Дәрісте қамтылатын негізгі сұрақтар:
1. Азық қорыту аппаратының жалпы сипаттамасы, оның бөлімдері.
2. Азық қорыту аппараты мүшелерінің дамуы (онтогенезі және филогенезі).
3. Азық қорыту аппараты бас бөлімі мүшелерінің құрылысы.
4. Азық қорыту аппараты алдыңғы бөлімі мүшелерінің құрылысы.
Дәрістің мазмұны:
1 - сұрақ. Азық қорыту аппараты (apparatus digestorius) – азықты қабылдау, оны механикалық өңдеуден өткізу (ұсақтау, жібіту, араластыру), түтікше мүшелер қуыстары арқылы жылжыту, биологиялық (микроорганизмдердің көмегімен өңдеу – бактериялардың, қарапайымдардың, саңырауқұлақтардың) және химиялық өңдеулерден өткізіп, қорытылған қоректік заттарды (күрделі органикалық полимерлерді ферменттердің көмегімен, олардың мономерлеріне ыдырату: амин қышқылдары, глицерин және май қышқылдары, моносахаридтер түрінде) сіңіру, азық қалдығын нәжіс түрінде сыртқа шығару қызметтерін атқаратын ішкі мүшелерден тұрады. Азық қорыту аппараты қоршаған сыртқы ортамен жануарлар денесіндегі екі табиғи тесіктер (кіреберіс тесігі – ауыз саңлауы, шығаберіс тесігі – аналь тесігі) арқылы қатысады. Бұл аппарат жүйелі түрде кезектесе орналасқан түтікше мүшелерден және олармен өзектер арқылы жалғасқан ірі ас қорыту бездерінен құралған. Азық қорыту аппаратын ауыз саңлауынан аналь тесігіне дейін созылатын организмдегі ұзын түтік тәрізді мүшелер жүйесі ретінде қарастырып, оқырман қауымға түсінікті болу мақсатында онтогенездік және филогенездік тұрғыдан төрт бөлімге бөледі. Олар: бас бөлім, алдыңғы бөлім, ортаңғы бөлім және артқы бөлім.
1. Азық қорыту аппаратының бас бөліміне: ауыз қуысының мүшелері мен жұтқыншақ жатады. Бұл мүшелер дененің бас аумағында орналасады, оларды біріктіріп, ауызжұтқыншақ деп атайды.
2. Алдыңғы бөлімге - өңеш пен қарын жатады.
3. Ортаңғы бөлімге – ащы ішектер (он екі елі ішек, аш ішек, мықын ішек) мен ірі ас қорыту бездері (бауыр, ұйқы безі) жатады.
4. Артқы бөлімге – жуан ішектер (бүйен, тоқ ішек, тік ішек) жатады.
Достарыңызбен бөлісу: |
