Білім беру процесіндегі проблемаға бағытталған оқыту технологияларын ұйымдастыру шаралары

Білім беру мекемелеріндегі негізгі қағида жоғары деңгейдегі мамандар даярлау мен оқу процесін инновациялық түрде дамыту ісін жүзеге асыру болып табылады. Қазіргі кезде әлемде білім беру процесін инновациялық дамытуға арналған бірнеше оқыту технологиялары бар, олар:

• 
  проблемаға бағытталған оқыту технологиясы (Problem-based Learning) – ProblemBL;
  
• 
  кейске негізделген оқыту технологиясы (Case-based Learning) – CaseBL;
  
• 
  жобаға бағытталған оқыту технологиясы (Project-based Learning) – ProjectBL;
  
• 
  зерттеуге бағытталған оқыту технологиясы (Inquiry-based Learning) – InquiryBL.
  
• 
  ProblemBL – бұл оқу жоспарына сәйкес тьютор-тәрбиеші қадағалайтын, студентке бағытталған тәсіл, ол шәкірттерді теория мен практиканы біріктіре алатын зерттеу жүргізуге бейімдейтін және өмірдегі белгілі бір проблеманы шеше алатын білім беру мен соған орай дағды қалыптастыруды жүзеге асыруға тырысады. Мұндай көзқарастың табысты болуының межелік факторы – нашар құрылымдалған проблеманы және оны үйрететін тьютор-тәрбиешіні таңдап алып, оны жүзеге асырылу тәжірибесіне толық талдау ісін жүргізу болып саналады [1].
  

Torp және Sage (2002) [4] ProblemBL жүйесін зерттеу жұмысына қарай ұйымдастырылған күрделі практикалық проблемаларды шешуге бағытталып, тәжірибеге негізделген оқып үйрену ісі екеніне назар аударады. Олар студенттерді қойылған мәселелердің шешімін таба алатын, проблеманың негізін бақылап талдауға ұмтылатын және соның барысында өздерін өздері алға жетелейтін деңгейге жақындайтынын көрсете білді. Hmelo-Silver (2004) [5] ProblemBL технологиясын нұсқаушы рөліндегі оқыту тәсілі ретінде сипаттады, мұнда студенттер жеңіл мәселелерді шеше отырып, тек бір ғана шешімі болмайтын күрделі проблемаларды талдауды үйренуге тырысады. Олар топтарда жұмыс істей жүріп, проблеманы шешу үшін нені оқып үйренуі тиіс екенін байқап, алған білімдерін іс жүзінде қолдануға бет бұрады.

Сонымен проблемаға бағытталған оқытудың негізгі сипаттамаларына мыналарды жатқызуға болады [1]:

Студенттер алған білімдеріне жауапкершілікпен қарауы тиіс, мәселені шешу студентке жүктелсе, оның өзіне қояр талабы күшейе түседі.

Проблемаға бағытталған оқу процесінде қолданылатын мәселені модельдеу ісінің құрылымы қолайсыз болуы керек, өйткені өмірдегі барлық мәселелер бір қарағанда қолайсыз болып көрінеді, әйтпесе олар пробемаға айналмас еді. Мәселе дұрыс құрылған болса, студенттердің оны шешуге деген ынтасы жоғары болмайды.

Мәселені шешу барысында студенттер көптеген пәндерден алған білімдерін қатарластыра пайдалануы тиіс. Өйткені өмірдегі бір мәселені шешу үшін біз алған біліміміз бен тәжірибемізді толық пайдалануға тырысамыз. Проблеманы шешу негізінде істелетін жүмыстар нақты өмірмен байланыста болғаны көп көмегін тигізеді.

Проблемаға бағытталған білім беру ісі оқу жоспарының дидактикалық бір бөлігі емес, оның педагогикалық негізі болуы тиіс.

Қорыта айтқанда, PBL технологиясында үйретуші ұстаз оқу процесін сүйемелдеп, шәкірт­терден олардың ойлану қабілетінің даму бағытын (көзқарас­тарын) түсіндіруін күтеді, бірақ ол оқушыларға қойылған проблеманы шеше алатын ақпаратты толық бермейді – ондай мәліметті ізденушілер өздері табуға тырысуы керек.

Кейске негізделген және жобаға бағытталған оқыту технологиясы – бұл студенттерді анализ және синтез жүргізу тәрізді жоғары деңгейдегі мәселелерді шешуге бағыттай алатын белсенді түрде оқытуға тарту ісін жүргізетін тәсіл болып саналады. Жақсы құрастырылған кейс шәкірттерге қойылған пробле­маның/жағдайдың маңызды элементтерін түсінуге көмек­тесе алады, сондықтан студенттер болашақта осындай жағдайларда дұрыс шешім қабылдауға жақсырақ бейімделуі тиіс. Кейске негізделген оқыту жүйесі студенттердің қиындық туындаған сәттерге дағдыланып, логикалық ойлау қабілетін дамытуға, шешімдердің өзара логикалық байланыстарын байқауға немесе қате пікірлерді пайымдауға мүмкіндік береді.

Кейске негізделген оқыту арқылы жүргізілетін зерттеу істері студент­тер­ге пән/тақырып аясындағы ішкі байланыстарды қалыптастырып, арнайы терминологиялық сөздіктер құруға және кейстік оқытуда көрсетілген эле­мент­тер арасындағы қатынастарды түсінуге де көмектеседі. Ары қарай кейстік оқыту топтық жоба ретінде жүзеге асырылғанда, студенттер комму­ни­ка­ция­лық дағдылар мен қарым-қатынас жасау істерін дамыта отырып жақсарта алады.

Зерттеуге бағытталған оқыту технологиясы (Inquiry-based Learning) – бұл сұрақ қоя отырып тексеруге, проблеманы шешудегі сыни ойлау қабілетіне қарай оқытудағы екпінді тәсілдерге негізделген, студентке бағыт­талған әдіс болып саналады [1]. Зерттеуге негізделген оқытудағы іс-әрекеттер ақпарат жинақталып, түсінікті болғаннан соң, жаңалықтар мен тәжірибелерді талқыға салып, жаңадан алынған білім жайлы толғанып, ойланғаннан кейін, алдын ала зерттеулерден шығатын жаңа ұғым, түсінік құрудан басталады. Зерттеуге бағытталған оқыту ісі студенттердің ғылыми әдістерді өмірлік проблемалармен (сұрақтармен) байла­ныстырып, прак­тикалық жұмыстарды жүргізуді қолдап, солардың нәтижесін пайдаланады.

PBL мен InquiryBL технологияларының алғашқы айырмашылығы ұстаз­дың рөліне байланысты болып келеді. Зерттеуге бағытталған оқыту тәсілінде ұстаз білім алудағы көмекші және ақпарат ұсынушы рөлін атқарады.

Европа университеттерінде проблемаға бағытталған оқыту тәжірибесін қарастыратын болсақ [6], оларда сабақ өткізудің бірнеше түрлері пайдаланылады:

- Response lectures (дәріс сабағы – студенттер алдын ала оқытушыға өз сұрақтарын жазбаша түрде дайындайды, ал мұғалім соларға толық жауап береді);

- Wokrshops (арнайы сабақ түрі – студенттерге практикалық немесе теориялық есептер беріліп, соларды шығару қажет етіледі, презентациялар, т.б. дайындау да болуы мүмкін.);

- Progress Tests (өткен материалдардың бөлігі бойынша емтихан өткізу).

Бірақ білім берудің негізгі формасы болып проблемаға бағытталған оқыту топтарында сабақ өткізу болып саналады. «Problem Based Learning (PBL) – проблемаға негізделген оқыту түрі – мұнда студенттерге нақты өмірден алынған практикалық проблемаларды шешу ұсынылады, осындай мәселелер олардың оқуға деген ынтасын арттырады...» (Bound & Feletti, 1997) [2].

Жоғарыда айтылған сабақ түрлерінен басқа да жұмыс формалары (лекциялар, семинарлар, дискуссиялар, симуляциялық жұмыстар – workshops) жүргізіледі, олар PBL-сабақтарының инфрақұрылымын, яғни қажетті білім беру ортасын ұйымдастырады.

Проблемаға бағытталған оқыту тәсілі белгілі бір тапсырмалар түрлерін орындауға негізделген.

Тапсырма (Task) – PBL әдісі бойынша сабақ өткізудің бастапқы пункті болып саналады. Тапсырмада алдымен қойылатын проблеманың сипатта­масы болуы тиіс. Тапсырма тек теориялық сипатта ғана емес, оның практикалық жағы да қарастырылуы керек.

Тапсырмалардың келесі типтерін айрықша атап өтуге болады:

• 
  проблемалық тапсырма (problem task) – белгілі бір жұмыс аймағының нақты проблемаларының сипаттамалары болады. Осы типтегі тапсыр­малар жиі кездеседі;
  
• 
  талқылауға арналған тапсырма (discussion task) – талқылау (дискуссия) түрі беріледі;
  
• 
  стратегиялық тапсырма (strategy task) – белгілі бір жағдайда жүзеге асырылатын стратегияны жасау талап етіледі;
  
• 
  үйренуге арналған тапсырма (study task) – мұнда қандай материал оқытылуы тиіс және ол қалай іске асырылуы керек екендігі жайлы нақты нұсқау болады;
  
• 
  берілген жұмысты (әрекетті) орындауға арналған тапсырма (action task) – кездесуге, интервью алуға, ақпарат жинауға, т.с.с. орындауға арналған нақты нұсқаулар;
  
• 
  қолданбалы тапсырма (application task) – алынған білімдерді белгілі бір есепті шығаруға қолдану талап етіледі.
  

Бұған қоса проблемалық тапсырма берілген модульді оқып үйрену мақсатына сәйкес келуі керек және сол модульдерге негізделуі тиіс және де олар пәнаралық талаптарға сәйкес құрастырылады. Тапсырмаларды игеруге кететін уақыт мөлшері он алты сағаттан артық болмайды, осы мерзім тапсырманың орындалуы жайлы толық есеп беруге жеткілікті болып саналады. Тапсырманы орындау студенттердің оқылып өтілген түсініктердің, ұғым­дардың белгілі бір (шектеулі) керекті көлемін игеруін қажет етеді. Тапсырмаларда студенттерді «шатастыратын», яғни алған бағыттарынан тайдыратындай тұжырымдар болмауы керек деп есептеледі.

Талқылауға арналған тапсырмалар әртүрлі пікірлердің туындауына себепші болатын сипаттамалардан (дилеммалардан) құралады. Соларды қарастыра отырып, әркім өз пікірін қалыптастыратын дәрежеге жетуі керек. Мұндағы тапсырмалар студенттерді бір ортақ пікірге келуге жетелемей, бірден ортақ келісімге келуді де жүзеге асырмайтындай дәрежеде болғаны дұрыс. Оларды орындау барысында қосымша оқулықтар мен әдебиеттер қажеті етілуі мүмкін.

Стратегиялық тапсырма құрамындағы сұраулар: «Егер ... болса, Сіз не істер едіңіз?» деген тұжырымға сәйкес келетін болады. Мұнда студенттер көрсетілген іс-әрекетті орындамайды, бірақ олар белгілі бір жағдайға тап болғанда, не істеу керек екендігі жайлы өз түсініктемелерін беруі керек. Осындай тапсырмаларды орындау барысында студенттердің қалыптасқан жағдайға байланысты одан шығуға қажетті атқарылатын жұмыстардың қадамдық процедураларын құрастыра алатын дәрежелері бағаланады.

Үйренуге арналған тапсырмаларда нені оқып үйрену керек екендігі жайлы, қандай сұрақтарға назар аударылатыны және де керекті ақпаратты қайдан тауып алуға болатындығы туралы толық мәлімет беріледі. Көбінесе тапсырмалар: «Мыналарды оқып үйреніңдер...» деген сөздерден басталады. Мұнда белгілі бір модульде көрсетілген тақырыпқа қысқаша нұсқау беріледі немесе «кіріспе лекцияға» сілтеме жасалады да, оған қоса, игерілуге тиіс әдебиеттің, оқулықтың нақты атауы жазылады. Сол тақырыптарды оқып үйрену мақсаттарын (learning objectives) қысқаша, әрі нақты түрде құрастыру талап етіледі. Оқылған, игерілген материалдар жайлы есеп беруді келесі PBL-сабаққа дайындап келу керек екендігі де сипатталады.

Жұмыс түрлерін орындауға арналған тапсырмаларда студенттер орындауға тиіс жұмыстарды атқаруға арналған нақты нұсқаулар болады, мысалы, рөлдік ойындар өткізу, белгілі бір институтқа барып қажетті мәлі­мет немесе интервью алу, т.с.с. Жұмысты орындаған соң, есеп беру бары­сында қандай кітаптарды пайдалануға болатындығы жайлы ақпарат көр­сетіледі. Келесі PBL-сабаққа даярланатын есеп беру жұмыстарының құрамы мен құрылымы сипатталдады.

Қолданбалы тапсырмаларда студенттер бірсыпыра білім алды деп есептеледі де, олардың ары қарай не істейтіндігі, олардан не күтілетіндігі жайлы айтылады. Мұнда да келесі PBL-сабаққа орындалуы тиіс есеп беру жұмысын дайындау жолдары көрсетіледі. Қолданбалы тапсырмалар үйде орындалады.

Жоғарыда қарастырылған проблемаға бағытталған технологиялардың әртүрлі типтері, атап айтқанда:

• 
  проблемаға бағытталған оқыту (Problem-based Learning) - ProblemBL;
  
• 
  кейске негізделген оқыту (Case-based Learning - CaseBL);
  
• 
  жобаға негізделген оқыту (Project-based Learning) - ProjectBL;
  
• 
  зерттеуге бағытталған оқыту (Inquiry-based Learning) - InquiryBL түр­ле­рін оқу жүйесінің және де өтілетін пәннің ерекшеліктерін ескеретін деңгей­леріне қарай (бакалариат, магистратура, докторантура) араластыра пайда­лануға болады, мұнда олардың шәкірттерге білім берудегі ең тиімді болып табылатын құрамы мен құрылымы қолда­нылған жағдайда тигізетін әсері де ойдағыдай болатынын талас тудырмаса керек.
  

Savery J.R. Overview of Problem-based Learning: Definitions and Distinctions. The Interdisciplinary of Journal of Problem-based Learning. – 2006. – Vol 1, № 1. – p. 9-20.

Duch, B. J., Groh, S. E., & Allen, D. E. (2001). Why problem-based learning? A case study of institutional change in undergraduate education. In B. Duch, S. Groh, & D. Allen (Eds.), The power of problem-based learning (pp. 3-11). Sterling, VA: Stylus.

Torp, L., & Sage, S. (2002). Problems as possibilities: Problem-based learning for K-16 education (2nd ed.). Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development.

Hmelo-Silver, C. E. (2004). Problem-based learning: What and how do students learn? Educational Psychology Review, 16(3), 235-266.

Бабурова О.Р. Разработка модульных программ на основе проблемно-ориентированного обучения: http//sociosphera.ucoz.ru/publ/.

«Проблемманы зерттеу арқылы биология пәнін оқыту»

PBL әдісі бойынша оқытуға арналған әдістемелік құрал

Мазмұны:

Проблемманы зерттеу жолдарының кезеңдері..................................................................7 Проблемалық зерттей отырып оқытуды ұйымдастырудың негізгі принциптер.............12 Проблемалық зерттеуді модельдеу......................................................................................13 

Проблеманы зерттеу арқылы оқыту ...................................................................................15 Топтық жұмысты бағалау критерилері ................................................................................18 Сабақта қарастыруға болатын проблеманы зерттеу түрлері.............................................19 Пайдаланған әдебиеттер немесе сайттар.............................................................................24

Кіріспе

Психологтардың зерттеулері бойынша пәнді оқытуда оқушыға проблеммалық жағдай туғызу сыни тұрғыдан ойлау мен шығармашылық қабілетті ашудың бастамасы болып табылады . Оқушыдағы мотивация мен танымдық қызығушылықтар, оқушы өз мақсатына жетуде бұрынғы өзі білетін әдіс -тәсілдері мен білімінің жетіспейтіндігіне көзі жеткенде ғана арта түсетіндігі белгілі . Оқушыдағы осындай қызығушылық оның өздігінен білімін толықтыруына тырысуының «қозғаушы күші» болып табылады. PBL әдісін қолданып оқытудың жетістіктері өте көп. Тек ол үшін мұғалім сол оқыту жүйесін дұрыс қолдана білуі керек. Бұл оқыту жүйесінің өзіндік тәртіптері мен міндеттері де бар. Дүниежүзіндегі білім жүйесі жөнінен алдыңғы қатарлы елдердің көпшілігі оқытудың осы әдсін қолдану арқылы елдегі білім деңгейін көтеруде көптеген жетістіктерге жеткен.

1. 
   Сабақ беру кезінде менің негізгі ойым оқушылардың өздігінен оқи білуінен гөрі, өзімнің сол сабақты қалай жүргізетіндігімде болады.
   
2. 
   Сабақтың көп уақытын жаңа тақырыпты меңгертуге жұмсаймын
   
3. 
   Сабақта оқушылардан гөрі мен көбірек сөйлеймін.
   
4. 
   Сабақты жоспарлау кезінде мен алдын-ала оқушылардың қалай әрекет ететіндігін біліп отырамын
   
5. 
   Оқушылар менің сабағымда өз ойларын еркін жетікзіп айтуда қиналады.
   
6. 
   Мен үшін топтық оқыту сабақтың мақсаына жетудің негізгі жолы емес.
   
7. 
   Оқушыларға сабақ басталарда сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстырамын
   
8. 
   Оқушының өздігінен оқуына қарсымын, себебі бұл білім деңгейін төмендетеді
   
9. 
   Оқушылардың өздерін өздері және өзара бағалаулары білім сапасын анықтауға мүмкіндік береді.
   
10. 
    Сабақ үстінде шудан гөрі тыныштық болғаны дұрыс деп есептеймін. Шу оқуға кері әсер етеді.
    

1. 
   Оқу жоспарыңызды алып тараулардың ішінен қай бөлімін осы оқыту жүйесіне келтіруге болатындығын қарастырып көріңіз.
   
2. 
   Проблемманы зерттеуді қарастыру үшін төмендегі кестені толтырып көріңіз:
   

Сыныбы

Шешілуі тиіс проблемманың мақсаты

2 кесте

Ұсынылған білім

Проблеммамен танысу (проблемманы табу)

Білу

Түсінікті қалыптастырушы білім

Түсіндіру (проблемманы зерттеу)

Түсіну

Қолданушы білім

Стратегиялық проблемма (проблемманы шешу жолдарын қарастыру)

Қолдану

Жеке білім

Моральдық проблемма (проблемма шешудегі моральдық дилема)

Анализ, синтез, бағалау

Зерттейтін проблеманы құру жолдары

Проблемманы құру үшін сізде не болуы қажет:

• 
  Проблемманыңызда белгілі бір шынайы жағдай суреттелуі керек және ол оқушы үшін қызықты болуы міндетті
  
• 
  Ұсынылған проблемманың мазмұны сапалы болуы тиіс, яғни нақты
  

• 
  Құрылымы сақталуы тиіс: дилемма, қиындығы, сипаттамасы ашық болуы тиіс
  
• 
  Қармақ әр түрлі типте болады.
  
• 
  Мысалға:
  
• 
  http://www.youtube.com/watch?v=D0c6c8emuw4 видео сайттан алынған немесе өзіңіз түсірген болуы да мүмкін
  

Криптограмма түрінде

Немесе газет кесіндісі түрінде:

Комикс түрінде:

Немесе : Презентация, Текст, Статья, Видеоролик түрінде беруге болады.

Сыныбы

8

Тарау

Оқу мақсаты

• 
  өкпедегі газ алмасу механизмін және ұлпалық тыныс алудың механизмдерін сипаттау
  

Механизмнің жүру процесін анықтау

Проблемманың типі

Түсіндіру

Негізгі ұғым

тыныс алу, аэробты тыныс алу, газ алмасу, химиялық формула, бөліп шығару, кеңірдек, ауатамыр, ауатамыршалар, альвеола, тынысалу беткейі, өкпелік газ алмасу , қылтамыр, ұлпа сұйықтығы, ұлпалық тыныс алу

Қармақ

Ағзаның оттегімен қамтамыз етілуі

Ауруханаға кеуде қуысы екі жақтан сынған адам әкелінді. Оның кеуде қуысы сынғанмен , өкпесі зақымданбаған, ешқандай қан кетпеген. Бірақ бірнеше сағаттан кейін ол тұншығып өлді. Бұл жағдайды қалай түсіндіруге болады?

Өзіңіз үшін тақырыпты анықтап алғаннан кейінгі жұмысыңыз:

1. 
   кезең Топты құру
   

Мысалға: Оқушыларды белгісіз тізімде топтастыру үшін http://primaryschoolict.com/random-name-selector/# сайтын қолдануыңызға болады. Ол үшін оқушыларыңыздың аты-жөнін осы сайтқа енгізесіз. Сол бойынша компьютер сізге топ мүшелерін өзі таңдап береді.Сонда сынып ішінде ешқандай талас тумайды.

- Әрі қарай жаңа құрылған топқа жұмыстары нәтижелі болуы үшін негізгі ережелерін құруға мүмкіндік беріңіз. Бұл оқушылардың топтаса отырып, топтағы әр оқушы сол топтағы өз қызметін анықтап алуларына, өз істеріне жауапты болуға, жұмыстарын жоймауға, уақытпен санасып жұмыс жасауға көмектеседі.

- Нақты нәтижеге жету үшін жұмыс уақытындағы мұғалімнің қызметі мен оқушының міндетін нақты белгілеңіз.

• 
  Мұғалім шәкірттеріне проблемалық жағдайды ұсынады.
  
• 
  Шәкірттер мұғалімнен проблемманың сценарийін нақтылап,проблеманың неде екенін анықтап, фактілердің тізімін шығарады.
  
• 
  Шәкірттер проблеманы танып білу үшін, өз жоспарларын құрады.
  
• 
  Бұны оқушылар 2-3 рет қайталап, өзгертулері мүмкін.
  

1. 
   Оқушының қызығушылыңына бағытталған болуы шарт
   
2. 
   Әр проблемада
   

3. 
   Context – проблеманы таныстыру
   
4. 
   Content – проблеманың мазмұны
   
5. 
   Form of problem (dilemma, challenge, open-ended task) - проблеманың құрылу формасы (дилемма, таңдау , ашық және жабық сұрақтар)
   

• 
  Шәкірттер проблеманы түсіну үшін сұрақтар топтамасын құрайды. Ол үшін ой қозғау жасай отырып, проблеманы тануға , проблеманы түсінуге , проблеманың шешіміне бағытталған түрлі идеяларды ұсынулары керек.
  
• 
  Ол идеялар жорамал,болжам, шешу жолы, түсіндіру, сыни тұрғыдан ой түрінде проблеманы тануға және шешуге бағытталған болуы мүмкін.
  
• 
  Бұл идеялар проблеманың екі аумағында тоғысуы мүмкін. Проблеманы тануда және жоспарлы әрекет ету кезеңінде
  

• 
  Шәкірттер проблемаға зерттеу жүргізіп және зерттеуге бағытталған іс-әрекет жоспарын құра отырып, проблеманың шешу жолдарын анықтайды. Іс -әрекет жоспарын құру – бұл пролеманың неде екенін анықтаудың , проблема туралы толық мазмұнды ақпарат алудың және проблеманың неден туындағанын білудің нақты жолы. Проблеманы зерттеу- бұл шәкірттердің проблеманы толық тану үшін, сұрақтарына жауап іздеу жолдары. Мысалға: оқулары қажет материалдар тізімі немесе интернет сайттары, оқулықтар, кітаптар, тақырыптар.
  
• 
  Шәкірттер өздерінің проблеманы зерттеу үшін қайда барып нені анықтайтындықтарын, қандай оқулықтар мен кітаптарды оқитындықтарын, қандай сайттан ақпарат іздейтіндіктерін нақтылайды.
  

• 
  Шәкірттер ақпарат жинап проблеманы зерттеу үшін кітапханаларға барып, интернет сайттарын қарайды.
  
• 
  Олар қайта жиналып, топ мүшелерінің әр қайсысының алып келген материалдары мен ақпараттарын ортаға салып, талқылау жүргізеді. Бұл олардың ары қарайғы жұмыстарының дұрыс жүруіне көмектеседі.
  

• 
  Шәкірттер өздері жинаған ақпараттарды қайта қарайды.Олардың шынайылығына , заңдылығына қайта мән беріп талқылайды. Бұл топтағы басқалардың қалай жұмыс жасап, қалай зерттеп жатқандықтарын анқтауға мүмкіндік береді.
  
• 
  Шәкірттер табылған, нақтыланған ақпараттарымен алмасып,оларды проблеманы шешу жолында пайдаланады. Олар әрі қарай проблеманың шешіміне сәйкес келетін зерттелген білімдерін қолдануды жалғастырады. Жалпы ақпараттардан проблеманың шешімін тауып, түсіндіру үшін нақтысы теріліп алынады.
  
• 
  Шәкірттер топта проблеманы шешу үшін барлық ақпараттарды талқылайды, анализдейді, сынайды, ойларын жайнақтап тұжырымдайды
  
• 
  Шәкірттер нақты проблеманы бірнеше ұсақ проблемаға да айналдырулары мүмкін. Бұны топ 2-5 рет қайта жасауы мүмкін.
  
• 
  Шәкірттер соңында проблеманы шешудің дұрыс жолдарын түсіндіре алатындай нақты тұжырым шығарады.
  

• 
  Шәкірттер өз тобына баға береді.Топ қалай жұмыс жасады, олар ережелерге толық бағынды ма, қызметтерін толық орындай алды ма?
  
• 
  Топ мүшелері өздерінің проблеманы шешуге ұсынған жеке ұсыныстары туралы ойланады
  
• 
  Топ мүшелері проблеманы шешу жолына ұсынған шешімдерінің түсіндірмелері туралы ойланады
  
• 
  Топ мүшелері өздерінің пәнді қаншалықты түсінетіндігіне қысқаша шолу жасайды. Ол үшін проблеманы зерттеудегі түсінігі туралы карта құрастырады. (жүрген жолы,қай тақырыпты бұрын білді, нені білмеді)
  
• 
  Топ мүшелерінің диалогы мұғалімнің көмегімен жүргізіледі
  
• 
  Зерттеудегі кері байланыс үшін бұның бәрі кейін дағдыға айналуы керек
  

Топтар нақты шешімге келу үшін кейбір кезеңдерді бірнеше рет қайталауы мүмкін, алға жүріп кейін қайта артқа жүруі де мүмкін. Бірақ бұл топтың жұмыс жасауына кері әсер етпеу керек. Мұғалім бұның бәрі Проблемманы зерттеу арқылы оқыту әдісінің кезеңдері екенін түсіну керек және шәкіртіне түсіндіре білуі керек.

Проблеманы тану үшін топтар түрлендірілген идеяларын білдіреді. Ол үшін FILL кестесін толтыртасыз.

FILL кестесі

Факт

Идея

Іс- әрекет жоспары

Бұл берілген проблеманың сценарийінен алынады
Болуы мүмкін:

• 
  Себеп
  
• 
  Эффект
  
• 
  Идея
  
• 
  Шешім
  

Сұрақ түрінде болуы керек

Факт бөлімінде аталған мәселелерді шешуге, нақтылауға, табудан туындайды

Сценарийде берілген ойлармен, пікірлермен, нақты емес ақпараттармен шатастыруға болмайды

Тақырыптан берілген үзінді
Жауап беру кезінде проблеманы шешу үшін білім құрылымына сәйкес келетін жауап түрінде болуы керек.

Етістіктен іс әрекеттен басталуы керек.

• 
  Клиенттің вебсайтын тексеру
  
• 
  Қоршаған ортаны тексеріп көру т.б
  

Фактіге негізделген ойлар

Идеядан туындаған ілгіш немесе идеяны қозғаушы түрінде болуы керек

Сіздің проблеманы нақты түсінуіңіз үшін қойылатын сұрақ түрінде болады

Факт мүмкін болса тақырыпқа сәйкес келуі керек. Мыс: тақырып «Клиенттің жеңілуі» болса- факт сол іске қатысты адам.

Талқылаусыз қабылдануы керек

Пәннің оқу бағдарламасына сәйкес келуі керек

Проблеманың неде екенін түсінуге бағытталған іс- әрекеттер

Мысалға: полицияға телефон шалу,клиенттің басшысымен сөйлесу, медициналық есептеу жүргізу, оқиға болған жерге бару,білетін, кқрген адамдардан сұрау т.б
Проблеманы зерттеу кезінде мәселені дамытуға, өңдеуге ,түзетуге бағытталған

Зерттеу кезінде өзгертулерді туғызуы мүмкін

Зерттеу ресурстарын қосу

Алғашқы зерттеу қорытындылары кезінде басқа да оқу проблемалары қосылуы мүмкін

Идеядан туындаған немесе идеяны қозғайтындай болуы керек

Зерттеу жолында оған топтан топты дұрыс бағыттауға лайық жауапты адам тағайындаңыз

Проблеманы эффкеті модельдеудің негізгі принциптеріне сипаттама :

1. 
   Жаңа базалық білімді зертеуді талап етеді
   

2. 
   Зерттелуші бағдарламаның нәтижесімен сәйкес келуі керек.
   

3. 
   Оқушылардың бұрынғы білімдеріне бейімдеу
   

4. 
   Оқушылардың болашақтағы мамандықтарына немесе олардың алдынан кездесуі мүмкін проблемаларына қатысты болатындай болғаны жөн
   

5. 
   Пролемадағы кейбір сигналдар олардың сыни тұрғыдан ойлай білу қабілеттерін дамытатындай болуы керек
   

6. 
   Кіріктірілген білімнің жетістігі
   

7. 
   Өздігінен білім ала отырып, проблеманы зерттеу жолында жетістікке жету
   

8. 
   Пәнге деген қызығушылықты ояту
   

1. 
   Проблеманы зерттеу үшін бағытын, дағды мен мазмұнын анықтау
   

2. 
   Оқытуды жақсарту үшін нақты сәйкес келетін проблеманың типін анықтау
   

3. 
   Ресурстардың жеткіліктілігіне көз жеткізу
   

4. 
   Проблемалық жағдайды игеру
   

А) оқушылардың нені білу керек екендігін анықтау

Б) Оқушылардың шынайы өмірде кездесіп қалуы мүмкін жағдайларын қағаз бетіне түсірту, сезіндіру

В) Қажетті сөздер тізімін анықтап оларды проблеманы зерттеуге бағыттау

Г) Проблемалық жағдайға қатыстырып топтағы оқушыларды рольдерге бөлу.

Д) Оқушыларға проблеманы зертеуге бағытталған нақты сұрақтар мен тапсырмаларды жүктеу.Олардың жауаптары іс –әрекет пен қорытынды есептерінде көмек ретінде болуы керек.

Е) Проблеманың сценарийі нақты әрі анық екендігіне көз жеткізу. Проблема бойынша негізгі ақпаратты қамтуы керек.

Ж) Проблеманың ашық екендігіне және ол туралы ақпаратты оңай,әрі тез табуға мүмкіншіліктің көп болын қарастыру керек.

Проблемманың типі

Қойылуы керек сұрақтар

Проблеманың шешілу жолдарына мысалдар

Проблемманы тану (проблемманы табу)

Қандай фактілер бар ?

Адам тұншығып өлген

Проблемманы зерттеу (проблеманың туу себебін түсіндіру)

Неге осылай болды?

Себебі кеуде қуысындағы бұлшықеттерге зақым келген

Проблемманың стратегиясы

(стратегияны жасау)

Проблемманы зерттеу үшін қалай іс- әрекет ету керек?

Бұлшықет жүйесінің жұмысы туралы толық оқып білу

Проблемманың шешілу жолы (проблемманы шешудің моральдік дилемасы)

Проблемманың шешу жолын ұсыну?

Ауруханадағы жағдай қайталанбау үшін бұлшықеттің қызметінің тыны салу мүшелеріне қатысын толық зерттеп білу керек

Проблеманы зерттеу арқылы оқыту

\ Проблемалық жағдай\

Кестеде берлілген жағдайларды оқып көріңіз. Бұл сұрақтардың қайсысы қай типке жататынын анықтап көріңіз.

Бұл проблеманың қай типі?

Проблемалық жағдайды белгілі бір типке айналдыратын мысалдар
Неге қазіргі кездегі жасөспірім балалар үйден қашуға немесе өз шекарасын кеңйтуге тәжірбие жасап кқруге батыл әрекет ете алатындай болып көрінеді?
Жоғарыда айтылған балалар өздерінің үйден қашуларының себебі ата- аналарының үнемі үйде жалғыз қалдыратындықтан деп есептейді. Ал ата- аналары балаларын асыраулары үшін өте көп жұмыс жасау керек екендіктерін алға тартады. Әр тарапқа (ата- ана және бала) қандай кеңес берер едіңіз?
Министр соңғы он жылда өз үйінен қашқан балалардың себептерімен қоса есептерін сұрады.
Балалардың үйден қашу жағдайын азайту мақсатында сіз қандай бағдарлама ұсынар едіңіз және оны қалай іске асыруға болады.

Мысалға: Проблеманың типтері

• 
  Тез анықтау
  
• 
  Түсіндіру
  
• 
  Бағдарлама
  
• 
  Моральді дилема
  

1 проблема Найзағай түсу

Адам найзағай түсудің нәтижесінде өлді. Ол полицей болатын. Найзағай оны Пая Лебар көшесіндегі автобус аялдамасына қарай бара жатқан тұста, күн жауып тұрған кезде соқты. Осы жайтты түсіндіріңіз.

Фактілер

Проблеманы зерттеу

Іс –әрекет жоспары

Ер адам өлді

Ер адамның бойы ұзын болды

Найзағай қалай пайда болды

Зерттеу жүргізу

-Интернет ( қандай сайт, негізгі қандай сөздер)

Оны найзағай соқты

Жай түскен және жаңбыр қатты жауғанда найзағай ойнайды

Адамды өлтіру үшін қанша вольт болу керек

Полицеидің сол күні формада болған болмағандығын анықтау

Ол полиция офицері болатын

Полицеи темір ілгектері бар жұмыс формасында болған

Адамға найзағай түскенде не болады?

Интернеттен қарау.

Ол жолда келе жатты

Ашық жермен жүрген

Найзағай көбіне қандай жерлерге немесе қандай заттарға түседі

Медициналық тексерістің қорытынды анықтамасын алу (дәл неден өлген себебін анықтау)

Бұл жағдай Пая Лебар көшесінде орын алды

Түсіндіру керек

Іздену, анықтау, сұрау

Осы кестені толтыру арқылы

1. 
   оқушы барлық идеялар мен ойларын жазып отырады.
   
2. 
   Оқушыларға тапсырма бөліп беріледі
   
3. 
   Олар ақпаратты іздеп, ақпарат алмасады
   
4. 
   Бірнеше қайта талқылайды, пікітлеседі
   
5. 
   Проблема шешіледі. Теорияға бағытталады
   

Олар биология бойынша соныңда адамға найзағай түскенде жүрек бұлшықеттері әлсіреп, содан қан айналымның нашарлап, тыныс алудың мүмкіншілігі болмай өлетіндігіне көз жеткізулері керек.

Физика бойынша найзағайдың қандай жағдада пайда болатындығы туралы және оның бойында қанша ток көзі болатындығы, адам қлу үшін қанша ток күші керектігін анықтайды.

Ал географиядағы білімдеріне сүйеніп, жер бедерінің қандай бөлімдеріне найзағайдың көп түсетіндігін, неге түсетіндігін анықтауларына болады.

Проблеманы зерттеу арқылы оқыту технологиясында мынадай сайттардың көмегіне сүйенуіңізге болады.Бұл бағдарламалар сізге проблемаларды түрлендіріп құруға, сабақта түрлендіріп және оқушылармен дамыта отырып оқытуға көмектеседі

http://primaryschoolict.com/random-name-selector/

http://www.foday.com/generators/newspeper/snippet.asp

http://www.mekebeliefscomix.com/Comix

http://docs.google.com

http://popplet.com

Жұмыс жасау деңгейін бағалау түрі

• 
  Үздік
  
• 
  Жақсы
  
• 
  Төмен
  

• 
  Топтағы жұмысқа қатысу деңгейі
  
• 
  Жұмысқа енгізген еңбегі
  
• 
  Топтың ұйымдасып жұмыс жасауы
  
• 
  Топ мүшелерінің бір-бірін сыйлауы
  
• 
  Зерттеудің нақтылығы
  

Критериилердің сипаттамасы ( топтық):

• 
  Топтық зерттеудегі шешімнің нақтылығы
  
• 
  Басқа топтарға арналған коментарии
  
• 
  Топтың ойлауы
  
• 
  Жалпы презентацияның есебі
  

• 
  Жеке зерттеудегі анализ және дизайн жасай алуы
  
• 
  Топтық талқылаудан оқып- үйрнегені
  
• 
  Алған білімін қолдануы
  
• 
  Жұмыс бойынша жеке есебі
  
• 
  Презентация
  

Тақырыбы

Асқорыту

Дәрігер бұл жағдайды қалай шешті деп ойлайсың? Вегетарияндық тамақтануға қалай қарайсың?

Зертханада бірнеше ғалымдар итке тәжірбие жасады.Дәрігерлер иттің мишығын алып тастады.Бірнеше уақыттан кейін мишығын алып тастаған ит ақыры жаймен жүре бастады. Дәрігерлер енді итінің үлкен миын алып тастады.Бірақ ит енді қанша күтсе де жүрмеді. Неге бұлай болғанын анықтап көріңдер. Осындай эксперименттерді жүргізу дұрыс па? Неге олай ойлайсындар?

Микробиология

«Экспедициядағы оқиға»

«Биылғы жылы биология бөлімінің 1 топ студенттері іс- сапармен Бетпақдалаға аттанды. Олар өз зерттеулерін шөлдегі қалдықтарды зерттеуден бастады. Осы экспедицияда олар қызық оқиғаға тап болды. Олар өте әдемі ат әбзелімен безендірілген жылқының өлексесін тауып алды. Оларды таң қалдырғаны бұл жылқының өлгеніне бірнеше ай өткен, сөйте тұра ол шіріп кетпеген. Өлексе сол күйі сақталған»

Егер өсімдік пен жануарлардың өлекселерінің шіруінде шіріту бактериялары ең маңызды роль атқарады, жануарлардың өлекселерімен мен өсімдіктердің қалдықтарын бактериялар жойып жіберетіндігі биологияда дәлелденген десек, бұл жайтты қалай түсіндіруге болады.

«Ағзадағы оттегі»

« Барлық тірі ағзалардың жасушасына қоректік зат пен оттегі қажет. Ағзаға қажетті оттегі әуелі тыныс алу мүшелері арқылы қанға, одан кейін әр жасушаға түседі. Ағзаның оттегіні қажетсінуі әр кезде әртүрлі.Адам қимылсыз отырғанда 1 сағатта 10-12 литр оттегіні,ал жұмыс жасағанда 60-100 литр оттегіні қажетсінеді.Бізге 5 литр суда 0,1 литр оттегінің еритіні белгілі.Біздің ағзамызда 5 литр қан бар.Қан құрамындағы қан плазмасының 90 пайызы судан тұратыны белгілі. Ендеше қанның мұндай көлемінде шамамен 0,1 литр оттегі еріп кете алады десек, ағзаның ең аз дегендегі оттегіні пайдалануы қан құрамындағы оттегіден 100-ге артық. Ағза қалайша бұндай көп көлемдегі оттегіні пайдалана алады?»
Адамның жүйке жүйесі

«Маугли»

Иммунитет

« Келіспеушілік»

Биология ғылымына еңбек сіңірген ғалым Мечников бір күні өзінің кезекті зерттеу кезінде, теңіз жұлдызының түссіз дернәсілдерінің денесінен қозғалғыш жасушаларды бақылап отырады. Микроскоптан олардың залалданған тұсқа жиналып, жалған аяқтарын шығарып, шақырылмаған қонақтарды өз денесіне енгізіп, қорытып жіберетіндігін байқайды.

Мечников оларды «фагоциттер» немесе обыр жасушалар деп атады. Ол осындай жасушаларды құрттардың, бақаның, қоянның және адамның денесінен тапты.

Ол енді бақаның ұлпасына «сібір күдіргісінің» қоздырғыштарын енгізеді.Сол кезде фагоциттер сол жерге жинақталып, әр қайсысы бірнеше бактерияларды жей бастайды және оларды қорытып жібергендерін байқайды.

Осы кезде 19 ғасырдағы Германиялық ғалымдар иммунитеттің қасиетіне басқаша көзқарас білдірді. Пауль Эрлих денеге түскен микроптарды бұл жасушалар емес қанның өзінің ішіндегі арнайы заттардың әсерінен жойылады деді. Бұл теория гумаральдық деп аталыды. Бұл келіспеушілік 15 жылға созылды. Сіздер бұл келіспеушілікті қалай шешер едіңдер. Кімдікі жөн?

Қазіргі заманғы ғылымның жетістіктеріне қарап, иммунитеттің пайда болуын қалай түсіндірер едіңдер.

Экология

« Бұғылардың тағдыры»

1906 жылы Теодор Рузвельт Кайбаб қорығында қарақұйрықты бұғыларды өсірді. Ол осы қорықтағы бүкіл қасқырлар мен сілеусіндерді басқа да жыртқыштарды түгел жоюға бұйрық берді. Алғашқы кезде бұл бұғылардың көбеюіне оң әсер етті. Бұғылар 3000 бастан 15 жылда 50000 ға жетті. Бірақ соңғы жылдары олардың саны күрт азая бастады. 1940 жылдары бұл популяцияда 10000 бас бұғы қалды.

Неге бұлай болды?

1. 
   Сын тұрғысынан ойлай білу
   
2. 
   Топта жұмыс жасай білу
   
3. 
   Уақытпен санаса білу
   
4. 
   Зерттеушілік қасиеттерін ашу
   
5. 
   Ғылымға деген қызығушылық
   
6. 
   Алған білімдерін өмірде қолдана білу т.б қасиеттерін ашуға болады.
   

1. http://primaryschoolict.com/random-name-selector/

2. http://www.foday.com/generators/newspeper/snippet.asp

3. http://www.mekebeliefscomix.com/Comix

4. http://docs.google.com

5. http://popplet.com

6. http://primaryschoolict.com/random-name-selector/#

7. http://www.makebeliefscomix.com/Comix/

8. Тan Kan Chye Inquiry Learning (IL)

9. Problem-based learning Jonathan