Білім беру бағдарламасына арналған Zhка 1210 «жануарлар және қҰстар анатомиясы»
жүктеу/скачать 0,97 Mb.
|
umkd vm anatomiya kaz 21-22
- Бұл бет үшін навигация:
- Иллюстрация
- Дәрістің мазмұны: 1-сұрақ . Tepi туындылары
| Тақырыбы: Тері туындылары
Дәрістің мақсаты: Студенттерді жануарлар тері жабынының құрылысымен, тері қабаттарының дамуымен таныстыру. Түйінді сөздер: жалпы жабын, тері, эпидермис, дерма, емізікше қабат, торлы қабат, шел қабаты. Иллюстрация: жануарлар тері жабының таблицалары, слайдтар, атлас. Дәрісте қамтылатын негізгі сұрақтар: 1. Жануарлар тері жабының жалпы сипаттамасы және маңызы. 2. Терінің құрылысы. 3. Тері қабаттарының дамуы. Дәрістің мазмұны: 1-сұрақ. Tepi туындылары организмнің даму процесі барысында тері қабаттарынан жетілетін мүшелер. Оларға: тері түктері, тер, май және сүт бездері, майтабан, мүйіз тұяқ, мүйіз және әр түрлі жануарларға тән арнайы бездер жатады. Түк (ріlі) омыртқалы жануарлардың ішінде тек сүтқоректілерге тән тері туындысы. Түк әр түрлі жануарларда түрліше болып келеді. Тіпті, бір организмнің өзінде де, терінің түрлі аймақтарында кұрылысы әр түрлі түктер кездеседі. Мысалы, түйе терісінде қасиеттері әр түрлі 5 түрлі түктер өсетін тері аймактары ажыратылады. Түкті жабын жануарлар терісін сыртынан жауып, организмді суықтан, ылғалдан, әр түрлі механикалық және т.б. әсерлерден қорғап, денедегі жылылықтың сақталуын қамтамасыз етеді. Үй жануарларында тері түктерінің бірнеше түрлері кездеседі: қылшық, қыл, түбіт, жүн, ал пішіні мен мөлшеріне байланысты ұзын, қысқа, жуан, жіңішке түктерге ажыратылады. Tepi түктері орналасу орындары мен атқаратын қызметіне байланысты: жабынды, ұзын және сезімтал түктер болып үш топқа бөлінеді. Жабынды түктер теріні сыртынан жауып тұрады. Жылқы мен сиыр терісінің жабынды түктері қылшық, қой мен түйеде қылшық пен жүн талшықтары, ешкіде қыл мен түбіт. Биязы жүнді қой терісіндегі түктер тек жүн талшықтарынан тұрады. Ұзын түктерге жылқыдағы кекіл (cirrus capitis), жал (juba), шаша (cirrus pedis), жылқы мен сиырдағы құйрық (cirrus cauda), ешкідегі сақал жатады. Сезімтал немесе синуозды түктер сезімтал жүйке ұштарына бай болады. Олардың түк баданасы басқа түктерге қарағанда тереңде орналасады. Сезімтал түктер жануарлардың тұмсық, иек аймақтарында және көздің айналасында жекеленіп орналасады. Түк тығыз да, иілгіш және серпімді мүше. Ол мүйізделген эпидермоциттерден құралған. Түктің тері бетіндегі көрінетін бөлігін түк сабағы (scapus рій), тері ішіндегі бөлігін түк түбірі (radix pili) — деп атайды. Түк түбірінің терідегі пияз түбіріне ұқсас жуандап аяқталатын бөлігін түк баданасы (bulbus pili) — дейді. Түк баданасы түктің өсетін бөлігі. Бұл жерде түкті құрайтын эпидермоциттер бөліну арқылы көбейіп, мүйізделіп түктерді құрап, олардың өсу процесін қамтамасыз етеді. Түк баданасының төменгі жағында, оның ішіне үңгілей еніп, керекті қоректі заттармен қамтамасыз ететін түк емізікшесі (papilla pili) болады. Ол қан, лимфа тамырлары мен жүйке ұштарына бай борпылдақ дәнекер ұлпасынан тұрады. Үй жануарларының тері бездеріне май, тер және сүт бездері жатады. Май бездері (glandulae sebaceae) терінің емізікше қабатында орналасады. Ол құрылысы қарапайым көпіршікше (альвеолалы) бездерге жатады. Бездің секрет бөлетін соңғы бөлімін көпқабатты безді эпителий құрайды. Без өзегі түк қынабы қуысына ашылады. Май бездері қоршаған борпылдақ дәнекер ұлпасынан негіздік жарғақ арқылы бөлінген. Безді жасушалар — гландулоциттерге сөл бөлу үшін қажетті заттар борпылдақ дәнекер ұлпасындағы қан тамырларымен келеді. Бездің шеткі жағында бөліну арқылы көбейіп жатқан жас жасушалар орналасады. Без ортасындағы ірі гландулоциттерде жасуша ядросы болмайды. Олардың цитоплазмалары қоймалжың майлы секретке толып, үлкейіп жарылады (голокринді бөліну) да, майлы секретке айналады. Май безінің секреті тері майы (sebum) — эпидермис пен тері түктерін майлайды. Май бездері емшектің терісінде, жануарлар қаңсарының терілерінде, майтабанда, тұяқпен мүйізде болмайды. жүктеу/скачать 0,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|