайды.
|
Тақырып 6.2 Құрылымдық және сапалы графиктерді салу
|
Құрылымдық және сапалы графиктер мазмұны. Пайдалы қазбалардың сапалық қасиеттері мен кен үлгісін сипаттау.
|
Пайдалы қазбаларды сипаттау графигін құру тәртібін түсіндіреді.
|
Пайдалы қазбаларды сипаттау графигін құру тәртібін түсіндіреді.
|
Тәжірибелік жұмыс № 9 (4 сағат)
|
Пайдалы қазбалар кенінің күрделі үлгісінің геометриясын анықтау.
|
Пайдалы қазбалар кенінің күрделі үлгісінің геометриясын анықтайды.
|
Пайдалы қазбалар кенінің күрделі үлгісінің геометриясын анықтайды.
|
Бөлім 7 Пайдалы қазбалар қоры қозғалысының есебі мен есепке алуы
|
Тақырып 7.1 Қорды классификациялау
|
Пайдалы қазбалар қоры түсінігі. Пайдалы қазбалар қорын классификациялау.
|
Пайдалы қазбалар қорын классификациялауды түсіндіреді.
|
Пайдалы қазбалар қорын классификациялауды түсіндіреді.
|
Тақырып 7.2 Пайдалы қазбалар қорын есептеу
|
Пайдалы қазбалар қорын анықтау және есептеу әдістемесі. Пайдалы қазбалар қоры бойынша құжаттама.
|
Пайдалы қазбалар қорын есептеу әдістемесін түсіндіреді.
|
Пайдалы қазбалар қорын есептеу әдістемесін түсіндіреді.
Пайдалы қазбалар қоры бойынша құжаттаманы атайды.
|
Тақырып 7.3 Кендегі қордың жылжуы мен кенді жоғалту есебі
|
Кендегі қордың жылжуы мен кенді жоғалту есебі. Кендегі қордың жылжуы мен кенді жоғалту есебі бойынша құжат.
|
Кендегі қордың жылжуы мен кенді жоғалту есебі әдісін атайды.
|
Кендегі қордың жылжуы мен кенді жоғалту есебі әдісін атайды.
|
Тәжірибелік жұмыс № 10 (4 сағат)
|
Пайдалы қазбалар қорын есептеу.
|
Пайдалы қазбалар қорын есептейді.
|
Пайдалы қазбалар қорын анықтайды.
|
НҰСҚАУЛЫҚ
«Тау-кен геометриясы» пәні бойынша оқыту бағдарламасын жүзеге асыру үшін оқуды ұйымдастырудың келесі үлгісі ұсынылады: дәрістер, семинарлар, экскурсиялар, тәжірибелік сабақтар.
Оқыту материалдары мазмұнының ерекшелігі мен күрделілігін есепке ала отырып оқытудың келесі әдістерінұсынамыз: жеке және фронталды әңгімелесу, нақты жағдайларды сараптамалау, имитациялық жаттығулар, семинар-пікір таластар.
Танымдық қызметін ұйымдастыру үлгісі ұсыныс сипатында беріледі. Бөлімдерді оқуға берілетін сағаттар саны мазмұнның минимумын сақтаған кезде ғана өзгертіледі.
Аталған оқыту бағдарламасы жоспарлар, карталар мен басқа да графиктердегі жанас жыныстар мен пайдалы қазбалар кенінің жазықтық үлгісін салу тәсілдерін, олардың орналасу жағдай мен сапалық қасиеттерін, сонымен қатар тау және геологиялық барлау жұмыстарының әртүрлі тәжірибелік тапсырмаларын шешудегі графикалық-сараптамалық әдісті құруды оқуды қарастырады.
Оқу пәні бойынша оқу бағдарламасы білім алушының білім, білу керек және дағдыға бағытталған:
Тау-кен ісі;
Маркшейдер ісі;
Геология.
Оқыту пәнін оқу барысында жалпы кәсіптік және арнайы пәндер пәндерімен міндетті түрде интеграция жасау қаже.
«Тау-кен геометриясы» пәнін оқу нәтижесінде студенттер:
білуі қажет:
– сандық белгілері бар жобалау;
– қыртысты кен орындарындағы кеннің үлгісі мен элементтерін анықтау;
– бұзылған қыртысына гипсометриялық жоспарды құру;
– ауқымды тау-кен өндірісін, тазалау ауқымының қазу көлемін, бұрғылау жару ұңғымаларының бағыты мен тереңдігін, тау-кен өндірісінің қозғалыс параметрін анықтау;
– барлау өндірісі бойынша компонентің орта мазмұнын анықтау – қабаты мен барлау сызығы бойынша;
– стереографиялық жоблауда қиықтар арасындағы көмір мен кен элементтер, сызық қиықтарын анықтау;
– пайдалы қазбалар қоры қозғалысын есебі мен есепке алу әдістері;
істей алуы қажет:
– пайдалы қазбалар кен орындарының қыртыс үлгісін айра білу;
– қыртысты және қыртысты емес кен элементтерін анықтау;
– пайдалы қазбалар қоры қозғалысын есебі мен есепке алуды жүзеге асыру.
Оқыту пәнін оқу үдерісінде міндетті түрде келесі жағдайларды жасау қажет:
– тиянақтылыққа, тәртіптілікке, болашақ мамандыққа деген қызығушылықты тәрбиелеу;
– назар қоюды, кең түрде ойлау, жылдам ойлау, тиянақтылықты дамыту.
ӨЛШЕМДІ МАТЕМАТИКАЛЫҚ ӨҢДЕУ ӘДІСТЕРІ
Пән мақсаты – өлшем кешіліктері теориясының элементтерін зерттеу; көлемді өлшеу салмағы туралы түсінік; көп өлшенген көлемді өңдеудің негізгі әдістері; өлшенген көлем жүйесін теңдестірудің негізгі әдістері оқып білу.
ПӘНГЕ ҚЫСҚАША СИПАТТАМА
Бөлім, тақырып
|
Оқу сағаттарының саны
|
Барлығы
|
Тәжірибелік сабақтарға
|
1
|
2
|
3
|
Кіріспе
|
2
|
|
Бөлім 1 Математикалық статистика мен ықтималдылық теориясының негізі
|
12
|
|
1.1 Кездейсоқ көлемдер мен оларды орналастыру заңы.
|
4
|
|
1.2 Кездейсоқ көлемдер реттеудің дұрыс заңы. Сәйкестілік критериі.
|
4
|
|
1.3 Математикалық болжам мен стандарт
|
4
|
|
Бөлім 2 Өлшеу кемшіліктері теориясының негізі
|
6
|
4
|
2.1 Қате өлшеу классификациясы
|
2
|
|
2.2 Көп өлшенген көлемді өңдеу әдісі
|
4
|
4
|
Бөлім 3 Кіші шаршы әдісінің негізі
|
40
|
26
|
3.1 Геодезиялық құрудың теңдестіру тапсырмасы
|
4
|
|
3.2 Коррелаттық теңдестіру тәсілі
|
20
|
12
|
3.3 Параметрлік теңдік әдісі
|
10
|
10
|
3.4 ЭЕМ және қолмен теңдестірудің рационалды әдісін тандау
|
6
|
4
|
Барлығы
|
60
|
30
|
ПӘН МАЗМҰНЫ
Тақырып мазмұны
|
Оқу нәтижесі
|
Бағалау критериі
|
Кіріспе
|
«Өлшемді математикалық өңдеу әдістері» пәнін оқу мақсаты мен тапсырмалары. Басқа пәндермен байланысы.
|
Оқу пәнінің негізгі мақсаты мен тапсырмаларын атайды.
|
Оқу пәнінің мақсаты мен тапсырмаларын атайды. Басқа пәндермен байланысы туралы жалпы түсіндірмелерін атайды.
|
Бөлім 1 Математикалық статистика мен ықтималдылық теориясының негізі
Тақырып 1.1 Кездейсоқ көлемдер мен оларды орналастыру заңы
|
Кездейсоқ жағдай мен кездейсоқ көлем түсінігі. Кездейсоқ көлемді құру шарттары. Кездейсоқ жағдайдың пайда болу мүмкіндігі. Ықтималдылық теориясы және математикалық статистика туралы түсінік. Кездейсоқ көлемдер реттеу заңы. Математикалық болжам, дисперсия мен кездейсоқ көлем стандарты.
|
Ықтималдылық теориясының негізгі ережелерін сипаттайды.
|
Ықтималдылық теориясының негізгі ережелерін сипаттайды.
Кездейсоқ көлемнің негізгі сандық сипатын атайды.
|
Тақырып 1.2 Кездейсоқ көлемдер реттеудің дұрыс заңы. Сәйкестілік критериі
|
Үйлестірудің қалыпты заңына бағынатын кездейсоқ көлемді құру шарттары. Қалыпты заң бойынша кездейсоқ көлемді бөлуге сай бағалау. Қисық бөлу асимметриясы мен экцессі, белгілер критериі. Интервалды бағалау. Сенімділік ықтималдылық.
|
Үйлестірудің қалыпты заңына бағынатын кездейсоқ көлемді құру шарттарын түсіндіреді.
|
Үйлестірудің қалыпты заңына бағынатын кездейсоқ көлемді құру шарттарын түсіндіреді.
|
Тақырып 1.3 Математикалық болжам мен стандарт
|
Математикалық болжам мен стандарт. Кездейсоқ көлем мен орташа шаршының ауытқуының ықтималдылық мағынасы.
Нақтылық шарасы. Ықтималдылық мағынасы мен бөлек өлшемнің орташа шаршылық кемшілігі. Бессель және Петерс формуласы. Орта және шамадан тыс кемшілік өлшемі.
|
Өлшемнің орта, шамадан тыс және орта шаршылық кемшілігінің арасындағы айырмашылықты түсіндіреді.
|
Өлшемнің орта, шамадан тыс және орта шаршылық кемшілігінің арасындағы айырмашылықты түсіндіреді.
|
Бөлім 2 Өлшеу кемшіліктері теориясының негізі
Тақырып 2.1 Қате өлшеу классификациясы
|
Өлшем қателіктері теориясын зерттеудің тәжірибелік мақсаты. Өлшем түрлері. Өлшем нәтижелерінің сапасы. Өлшем қателерінің түрлері: өрескел, жүйелі, кездейсоқ. Өлшемнің кездейсоқ қателерінің қасиеті. Өлшеу – орта шаршылық кемшілік (ОШК) нәтижелерінің сапа көрсеткіштері. Абсолюттік және жанама кемшілік.
Қажет және асыра өлшеу. Ауқымды өзгерістерді өңдеу.
Өлшенген көлем функциясы болып келетін жанама өлшенген көлем кемшілктерінің нақты көлемге әсері. ОШК тұрақты көлемнің өлшенгенге көбейтіндісі. Жалпы көріністегі сызықтық функцияның ОШК.
Өлшенген көлем функциясының нақтылық бағамы. Белігілі түр және белгілі нақтылық функциясы бойынша кемшілкті анықта. Өзгеріс сапасын сараптамалау.
|
Өлшеу қателерінің түрлерін сипаттайды.
|
Өлшеу қателерінің түрлерін және оларды құру шарттарын сипаттайды.
Көлемі өлшенген кемшіліктер функциясын сипаттайды.
Өлшенген көлем функциясына нақтылық бағалауын жүргізеді. Кемшілікті анықтайды. Өлшеу сапасын сараптамалайды.
|
Тақырып 2.2 Көп өлшенген көлемді өңдеу әдісі
|
Тең нүктелі өлшем туралы түсінік. Арифметикалық орталық. Ықтималдылық мағынасы мен олардың қасиетінен жанама өлшем нәтижелерінің ауытқуы.
Тең нүктелі өлшемдерді өңдеу. Нақтылық сараптамасы бар ізделетін көлемнің сенімді мағынасын анықтау.
Нақты емес өлшем туралы түсінік. Өлшем салмағы туарлы түсінік, оның өлшем санынан және өлшемнің орта шаршылық кемшілігінен тәуелділігі. Жалпы арифметикалық орталық. Жалпы арифметикалық орталықтан өлшенген көлем кемшілігінің қасиеті. Жалпы арифметикалық орталық пен тең бірлік салмағы бар өлшемнің орта шаршылық кемшілігі. Барлық функциялар.
|
Өлшем нәтижелерінің математикалық өңдеу тәртібін түсіндіреді.
|
Өлшемнің нақты және нақты емес нәтижелерін құру шартын түсіндіреді.
Өлшем нәтижелерінің математикалық өңдеу тәртібін түсіндіреді.
|
Тәжірибелік жұмыс № (4 сағат)
|
Нақты және нақты емес өлшемді математикалық өңдеу.
|
Өлшемді өңдеуді жүргізу.
|
Нақты және нақты емес өлшемді математикалық өңдеуді жүргізу.
|
Бөлім 3 Кіші шаршы әдісінің негізі.
Тақырып 3.1 Геодезиялық құрудың теңдестіру тапсырмасы
|
Өлшем нәтижелерін теңдестіру тапсырмаларының мәні мен шарттары. Өлшемнің теңдестіруге даярлығы. Кішігірім шаршы әдісінің мәні. Кішігірім шаршы әдістің Гаусстың ықтималдылық-статистикалық дәлелдеу. Қалыпты теңдестік туралы түсінік.
|
Кішігірім шаршы әдісімен өлшемді өңдеу принципін түсіндіреді.
|
Кішігірім шаршы әдісімен өлшемді өңдеу принципін түсіндіреді.
|
Тақырып 3.2 Коррелаттық теңдестіру тәсілі
|
Шартты экстремум арналған тапсырмалар. Лагранжа (коррелаты) ашылмаған көбейту. Шартты теңдік байланысы. Шартты теңдік түрлері. Геометриялық шарттар үйлеспеушілігі және оларды есептеу. Шекті үйлеспеушілік есебі. Үйлеспеушілік бойынша өлшеу нақтылығының бағамы. Тәуелсіз шартты теңдік есебі мен тандау. Түзетудің шарты теңдігі. Түзетілерді коррелаттық теңсіздік. Коррелаттық қалыпты теңдіктер мен олардың шешімдері. Өлшенген мағына теңдігінен түзетулерді есептеу. Өлшенген және теңдестірілген көлем нақтылығы бағамы. Теңдестірілген көлем функциясының нақты бағамы. Теңдіктің коррелаттық тәсілінің артықшылығы мен кемшіліктері.
|
Коррелаттық тәсіл арқылы теңдестіру тәсілін түсіндіру.
|
Коррелаттық тәсіл арқылы теңдестіру тәсілін түсіндіру.
Байланыспаған геометриялық шарт мағынасын бағалау және есептеу туралы түсініктің болуы.
|
Тәжірибелік жұмыс № 2 (12 сағат)
|
Коррелаттық тәсіл арқылы жоспарлы және биіктік геодезиялық желіні теңдестіру.
|
Коррелаттық тәсіл арқылы нивелирлеу желісіне теңдестіруді жүргізу.
|
Теодолиттік және нивелирлеу геодезиялық желілерінде тәуелсіз шартты теңдіктер санына есептеу жүргізеді.
Үйлеспейтін шартты теңсіздік бойынша өлшеудің сапасын бағалайды.
Коррелаттық тәсіл арқылы нивелирлеу желісіне теңдестіруді жүргізеді.
|
Тақырып 3.3 Параметрлік теңдік әдісі.
|
Абсолюттік экстремумне тапсырма. Теңдік параметрлерін тандау. Теодолиттік және нивелирлеу геодезиялық желілерінде параметрлік байланыс теңдігі. Түзетудің параметрлік теңдігі. Параметрлік қалыпты теңдік. Параметрлік қалыпты теңдік санын есептеу. Параметрлік қалыпты теңдіктің кері матрица элементтері. Қалыпты теңдік шешімінің матрицалық үлгі. Кері матрица элементі бойынша геодезиялық құру элементтерінің нақтылық бағамы (салмақтық коэффициенттері). Параметрлік тәсіл теңдігінің артықшылықтары мен кемшіліктері.
|
Параметрлік тәсіл арқылы теңдік тізбегін түсіндіреді.
|
Түзетілердің параметрлік теңдігі мен қалыпты теңдік туралы түсінігі болады.
Параметрлік тәсіл арқылы теңдік тізбегін түсіндіреді.
Салмақтық коэффиценттер туарлы түсінгі болады.
|
Тәжірибелік жұмыс № 3 (10 сағат)
|
Параметрлік тәсіл арқылы теңдікті өлшеу.
|
Параметрлік тәсіл арқылы нивелирлеу теңдігін есептейді.
|
Теодолиттік және нивелирлеу геодезиялық желілерінде параметрлік байланыс теңдігінің түрлерін анықтайды.
Параметрлік тәсіл арқылы нивелирлеу желісі теңдігін жүзеге асырады.
|
Тақырып 3.4 ЭЕМ және қолмен теңдестірудің рационалды тәсілін тандау
Тәжірибелік жұмыс № 4 (4 сағат)
|
Коррелаттық және параметрлік тәсіл арқылы тапсырмаларды шешу ауқымдылығына салыстырмалы сараптама. ЭЕМ негізгі теңдіктер. ЭЕМ теңдіктер үшін стандартты бағдарламалар. ЭЕМ теңдігіне ақпаратты даярлау.
|
ЭЕМ теңдігіне ақпаратты даярлайды.
|
ЭЕМ теңдігіне ақпаратты даярлайды.
|
НҰСҚАУЛЫҚ
«Өлшемді математикалық өңдеу әдістері» пәні бойынша оқыту бағдарламасын жүзеге асыру үшін оқытуды ұйымдастырудың келесі үлгілері ұсынылады: дәрістер мен тәжірибелік сабақтар.
Оқыту материалдары мазмұнының ерекшелігі мен күрделілігін есепке ала отырып оқытудың келесі әдістерін ұсынамыз: жеке және фронталды әңгімелесу, нақты жағдайларды сараптамалау, имитациялық жаттығулар.
Танымдық қызметін ұйымдастыру үлгісі ұсыныс сипатында беріледі. Бөлімдерді оқуға берілетін сағаттар саны мазмұнның минимумын сақтаған кезде ғана өзгертіледі.
Аталған оқыту бағдарламасы өлшем кемшіліктері теориясының элементтерін; кішігірім шаршы әдісін; геодезиялық өлшемдерді математикалық өңдеу ЭЕМ қолдану туралы оқуды көздейді.
Оқу пәні бойынша оқу бағдарламасы білім алушының білім, білу керек және дағдыға бағытталған:
Ақпараттық технологиялар;
Геодезия.
Аталған оқыту бағдарламасында алған білім келесі пәндерді оқуда қоланылады: «Жоғары геодезия негіздері», «Маркшейдер ісі», тәірибеде, курстық және дипломдық жобалауда.
Пәнді оқу барысында міндетті түрде жалпы кәсіптік және арнайы циклдер пәндерімен интеграциялауды жүргізу керек.
«Геодезиялық өлшемдерді математикалық өңдеу әдістері» пәнді оқу нәтижесінде студенттер:
білуі қажет:
– негізгі кездейсоқ көлемдер реттеу заңы;
– өлшенген көлемнің ықтималдылық мазмұны;
– өлшеу нәтижелерін интервалды бағалау;
– өлшеу нәтижелеріне негізгі рұқсаттар;
– теңдікке арналған негізгі кәсіптік бағдарламалар;
– электрондық есептеу машиналарына теңдік үшін ақпараттар.
істей алуы қажет:
– өлшем нәтижелері бойынша арифметикалық орта мен орта салмақты есептеу;
– теңдік үшін кәсіптік компьютерлік бағдарламаны пайдалану;
– теңдік материалдары бойынша геодезиялық құру сапасын сараптамалау.
Оқыту пәнін оқу үдерісінде міндетті түрде келесі жағдайларды жасау қажет:
– тәртіптілікті, ұйымдастырушылықты, тиянақтылықты, жұмысты өз бетімен жасауды дамыту;
– зейін қоюды және назарын аудару, сауатты жазу мен жазба тәртібін, кең түрде ойлау, жылдам ойлау қабілеттерін дамыту.
ЖОҒАРЫ ГЕОДЕЗИЯ НЕГІЗДЕРІ
Пән мақсаты – өлшемнің кемшілік теориясының элементтерін; сфероидтық және физикалық геодезияның негізгі түсінігін; триангуляция; полигонометрия; нақты нивелирлеу; геодезиялық астрономия элементтерін зерттейді.
ПӘНГЕ ҚЫСҚАША СИПАТТАМА
Бөлім, тақырып
|
Оқу сағаттарының саны
|
Барлығы
|
Зертханалық және тәжірибелік сабақтар
|
1
|
2
|
3
|
Кіріспе
|
2
|
|
Бөлім 1 Өлшем кемшілігі теориясының элементтері
|
28
|
10
|
1.1 Өлшем кемшілігі теориясының негізгі элементтері
|
4
|
|
1.2 Тең өлшем нәтижелерін математикалық өңдеу
|
6
|
2
|
1.3 Өлшенген көлем функциясының кемшілігі
|
6
|
4
|
1.4 Нақты емес өлшемдерді математикалық өңдеу
|
6
|
2
|
1.5 Теңдік есептері туралы түсінік
|
6
|
2
|
Бөлім 2 Сфероидтық және физикалық геодезияның негізгі түсініктері
|
18
|
|
2.1 Жоғарғы геодезияның негізгі түсініктері
|
2
|
|
2.2 Жер эллипсоиды және оның негізгі элементтері
|
2
|
|
2.3 Кішігірім сфералық үшбұрыш шешімдері
|
6
|
|
2.4 Картографиялық кескін туралы түсінік
|
2
|
|
2.5 Жалпақ тікбұрышты координат жүйесі
|
5
|
|
Бақылау жұмысы №1
|
1
|
|
Бөлім 3 Триангуляция
|
70
|
40
|
3.1 Жоспарлы тірек геодезиялық желілер
|
2
|
|
3.2 Геодезиялық желіні жобалау
|
4
|
|
3.3 Базисті өлшеу
|
2
|
|
3.4 Триангуляцияға бағыт пен бұрыштарды өлшеу
|
12
|
8
|
3.5 Триангуляциядағы алдын ала есептеу
|
6
|
4
|
3.6 Коррелаттық тәсіл арқылы триангуляция теңдігін есептеу
|
12
|
10
|
3.7 Тиангуляцияның үлгілік пішін теңдігін оңайлату
|
12
|
10
|
3.8 Белгі қою арқылы триангуляция пунктерін қою
|
10
|
8
|
3.9 Параметрлік тәсіл арқылы триангуляциядағы теңдікті есептеу
|
6
|
|
3.10 Трилатерация
|
3
|
|
Бақылау жұмысы №2
|
1
|
|
Бөлім 4 Полигонометрия
|
14
|
6
|
4.1 Тәсіл мәні
|
2
|
|
4.2 Полигонометриядағы дала жұмыстары
|
2
|
|
4.3 Полиметриялық жолдар мен желілер теңдігі
|
10
|
6
|
Бөлім 5 Нақты нивелирлеу
|
14
|
4
|
5.1 Нақты нивелирлеу туралы жалпы мағлұмат
|
2
|
|
5.2 Нивелирлеу 3-4 класса
|
2
|
|
5.3 Нивелирлеу мен теңдік нәтижелерін өңдеу
|
6
|
4
|
5.4 Тригонометриялық нивелирлеу
|
4
|
|
Бөлім 6 Геодезиялық астрономия элементтері
|
14
|
|
6.1 Аспан сферасы және оның элементтері
|
2
|
|
6.2 Аспан координаттары
|
2
|
|
6.3 Уақыт және оны есептеу
|
2
|
|
6.4 Ұзақтық пен көлем анықтамасы туралы түсініктер
|
4
|
|
6.5 Шынайы азимутты анықтау
|
4
|
|
Барлығы
|
160
|
60
|
Достарыңызбен бөлісу: | 
