Химиялық мутагенез – Тірі жасушаның генетикалық материалына (ДНҚ, хромосомалар) химиялық қосындылар әрекетімен туындайтын, генотип және фенотиптің өте жылдам, сандық, тұқым қуалайтын мутациялық өзгерістеріне әкелетін биологиялық процесс.
Табиғи бейорганикалық заттар – азот тотығы, нитраттар, нитриттер, қорғасын, радиобелсенді материалдар және басқалар; органикалық шығу тегіндегі табиғи заттар.
Қайта өңделген табиғи қосындылар – жанған көмер мен ағаш, мұнай өнімдері; ауыр металдар қосындылары; тағам қалдықтары және басқалар.
Табиғатта кездеспейтін химиялық өнімдер.
Биологиялық мутагендер
ДНҚ-сы немесе РНҚ-сы бар вирустар, вирустық емес паразиттік агенттер (микоплазма, бактериялар, Риккетсиялар), паразиттердің метаболизмдік өнімдері (трихинелла, аскарида, токсоплазма) және транспозондар. Вирустық және вирустық емес агенттер хромосоманың үзілуіне алып келетін, инфекциялық мутагенезді шақырады.Паразиттердің метаболизмдік өнімдері химиялық мутаген сияқты әсер етеді.
Тірі ағзаларға ісік тарсформациясының көзқарасынан, сондай-ақ тұқым қуалау патологиясынан қауіп тудыратын биологиялық факторлар тірі ағзаларға маңызды ықпал етеді. Адамның дене және генеративтік жасушаларының тұқым қуалау аппаратындағы цитогенетикалық жылжуын жасушалық емес формалар мен прокариоттар тудыруы мүмкін екендігі орнатылды. Гельминттер және олардың метаболиттері жалпы адамның геномына және жекеше түрде оның хромосомдық құрылымдарына ықпал ете алатын биологиялық фактор болып табылатыны көрсетілген.
