Білім беру бағдарламасының атауы мен шифры 6B07105-Химиялық инжиниринг, 6В07106 Электроэнергетика
Күштердiң тәуелсiздiк принципi. Денеге бiрнеше күш әсер еткен жағдайда әрбiр жеке күштiң беретiн үдеуi басқа күштерге тәуелсiз болады
жүктеу/скачать 0,68 Mb.
|
2Силлабус Физика каз (1)
Күштердiң тәуелсiздiк принципi. Денеге бiрнеше күш әсер еткен жағдайда әрбiр жеке күштiң беретiн үдеуi басқа күштерге тәуелсiз болады.Көптеген тәжiрибелердiң қорытындысы берiлген дененiң массасы неғұрлым үлкен болса, соғұрлым ол денеге белгiлi бiр үдеу беру үшiн көбiрек күшпен әсер ету керек екендiгiн дәлелдедi. Екiншi сөзбен айтқанда, дененiң массасы неғұрлым үлкен болса, ол соғұрлым инерттi деп есептелiп, оның қозғалыс күйiн өзгерту үшiн көбiрек күш қажет болатындығы байқалды. Сонымен, масса дененiң инерттiк мөлшерi болып және оның динамикалық сипатын бiлдiредi. Ендi Ньютонның екiншi заңын айтылған пiкiрлердi ескере отырып, былай тұжырымдауға болады: дененiң алған үдеуi әсер етушi күшке тура пропорционал, дене массасына керi пропорционал және әсер етушi күштiң бағыты бойынша өзгередi.  .
Ньютонның екiншi заңын басқа түрде де жазып көрсетуге болады. Ол үшiн кинематика бөлiмiндегi үдеудiң  , 
немесе
 .
Ньютонның осы түрдегi жазылған формулалары динамиканың негiзгi заңы және шын мәнiнде қозғалыстың динамикалық  және кинематикалық  сипатын көрсетедi. Сонымен қатар, қозғалыс теңдеуiн дифференциал түрде жазуға мүмкiндiк бередi.
Дененiң қозғалыс мөлшерi немесе дене импульсi Сондықтан,
яғни, бұл Ньютонның 2-шi заңының дифференциал түрi. Денеге әсер ететiн күш дененiң импульсiнiң өзгеру жылдамдығына тең болады. Ньютонның 3-шi заңы. Ньютонның үшiншi заңы оның екiншi заңын толықтыра түседi және денелердiң қозғалыс күйлерiн өзгерiске ұшырататын өзара әсер екендiгiн көрсетедi. Бұл заң былай тұжырымдалады: әсерлесушi екi дененiң бiр-бiрiне әсерi әр уақытта сан жағынан тең, ал бағыттары жағынан қарама-қарсы болады, яғни  .
Мұнда сөз болып отырған  және  күштерi әр түрлi денелерге әсер ететiндiктен, олар бiр-бiрiне теңгерiлмейдi. Сондықтан оларды қосуға болмайтынын атап көрсету қажет. Бiрақ белгiлi бiр жүйенi қарастырғанда денелердiң арасындағы өзара әсерлесу күштерiн қосуға болады, әрi олардың қосындысы әрдайым нольге тең. Бұл жүйеге қатысты iшкi күштер болады, олаð жүйенiң қозғалыс мөлшерiн өзгерте алмайды.
Бүкіләлемдік тартылыс заңы. Өзара тартылыс күші әрекеттескен екі дененің де массасына, яғни массалардың көбейтіндісіне, пропорционал деген қорытынды туады. И.Ньютон бүкіләлемдік тартылыс күші тудыратын үдеу, олай болса, күштің өзі де өзара әрекеттескен денелер арасындағы қашықтықтың квадратына пропорционал деген қорытындыға келді. Жер мен Айды араларындағы қашықтықпен салыстырғанда материялық нүктелер деп қарастырсақ, мынадай формула аламыз:
мұнда m1 және m2 – денелер массалары; r – екі дене арасындағы қашықтық; – барлық денелерге бірдей пропорционалдық коэффициент; оны гравитациялық тұрақты деп атайды. Соңғы (1)-шы формула И.Ньютонның бүкіләлемдік тартылыс заңын өрнектейді: материялық нүктелер деп санауға келетін денелер бір-біріне модулі массаларының көбейтіндісіне тура пропорционал, ал ара қашықтығының квадратына кері пропорционал күшпен тартылады.  (2)
жүктеу/скачать 0,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
мәнiн ескеретiн болсақ, онда
деп – дене массасының жылдамдығына көбейтiндiсiне тең шаманы атайды. Дененiң импульсiнiң бағыты қозғалыс жылдамдығының бағытымен сәйкес келедi, яғни 
. 
,
, (1)