КІРІСПЕ Сыртқы фотоэффект — бұл жарық әсерінен заттың бетінен электрондардың шығарылу құбылысы немесе эмиссия құбылысы. Сыртқы фотоэффект қатты денелерде (металдар, жартылай өткізгіштер, диэлектриктер), сондай-ақ жеке атомдар мен молекулалардың көздерінде (фотоионизация) байқалады.
Сыртқы фотоэффект кезінде заттың бетінен ұшатын электрондар фотоэлектрондар деп аталады. Сыртқы электр өрісіндегі фотоэлектрондардың реттелген қозғалысы нәтижесінде пайда болатын электр тогы фототок деп аталады.
Сыртқы фотоэффект құбылысын алғаш рет 1887 жылы Герц ашқан. 1888-1889 жылдары құбылысты А.Г. Столетов, кейінірек басқа зерттеушілер зерттеді. Металдардағы сыртқы фотоэффект құбылысын эксперименттік зерттеуге арналған қондырғы схемасы 1-суретте көрсетілген.
1-сурет. Сыртқы фотоэффект құбылысын зерттеуге арналған қондырғы схемасы
Электродтар дәнекерленген вакуумдық түтікке орналастырылады. Жарық К катод бетіне О кварц терезесі арқылы түседі. Катод бетінің жанында катодтан электрондардың жарықпен соғуы нәтижесінде электронды бұлт пайда болады.
Сыртқы фотоэффекттің үш заңы эксперименталды түрде анықталды:
1. Катодқа түсетін жарықтың спектрлік құрамы өзгермесе, қанығу фототогы жарық ағынына пропорционалды.
2. Берілген зат үшін фотоэлектрондардың максималды кинетикалық энергиясы түсетін жарықтың жиілігіне тура пропорционал және оның қарқындылығына тәуелді емес.
3. Әрбір зат үшін сыртқы фотоэффекттің қызыл шекарасы бар, яғни жарықтың минималды жиілігі μкр (максималды толқын ұзындығы λкр), онда фотоэффект әлі де мүмкін.
Сыртқы фотоэффекттің екінші және үшінші заңдарын жарықтың классикалық электромагниттік теориясы тұрғысынан түсіндіру мүмкін емес.
Зерттеу жұмысының мақсаты: фотоэффект құбылысының зерттелуін зерделеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Генрих Герц ашқан жаңалықты қарастыру.
2. А.Г. Столетов тәжірибесін тұжырымдау.
3. Фотоэффект құбылысын зерттеген басқа ғалымдарға шолу жасау.
4. Фотоэффектті зерттеу нәтижелерінің интерпретациясын ашу.
5. Қорытынды жасау.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: XIX және XX ғасырдың басында физик ғалымдар тоқырап қалды: электромагниттік толқындардың болуын болжаған және радиотолқындар диапазонында керемет жұмыс істейтін электродинамика заңдылығы фотоэффект құбылысын түсіндіре алмай қалды.
Бұл тығырықтан шығу жолын 1905 жылы Альберт Эйнштейн тапты. Ол фотоэффектіні сипаттайтын қарапайым теңдеуді тапты. Фотоэффекттің барлық үш заңы Эйнштейн теңдеуінің салдары болды.
Эйнштейннің басты еңбегінің негізі — фотоэффектіні классикалық электродинамика тұрғысынан түсіндіруге тырыспайды. Эйнштейн бес жыл бұрын Макс Планк айтқан кванттық гипотезаны іске қосты.