Білім беру бағдарламасына арналған Zhка 1210 «жануарлар және қҰстар анатомиясы»
Тіл – екі түрлі бастамадан: тілдің ұшы
жүктеу/скачать 0,97 Mb.
|
umkd vm anatomiya kaz 21-22
- Бұл бет үшін навигация:
- Ішекқуыстыларда
- ішек түтігі
- Қосмекенділерде
| Тіл – екі түрлі бастамадан: тілдің ұшы мен денесінің эпителий қабаты – ауыз қуысы түбінің эктодерма бастамасынан, ал тіл түбірінің эпителий қабаты – II және III желбезек доғаларының вентральды ұштары аралықтарындағы энтодермадан, тіл еті мен дәнекер ұлпасы – мезенхимадан дамиды.
Еріннің, ұрттың, таңдайдың, қызыл иектің кілегейлі қабықтарының эпителий қабаттары эктодермадан, ал өзіндік тақташалары мезенхимадан, сілекей бездерінің паренхимасы – эктодермадан, стромасы мезенхимадан дамиды. Жұтқыншақ, өңеш пен қарынның кілегейлі қабықтарының эпителий қабаттары және бездері – алдыңғы ішек бөлімінен, сірлі қабықтары спланхнотомнан, қалған қабықтары мен қабаттары мезенхимадан дамиды. Ортаңғы және артқы ішектер бөлімдері дененің ұзын бойлай өсіп, сарыуыз қпашығымен өзек арқылы байланысқан, шажырқайға ілінген екі бөлікті ішек ілмегін (төмендеген бөлік, өрлеме бөлік) түзеді. Ішек түтігі ұзындығының ұзарып өсуіне байланысты, ішек ілмектері сағат тілі бағытымен краниальды шажырқай артериясы бойымен толық бір айналым жасайды. Төмендеген бөліктен ащы ішектердің, өрлеме бөліктен жуан ішектердің эпителий қабаттары мен бездері (энтодерма), сірлі қабықтар – спланхнотомнан, қалған қабаттары мезенхимадан дамиды. Филогенезде бірклеткалы қарапайым жәндіктердегі цитоплазмалық ас қорытудан бастап, жануарлар дене құрылысының күрделенуіне байланысты көпклеткалы организмде азық қорыту процесінің әр түрлі қызметтерін атқаруға бейімделген мүшелер дамып жетіледі. Ішекқуыстыларда азық қорыту мүшелер жүйесі болмайды (қорыту және сіңіру процестерін энтодерма клеткалары атқарады). Төменгі сатыдағы құрттарда азық қорыту жүйесі: ауызжұтқыншаққа (эктодермадан – азықты ұстау, жұту қызметтері) және ортаңғы ішекке (энтодермадан – азық қорытылады) бөлінеді. Жоғары сатыдағы құрттарда екіншілік дене қуысының (целоманың) пайда болуына байланысты ішек түтігі қоршаған дене бөліктерінен оқшауланып, кіреберіс және шығаберіс тесіктер пайда болады да, үш бөлімге: алдыңғы, ортаңғы және артқы бөлімдерге бөлінеді. Желілілерде (қандауыршада) – ауыз қуысы жүтқыншақтан көлденең шымылдықпен бөлінген. Жұтқыншаққа көптеген жебезек саңлаулары ашылады. Ортаңғы ішек қабырғасында бауыр төмпегі дамып жетіледі. Аналь тесігі құйрықтың алдыңғы жағында орналасады. Балықтарда желбезек аппаратының жақсы жетілуіне байланысты ауызжұтқыншақ көп өзгеріске ұшырайды. Алдыңғы ішек қысқа өңеш пен қарыннан тұрады. Ортаңғы ішекте бауыр мен ұйқы безі жақсы жетілген. Артқы ішектің соңғы бөлігі клоакаға зәр бөлу және жыныс мүшелерінің шығару өзектерімен бірге ашылады. Қосмекенділерде желбезек аппараты жойылып, ауыз бен мұрын қуыстары толық бөлініп, бір-бірінен ажырайды. Жұтқыншақтан кейін, онымен жалғасқан газ алмасу мүшелері дамиды. Алдыңғы ішек өңеш пен қарыннан, артқы ішек бүйен мен клоакадан тұрады. Бауырымен жорғалаушыларда ауызжұтқыншақта желбезек аппараты эмбриондық дамудың бастапқы кезеңдерінде болады. Қатты таңдай айқын білінеді, крокодилдерде ауыз қуысы жұтқыншақтан жұмсақ таңдай арқылы бөлінген. Кейбір бауырымен жорғалаушыларда қарыннан, оның етті бөлігі бөлінеді. Ал құстарда ол қарынның жеке бөлімі болып қалыптасады. Артқы ішекте екі бүйен дамып жетіледі. Сүтқоректі жануарларда ауыз бен мұрын толық бөлінген. Ортаңғы ішек ащы ішектер мен бездерден, артқы ішек: бүйеннен, тоқ ішектен (жиек ішектен) және тік ішектен тұрады. Сыртқы орта жағдайларына бейімделуге және азықтану түріне байланысты түрлі жануарларда азық қорыту аппаратының мүшелері түрліше дамиды. жүктеу/скачать 0,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|