«Биология» мамандығы үшін Құрастырғандар
ҚОРЫТЫНДЫ: №3 тәжірибе. Қозудың 1-ші сигналдық жүйеден 2-ші сигналдық жүйеге берілуін дәлелдеу
жүктеу/скачать 1,61 Mb.
|
ҚОРЫТЫНДЫ: №3 тәжірибе. Қозудың 1-ші сигналдық жүйеден 2-ші сигналдық жүйеге берілуін дәлелдеу. ТӘЖІРИБЕ БАРЫСЫ: Алдымен шартты кірпік қағу рефлексін қалыптастыру. Осы шартты рефлексті қалыптастырған соң шам жағудың орнына – шам немесе жарық деп ауызша айтамыз. Осы сөздерге кірпік қағу рефлексін Ричардсон баллонын сығымдамай-ақ жүзеге асыруымыз қажет. Яғни шартсыз қуаттандыруды қолданбай-ақ. Әдебиеттер: А. Г. Хрипкова, М. В. Антропова, Д. А. Фарбер «Возрастная физиология и школьная гигиена». М., 1990 ж. С. Жұмабаев. «Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы» А., 1991 ж. №4 ТАҚЫРЫП: Ойлау қабілетін анықтау. МАҚСАТЫ: Адамның зейінінің физиологиялық ерекшеліктерін анықтауды меңгеру. ТӘЖІРИБЕГЕ ҚАЖЕТТІ ЖАБДЫҚТАР: Анфимов кестесі, сеундомер. СҰРАҚТАР: 1. Зейіннің нейрофизиологиялық механизмдері және оның жасқа байланысты түзілуі. 2. Қабылдаудың нейрофизиологиялық механизмі және оның жасқа байланысты ерекшеліктері. 3. Естің физиологиялық механизмдері. 4. Мотивация және эмоция, олардың мақсатты әрекеттегі маңызы. 5. Үйқы мен сергектіктің нейрофизиологиялық механизмдері. ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: жазбаша есеп. №1 тәжірибе. Анфимов кестесінің көмегімен зейінді анықтау. Қысқаша сипаттамасы: Зейін қабілетін анықтау әдісі арнайы корректорлық кестелерді қолдануды қажет етеді, оны корректорлық үлгі деп атайды. Корректорлық үлгі әртүрлі әріптер, әріптер жиынтығын құрайтын кестелер көмегімен құралады. Ережеге сәйкес В.Я. Анфимовтың кестесін пайдаланады. Корректорлық үлгінің әріптер мен тіркестерден тұрады. Жұмыс нәтижесі арнайы талданады, онда істелген жұмыстың сапасы мен саны шығарылады. Формула көмегімен келесі көрсеткіштер анықталады: А) тапсырманы толық орындау коэффициенті; (А), А= Мұнда, М – сызылған әріптер саны, N – жалпы әріптер, қарастырылған текстегі әріптерді сызу. Б) Ойлаудың коэффициенті (Р); Р=АхS
Мұнда, S – жалпы қарастырылған әріптер саны.Дәлдік коэффициентінің сандық көрсеткіші және ойлаудың өнімділігі зейіннің концентрациясын көрсетеді. Анфимов кестесі с х а в с х е в и а х н а и с н х в х в к с н а и с в х в х е н а и в н х и в с н а в с а в с н а е к е а х в к е х с в с н а и с а и с н х и с х в х е к в х е к в х и в х е и с н е и н а и е н к х к х и х а к н х с к а и с в е к в х н а и с н х е к х и с с н а к с к в х и с н а и х а е х к и с н а х е к е х е и с н а х к е к е к х в и с с н а и с в н к х в а и с н а х к е х с н а к с в е е в е а и с н а к х к е к н в и с н в е х с н а и с к е с и к н а е с н к х к в и х а и с н а е х к в е н н х в е а и с н к а и к е в н в н к в х а в е к а х в е и и в н а х и е н а и к в и е а к е и в а к с в е и к с в н к е с н к с в х и е с в х к н к в с к в е в к н и е с а в и е х е к е и в к а и с н а с н а и с х а к в н н а к с х а ие н а с н а и е в х а к х с н е и с н а и с к в н в к х в е к е в к в н а и с с н а в с н а к х а с е с н а и с е с х к в а и с н а с а в к х с н е и а в с н а к х а с е с н а и с е с х к в а и с н а с а в к х с н е и в и к в е н а и е н е к х а в и х н в и х к х е х н в и с н в с а е н к е х в и в н а е в и с н в и а е н х в х в и с н а е и е к а и в к е и н с н е с а е и х в к е в и с н а е а и с н к в х и к х н к е с а к а е к х е в с к х е к х н а и с н к а в е в е с н а и с е к х и с н е и с н в и е х к в х е и в н а к и с х а и е в к е к и е х е в х в а к с и с н аи а и е н а к с х к и в х н и к с н а и в е с н с н а и к в е х к х в е с к н с х и а с н а к с х к в х в х е а е с е к х е к н а и в к в к х е и к х и с н а и к х а к е н а и е н в к и с н а и е и к х а к е н и в а и е в к и х в а и в х е н и х в и к х в е к к с и к е х а и е к с н а и и е х с е х с к е н и с в н е к а в е н а х и а к в е и в е а и к в а в и х н а в х к с е в х х е к с и а в е с к в х е к с н а к х в с н х с в е х к а с н в х н и с а к е в с х н в и х н в к а и с е н к х и а н е к а с и в с и и х а к к и с н н е к н в и с х х а и в е н н ан а и х н и х к в х а и е н к и с н к е н к х а и н а в и с и в е н к а и с х а и с е н а в н а и с к а и в к х а к и н е и в и с к х а и х в к а и с х в в с к в е н а и с и х с к в к и с н а и е н х н а и с в е х в е к а и с х и в Жұмыс барысы: Зерттеуге қатысушылар В.Я. Анфиомвтың кестесін белгілеп, өзара бөліп алады. Нұсқау бойынша «Бастаңдар» 2 мин аралығында (секндомер бойынша) инструктажда көрсетілген әріптерді белгілеп шығуы тиіс, мысалы «А» және «Н» әріптерін. Ал «Аяқтаңдар» - десе, қай дерге тоқтағанын көрсетуі тиіс. Содан кейін 2 минут көлемінде «А» және «Н» әріптерін белгілеу жалғасады, бірақ анықталған тіркестерді сызып қана қою керек, мысалы «СА» және «ЕН». Нұсқау бойынша «Бастаңдар» - зерттелушылер кестелерді қарап жалғастыруы керек, «А» және «Н» әріптерін және «СА» және «ЕН» тіркестерін сызу керек. Егер зейін қабілеті динамикалық оқытуда апта бойы М.В. Антропованың, 1974 көрнекілікті тапсырмаларын орындау қажет. Тапсырмалар
Динамикалық қабілеттілікті танытуда оқу күніне тапсырманы 3-5 рет сабақ басталғаннан соңына дейін беруге болады. Алынған нәтижелержі анализдеп, қорытындысын шығарыңдар. №5 ТАҚЫРЫП: Анализаторлар, олардың жасқа байланысты ерекшеліктері. МАҚСАТЫ: Анализаторлардың құрылысы мен қызметі, анализаторлар жүйесіндегі бейімделу құбылыстарын, гигиенасымен танысу. ТӘЖІРИБЕГЕ ҚАЖЕТТІ ЖАБДЫҚТАР: Сивцевтің таблицасы көрсеткіш столға қоятын шама (жарық). СҰРАҚТАР: Анализаторлар туралы И. П. Павлов ілімі. Организмнің сенсорлық жүйесі. Көру анализаторы. Көз құрылысы. Жақыннан және алыстан көргіштік. Көру өткірлігі. Жарық және түстер сезгіштігі. Есту анализаторы және оның қызметі. Есту мүшесі. Дыбысты қабылдау механизмі. Есту анализаторының жасқа байланысты ерекшеліктері. Балалар мен жеткіншектердің көру қабілетінің бұзылмауын және естімеушіліктерді болдырмау профилактикасы. ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: жазбаша есеп. ТӘЖІРИБЕГЕ ҚАЖЕТТІ ЖАБДЫҚТАР: Сивцевтің таблицасы көрсеткіш столға қоятын шама (жарық).
№1 тәжірибе. – Соқыр дақты анықтау. Мариатт тәжірибесі. Тәжірибеге қажетті құрал: Соқыр дақты анықтауға арналған сурет. Тәжірибе барысы: Тексерілген адам шеңбер мен крест салынған суретті көз алдына ұстайды. Оң жақ көзін жабады сол көзімен крестке назар аударады. Сонан соң суретті алыстата немесе жақындата отырып, шеңбер кескіні жоғалған қашықты анықтайды. Тәжірибені сол көзді жұмып қайталайды. ҚОРЫТЫНДЫ: №2 тәжірибе – Көздің өткірілігін анықтау. Тексерілетін адамды таблицадан 5 метр қашықтықта отырғызамыз. Оған 1 көзін жапқызып, 2-ші көзімен әрбір жолдағы әріптерді оқуға ұсынамыз.Тәжірибе жүргізуші жарық түсуіне кедергі келтірмей таблица жанында тұрып, әріптерді көрсетеді. Көрсетілген әріптерді тексерілетін кісі атауы керек. Қатесіз оқылған немесе оқу қателігі 20% соңғы жол көздің өткірлігін анықтайтын көрсеткіш есебінде алынады. Сол жолдың оң жағында тұрған цифр көздің өткірлігі шамасын көрсетеді. ҚОРЫТЫНДЫ: №3 тәжірибе - Анализаторлар қызметінің шартты рефлексті реттелуі. ТӘЖІРИБЕГЕ ҚАЖЕТТІ ЖАБДЫҚТАР: суреттері бар кесте. ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ: Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. : Анализаторлар әрекетіндегі шартты рефлексті реттелуін түрлі кескінде берілген суреттерге қарап, олардың көріну ерекшелігін бақылау. Жұмысты орындау барысында берілген суреттердің көрінісін дәптерге салу керек. ҚОРЫТЫНДЫ: №6 ТАҚЫРЫП: Мектеп ғимараты мен мектеп маңындағы участокты санитарлық –гигиеналық тұрғыдан зерттеу. МАҚСАТЫ: Мектеп ғмираты мен оның маңындағы жер участогіне қойылатын гигиеналық талаптардың теориялық білімдерін бекіту, оларды санитарлы тұрғыдан зерттеу дағдыларын меңгеру. СҰРАҚТАР: Қала мен ауылды жерде мектеп орналасатын жерлерге қойылатын талаптар. Мектептің жер участогынының зоналары: құрылыс салуға арналған алаң, оқу-тәжірибезонасы, демалыс зонасы және шаруашылық зонасы. Мектеп үйіне қойылатын талаптар. Мектеп үйлері: оқу үйлері,көмекші үйлер, тұрғын үйлер. Мектеп үйінің ауа режиміне қойылатын гигиеналық талаптар. Мектеп үйіндегі жарық режимі, жылыту, сумен жабдықтау. ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: жазбаша есеп. ЖҰМЫС БАРЫСЫ:Санитарлық зерттеуді мектеп участогынан бастайды: оның орналасуын, қоршаған заттар, көлемін. Әр түрлі участогтың зоналарының орналасуын анықтайды. Негізінде спорт зонасын, оның алып жатқан алаңын,оның көлемі және онда орналасқан спорт жабдықтарын қарастырады. Мектеп ғимартының зерттеуде оның орналасуына, бөлмелердің ерекшеліктеріне назар аудару қажет. Рекреациялық бөлмелер санитарлық жағдайы мен ауданын анықтайды. Мектеп ғимараты мен жер участогының санитарлы зерттеу картасы Зерттеу күні, уақыты және мекен-жай__________________________________________________________ Мектеп_______________________________________________________ Мектеп типі (бастауыш, орта) ___________________________________ Қызмет көрсету радиусы________________________________________ Жер участогы Орналасуы (жанында орналасқан құрылыстар, участок және көрші құрылыстар ара қашықтығы, жел бағыты)_________________________ Участок ауданы (жалпы аудан және бір оқушыға келетін аудан)_______ Жер участок зонасы (атауы, көлемі, орналасуы)____________________ Жасыл желектер (түрі, ауданы, орналасуы, жағдайы)________________ Участоктың санитарлы жағдайы________________________________ Участок территориясын жинау жүйесі___________________________ Спорттық зонасы (орналасуы, көлемі, спорт алаңдарының түрлері) _______________________________________________________________ Спорт алаңдары (орналасуы, көлемі, қоршалуы, жабыны, құрал-жабдықтар, санитарлы жағдайы)_________________________________ Мектеп ғимараты Участокта ғимараттың орналасуы (ара қашықтығы,ориентаци фасада)_______________________________________________________ Қабат саны және ғимарат компазициясы (оратлықтанған, блокты, павильон)_____________________________________________________ Блок және қабат бойынша жоспарлануы___________________________ Сыныптардың орналасуы_______________________________________ Коридар (көлемі, панелдер, фрамуги, форточка)____________________ Рекреациялық бөлмелер (түрі, көлемі, бір оқушыға келетін аудан)_____ ________________________________________________________________ Жуынатын жер (этаж бойынша орналасуы, қол жуғыштар, әжетхана, олардың санитарлық жағдайы)___________________________________ Көмекші бөлмелер (мектеп мүдірі, мұғалімдер бөлмесі, мектеп күзетшісінің бөлмесі), олардың сынып бөлмелерінен оқшаулануы ________________________________________________________________ Бөлмелерді жинау жүйесі_______________________________________ Оқушыларды таза сумен қамтамасыз ету__________________________ Асхана (орналасуы, санитарлық жағдайы)_________________________ Қосымша мәліметтер__________________________________________ Қорытынды (санитарлы-гигүиеналық бағалау)_____________________ Санитарлы-гигиеналық жағдайын жақсартуға бағытталған ұсыныстар ________________________________________________________________ Қолы_________________________________________________________ Бақылау сұрақтары: Мектеп жер участогына қандай гигиеналық-талаптар қойылады? Спорттық зонасына қандай гигиеналық талаптар қойылады? Мектеп ғимаратына қандай гигиеналық талаптар қойылады? мектеп ғимараты мен жер участогын зерттеу жұмыстарын қалай жүргізеді? №7 ТАҚЫРЫП: Жүрек-қан тамырлар жүйесінің физиологиясы. Жүрек-тамыр жүйесінің барынша қарқынды дене жұмысы кезіндегі физиологиялық өзгерістерін тексеру. МАҚСАТЫ: Балалар жүрек-қан тамырлар жүйесінің жастық ерекшеліктері туралы теориялық білімдерін бекіту, ауруларын алдын алу, оқу-дене жүктемелерін нормалау шарттарымен қарастыру. СҰРАҚТАР: 1.Қанның маңызы және құрамы, қызметі,қан топтары. 2. Қанның түзілуі. 3.Қанның иммундық жүйесі. 4.Қанның үлкен және кіші қан айналу шеңберлері. 5. Жүрек, оның құрылысы мен қызметі. 6. Жүрек-қан тамырлар жүйеінің жасқа байланысты ерекшеліктері. 7.Жүрек-қан тамырлар жүйесінің гигиенасы. ТАПСЫРМА ФОРМАСЫ: жазбаша есеп. ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ: Жүректің жас шамасына байланысты өзгеруі. Жүрек циклі. Қанның систолалық және минуттық көлемі. Қанның тамырлар бойымен ағуы: а) қанның үздіксіз ағуы; б) қанның тамырлар ағуының себептері; в) қан қысымы: г) қан ағысының жылдамдығы.
Керекті жабдықтар: секундомер, стетофонендоскоп, сфигмоманометр, спирт, мақта. Жұмыс барысы: Студенттер екі-екіден жұмыс істейді. Тексерілетін адамда жүрек соғуының жиілігі тамыр соғуы арқылы (тыныштықта отырған жағдайда анықталады), қан қысымы өлшенеді. Мынадай дене жұмысы ұсынылады: 30 секунд бойы тізені жоғары көтере барынша жиілікпен бір орныда тұрып жүгіру. Осындай дене жұмысынан соң дереу және бастапқы қалыпқа келудің екі, 4 ,6 минуттарында қан қысымы және тамыр соғу жиілігі анықталады. Тәжірибе протоколы жазылады, тамыр соғуының және қан қысымының өзгеруінің кестесі сызылады, қорытынды шығарылады. Алынған нәтижелер:
ҚОРЫТЫНДЫ: ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.С. Жұмабаев. Жасерешелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А., 1988. 2. Күзембаева А. Адам анатомиясы. А.,2002. 3. А. Г. Хрипкова Возрастная физиология и школьная гигиена. М., 1990. 4. Корабкова А. Атлас по нормальной физиологии. А., 1990.
№8 ТАҚЫРЫП: Ішкі секреция бездерінің физиологиялық маңызы. Жыныстық тәрбие. МАҚСАТЫ: Ішкі секреция бездері, оның гормондарымен, ағзаға әсері, маңызы, жыныстық жетілу кезеңіндегі ерекшеліктері туралы теориялық білімдерін бекіту. сұрақтары: Ішкі секреция бездері туралы түсінік. Ішкі секреция бездерінің түрлері. Ішкі секреция бездері бөлетін гормондар, олардың ағзаға әсері. Гипоталамус-гипофиздік жүйе, гипофиз, оның жұмысының бұзылуынан ағзада туатын өзгерістер. Қалқанша безі, қалқанша маңы безі, оның бөлетін гормоны. Бүйрек үсті безі, жыныс бездері, олардың ағзаға әсері. Қарын асты безі, оның қызметі. ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: жазбаша есеп. ЖҰМЫС БАРЫСЫ: Әрбір студент санитарлы-гигиеналық ағарту тақырыбын таңдап алып, оқулықтарды қолдана отырып жоспар құрады. Әңгіме жоспары кіріспеден, негізгі бөлімнен, мазмұны, қорытынды мен гигиеналық ұсыныстар болу керек. Студенттермен құрылған жоспар оқытушы тексеріп, қателерін түзетеді. Студенттер жоспар бойынша әңгіме құрастырады. Әр студент кезектесіп басқа студенттер алдында санитарлы-ағарту тақырыбында әңгімесін өткізеді. ҚОРЫТЫНДЫ: ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983. 4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988. №9 ТАҚЫРЫП: Еңбек сабақтарына қойылатын гигиеналық талаптар. МАҚСАТЫ: еңбек сабақтарын ұйымдастыруға қойылатын гигиеналық талаптардың теориялық білімдерін бекіту, оларды санитарлы тұрғыдан зерттеу дағдыларын меңгеру. СҰРАҚТАР: Еңбек сабақтарын ұйымдастыру. Мектеп шебарханаларына қойылатын гигиеналық талаптар. еңбек сабақтарындағы қауіпсіздік техникалары. ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: жазбаша есеп. ЖҰМЫС БАРЫСЫ:Санитарлық зерттеуді мектеп шеберханаларынан бастайды: оның орналасуын, қоршаған заттар, көлемін. Мектеп шеберханаларындағы жарық режимі, жылыту, ауа режимі. Шеберхананың алып жатқан алаңын,оның көлемі және онда орналасқан спорт жабдықтарын қарастырады. Мектеп шеберханаларын зерттеуде оның орналасуына, бөлмелердің ерекшеліктеріне назар аудару қажет. Мектеп шеберханаларын санитарлы зерттеу картасы 1.Зерттеу күні, уақыты және мекен-жай__________________________________________________________ 2.Мектеп_______________________________________________________ 3.Мектеп типі (бастауыш, орта) ___________________________________ 4.Қызмет көрсету радиусы________________________________________
6.Бөлмелерді жинау жүйесі_______________________________________ 7.Станоктардың орналасуы__________________________ 8.Жарықталуы_________________________ 9. Еңбек сабақтарында пайдаланылатын еңбек құралдарының орналасуы _______________________________________________________________ 10.Қосымша мәліметтер__________________________________________ 11.Қорытынды (санитарлы-гигиеналық бағалау)_____________________ 12.Санитарлы-гигиеналық жағдайын жақсартуға бағытталған ұсыныстар ________________________________________________________________ 12.Қолы_________________________________________________________
1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983. 4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
Мектеп жабдықтары. Мектеп оқу құралдарының түрлері. Мектеп жабдықтарына қойылатын гигиеналық талаптар. Оқу құралдарына қойылатын гигиеналық талаптар. ТАПСЫРМА ФОРМАСЫ: есеп Әдістемелік нұсқау: Оқулықтар және ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. Мектеп жабдықтары мен оқу құралдарының түрлерін, қойылатын гигиеналық талаптарды, мектеп жабдықтарын оқу бөлмелерінде орналастыру шарттарын көрсетіңдер. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983. 4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988 №2 ТАҚЫРЫП: Мектеп оқу-тәрбие процестерінің гигиенасы. МАҚСАТЫ: Мектеп оқушыларының шаршауын, қалжырау, зоруғуларын болдырмау үшін оқу-тәрбие жұмыстарының нормасын, күн және мектеп режимін дұрыс құру туралы студенттердің білімдерін кеңейту. СҰРАҚТАР: 1. Мектептің оқу-тәрбие жұмысындағы маңызы қандай? 2. Мектеп режиміне не кіреді? 3. Балаларды мектепке қабылдау талаптары қандай? 4.Оқушының жұмыс қабілеттілігін сақтау және оқу күнінің ұзақтығы. 5.Сабақ кестесін құруға қандай талаптар қойылады? 6.Мектеп режиміндегі үзілістің маңызы қандай? 7.Оқытуға қандай гигиеналық талаптар қойылады? 8.Төменгі сыныпта оқыту гигиенасының ерекшеліктері қандай? 9.Жазу және сурет салуға қандай гигиеналық талаптар қойылады? ТАПСЫРМА ФОРМАСЫ: есеп Әдістемелік нұсқау: 1. Мектеп оқу-тәрбие жұмысындағы режимнің маңызын, мектеп режимінің негізгі элементтерін анықтау. 2. Қазіргі мектепке арналған оқу жоспары атқарылатын апталық міндетті көрсетіңдер: І-ІІ сыныптар үшін, ІІІ сыныптар үшін. 3. Сабақ кестесіне қойылатын негізгі талаптарды ескере отырып сабақ кестесін құру: бастауыш сыныптар кестесін. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983. 4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
1.Үй тапсырмасының мөлшері. 2.Үй тапсырмасын орныдау тәртібі.
Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. Үй тапсырмасын орындауға қойылатын негізгі гигиеналық талаптарды қарастыру. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983. 4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988. 5.Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М., 1987. №4 ТАҚЫРЫП: Мұғалімдер мен мектеп қызметкерлерінің мектептегі бірлесе жүргізетін жұмыстары. МАҚСАТЫ: Оқушылардың денсаулығын сақтау мақсатында мұғалімдер мен мектеп қызметкерлерінің бірлесе жүргізетін жұмыстарының мақсат-міндеттерімен танысу. ЖОСПАРЫ: Мектептің санитарлы-гигиеналық жағдайымен танысу. Бақылау жүргізу. Оқушыда гигиеналық дағдыны қалыптастыру. ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: Реферат ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ: Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. Мектептің санитарлы-гигиеналық жағдайымен танысу, бақылау жүргізу. Мектеп мұғалімдері мен қызметкерлерінің алдында тұрған міндеттерін анықтау. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983. 4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988. 5. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М., №5 ТАҚЫРЫП: Санитарлы-гигиеналық тақырыптарына әңгіме құрастыру.
Әңгіме тақырыптары: Мектеп оқушыларының күн режимін гигиеналық тұрғыдан ұйымдастыру. Балалардың дұрыс сымбатын қалыптастыру. Шынықытру негіздері және принциптері. Балалардың тамақтану гигиенасы. Балаларда кездесетін жұқпалы ауруларының профилактикасы. Паразит құрттар және олардың алдын алу. Ішек-қарын ауруларын алдын алу. Невроз және оны алдын алу. Алкоголизм, алкоголь, оның бала денсаулығына зияны. Әрбір студент санитарлы-гигиеналық ағарту тақырыбын таңдап алып, оқулықтарды қолдана отырып жоспар құрады. Әңгіме жоспары кіріспеден, негізгі бөлімнен, мазмұны, қорытынды мен гигиеналық ұсыныстар болу керек. Студенттермен құрылған жоспар оқытушы тексеріп, қателерін түзетеді. Студенттер жоспар бойынша әңгіме құрастырады. Әр студент кезектесіп т басқа студенттер алдында санитарлы-ағарту тақырыбында әңгімесін өткізеді. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983. 4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
1. Тамақтанудың физиологиялық маңызы және мектеп оқушылары ағзасындағы зат алмасу ерекшеліктері. 2.Тағамға қойылатын гигиеналық талаптар. 3.Тамақтың құрамы және тамақтану нормасы. 4.Мектеп оқушыларының тамақтану режимі. 5.Мектептегі асханаға, ондағы ыдыс-аяқтарға қойылатын гигиеналық талаптар. 6.Тамақтан улану және оны алдын алу жолдары.
Оқулықтар және ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. Мектеп оқушыларының тамақтануына қойылатын негізгі гигиеналық талаптарды ескере отырып оқушылардың тамақтану тәртібі және тамақтану рационын құру. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983. 4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
1. Экскурсилардың маңызы. 2.Күз, қыс, көктем мезгілдерінде экскурсияларды ұйымдастыру. 3.Экскурсияға қойылатын гигиеналық талаптар. ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: Реферат ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ: Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. Бір маусыға байланысты экскурсия жоспарын құрастыру. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983. 4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
1.Ұйқы, оның кезеңдері. 2.Ми қыртысындағы ұйқы кезіндегі физиологиялық құбылыстар. 3.Балаларды ұйықтатуға қойылатын гигиеналық талаптар. 4.Ұйқысыздық пен ашуланшықтықтан сақтандыру.
Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. ұйқының маңызы, балалар ұйқысын дұрыс ұйымдастыру талаптарын жазу. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988. 2. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М., 3.Матюшонок М. П. "Балалар мен жасөспірімдер физиологиясы және гигиенасы". М., 1980. №9 ТАҚЫРЫП: Бастауыш сыныпта жүргізілетін гимнастикалық жаттығулар өтетін орындар мен сырғанау алаңдарын санитарлы-гигиеналық тұрғыдан зерттеу.
1. Мектептегі дене тәрбиесінің маңызы мен міндеттері. 2. Бастауыш сыныпта дене шынықтыру сабақтарын өткізуге қойылатын гигиеналық талаптар. 3.Гимнастикалық жаттығулардың гигиеналық маңызы. 4.Гимнастикалық жаттығулар өтетін орындарға қойылатын гигиеналық талаптар.
Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. Мектептегі спорт залдарына, гимнастикалық жаттығуларды өткізетін орындарға қойылатын гигиеналық талаптарды, гимнастикалық жабықтарды орналастыру, гимнастикалық жаттығулардың ауыр және жеңіл түрлерін, оларды дұрыс өткізу шарттарын көрсет. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983. 4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
1.Қауіпсіздік техникаларының мәселелері және жарақаттануды болдырмау. 2. Буын созылуларында алғашқы көмек. 3.Аяқ-қол сынулары болған жағдайдағы алғашқы көмек. 4.Қан тамырлары жарақандануындағы алғашқы көмек.
Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. Дене шынықтыру, еңбек сабақтарындағы қауіпсіздік техникасы тұрғысынан алғанда талаптарды қарастыру. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1. А. Г. Хрипкова, М. В. Антропова, Д. А. Фарбер «Возрастная физиология и школьная гигиена». М., 1990 ж. 2.С. Жұмабаев. «Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы» А., 1991 ж. 3.Советов С. «Мектеп гигиенасы» А., 1977. Студенттердің өздік жұмыстары №1 ТАҚЫРЫП: Салаутты өмір салтының гигиенасы. МАҚСАТЫ: Салауатты өмір салтының маңызы, бағыттары, салауатты өмір салтын қалыптастыру шарттарын қарастыру. ЖОСПАРЫ: 1.Салауатты өмір салты туралы түсінік. 2.Салаутты өмір салтының бағыттары. 3.Салаутты өмір салтын қалыптастыру. ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: Реферат ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ: Оқулықтар мен ғыылми әдебиеттермен жұмыс жасау. Салауатты өмір салты, оның маңызы, бағыттары, оны қалыпстастыру мақсатын ашып көрсету. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: «Валеология» журналы. Жатқанбаев Ж. Ж. «Валеология», А., 2002. Лаптев А. П. «Гигиена» М., 1990. №2 ТАҚЫРЫП: Балалар мен жасөспірімдердің денсаулық жағдайы. МАҚСАТЫ: Балалр және жасөспірімдер денсаулығын сақтау, күту шараларын қарастыру. СҰРАҚТАР: 1.Балалар денсаулық жағдайының көрсеткіштері. 2.Денсаулық топтары. 3.Денсаулық жағдайының мамандықты игеру, еңбек өнімділігіне, жұмыс қабілетіне әсері. ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: реферат. ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ: Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттерді пайдалана отырып балалар денсаулық жағдайы, оны сақтау, денсаулық топтары, денсаулық жағдайының оқуға, еңбекке әсері, балалардың денсаулығын сақтау және жақсарту жолдарын қарастыру. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983. 4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988. 4. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М., №3 ТАҚЫРЫП: Зиянды дағдылар профилактикасы. МАҚСАТЫ: Жас организмге зиянды дағдылартың тигізетін әсері, зиянды дағдыларды күресу жолдарымен таныстыру. СҰРАҚТАР: 1.Зиянды дағдылар түрлері. 2.Оқушылардың бойынан зиянды дағдыларды жою.
1.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988. 2. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М., 3.А. Г. Хрипкова, М. В. Антропова, Д. А. Фарбер «Возрастная физиология и школьная гигиена». М., 1990 ж. 4.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 5.Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 6.Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983. 7."Валеология және дене шынықтыру" журналы. №4 ТАҚЫРЫП: Мектеп оқушыларының демалыс күндерін гигиеналық жағынан дұрыс ұйымдастыру. МАҚСАТЫ: Оқушылар демалыстарын қызықты, гигиеналық тұрынғыдан дұрыс ұйымдастыру шарттарын меңгеру. СҰРАҚТАР: 1.Демалы күнінің маңызы мен қажеттілігі. 2. Демалыс күнгі күндік режимін дұрыс ұйымдастыру гигиенасы.
1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983. 4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
1.Балалар тыныс алу мүшелерінің ерекшеліктері. 2.Тыныс алу мүшелері мен дауыс аппаратының гигиенасы. Оқу бөлмелерінің ауа ортасына қойылатын гигиеналық талаптар. ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: Реферат ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ: Ғылыми әдебиеттер мен оқулықтарды қолдана отырып балалардың тыныс алу мүшелерін жетілдіру, түрлі аурулардан сақтау жолдарын көрсету. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988. 2. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М., 3.А. Г. Хрипкова, М. В. Антропова, Д. А. Фарбер «Возрастная физиология и школьная гигиена». М., 1990 ж. 4.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 5.Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 6. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.
1.Балалар арасында кездесетін жұқпалы аурулар түрлері. 2.Жұқпалы аурулармен күресу шаралары. 3. Егу. Иммунитет. 4.Оқу бөлмелерінің ауа ортасына қойылатын гигиеналық талаптар.
Ғылыми әдебиеттер мен оқулықтарды қолдана отырып балалар арасында жиі кездесетін аурулар түрлері, осы аурулардан сақтау жолдарын көрсету. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988. 2. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М., 3.А. Г. Хрипкова, М. В. Антропова, Д. А. Фарбер «Возрастная физиология и школьная гигиена». М., 1990 ж. 4.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973. 5.Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982. 6. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.
1. Мектеп гигиенасы пәні, мақсаты мен міндеттері. 2.Гигиена ғылымында қолданылатын әдістер. 3.Организмнің өсі және даму заңдылықтары. 4.Жас кезеңдері. 5.Сыртқы ортаның факторларының гигиеналық маңызы. 6.Ауаның, күннің, топырақтың және судың гигиеналық маңызы. 7.Сыртқы орта факторларымен организмді шынықтыру: шынықтыру принциптері, ауа, күн және сумен шынықтыру. 8.Мектеп жер участогына қойылатын гигиеналық талаптар. 9. Мектеп үйіне қойылатын гигиеналық талаптар. 10.Мектеп үйіндегі ауа және жарық режиміне қойылатын гигиеналық талаптар. 12.Мектепті сумен жабдықтау. 13.Мектепті жылыту.
1.Мектеп жабдығына қойылатын гигиеналық талаптар. 2.Мектеп партасына қойылатын гигиеналық талаптар. 3.Парталарға оқушыларды дұрыс отырғызу. 4.Класс тақтасына қойылатын талаптар. 5. Шеберханалар мен лабораториялар жабдықтарына қойылатын гигиеналық талаптар. 6.Мектептегі дене шынықтыру жабдықтарының гигиенасы. 7.Оқу құралдарына қойылатын гигиеналық талаптар. 13. Балалар өмірінің режимі және оны ұйымдастыру пәнінің тест сұрақтары
Балалардың физикалық өсіп – дамуын өлшейтін әдіс: А) Соматометрия. В) Соматоскопия. С) Физиология. D) Антропометрия. Е) Геронтология.
А) Периметр. В) Тахометр. С) Пульсометр. D) Тонометр. Е) Спирометр. 3. Аста А дәруменнің жетіпеуінен туындайтын ауру: А) Цинга. В) Ақшам соқыр. С) Бери-бери. D) Пеллагра. Е) Анемия. 4. Қандай дәруменнің жетіспеуінен цинга ауруы пайда болады: А) Д
В) С С) К
D) А Е) В
А) Лейкоз. В) Дальтонизм. С) Қант диабеті. D) Базедов ауруы. Е) Гипертония.
А) Бойы және дене салмағы, өзін реттеу деңгейі. В) Ойлау және сезу деңгейінің көрсеткіші. С) Ішкі мүшелердің даму деңгейінің көрсеткіші. D) Дене және мүшелердің көлемі, салмағы, қаңқаның сүйектенуі. Е) Дене және мүшелердің көлемі, салмағы, сүйектің сүйектенуі, тістің өсуі, қаңқа бұлшықеттері және ішкі секреция бездерінің дамуы. 7. Қыз баланың жыныстық жетілуі қай жаста басталады: А) 9-10 жаста. В) 11-12 жаста. С) 12-13 жаста. D) 15-16 жаста. Е) 17-18 жаста. 8. Бинокулярлы көру – бұл: А) Екі көзбен затты бір уақытта қарау. В) Екі көзбен затты біртіндеп көру. С) Затты қарағанда көру осінің конвергенциялануы. D) Затты қарағанда көздің көру осінің дивергенциясы. Е) Затты көлемді көру. 9. Шарты рефлекстерді тез және мықты меңгеру қабілеті кімде байқалады: А) Холериктерде. В) Меланхолик. С) Флегматик . D) Санигвиник. Е) Астеник. 10. Әр түрлі қашықтықта көздің жақсы көру қабілеті: А) Көру өткірлігі. В) Көздің сындыру күші. С) Алыстан көргіштік. D) Аккомадация. Е) Жақыннан көргіштік. 11. 70 кг салмақтағы адамда қанша литр қан болады: А) 7л.
В) 7,5л. С) 7,8л.
D) 6,5л. Е)5-5,5л. 12. Универсалды донор қанның қандай тобы: А) 1 және 2. В) 3 және 4. С) 2 және 5. D) 2 және 4. Е) 1.
А) Ферментті. В) Антибактериалды. С) Гормонды. D) Ішектік. Е) Қарын.
А) Рефлекторлы және өткізгіш. В) Артқы, ортаңғы ми, мишық, ми бағанасы және алдыңғы ми. С) Сопақша ми, Варолиев көпірі, артқы ми, ортаңғы ми, мишық, аралық ми, артқы ми. D) Сопақша ми, артқы ми (көпір, мишық), ортаңғы ми, аралық ми, шеткі ми. Е) Сопақша, ортаңғы, аралық, алдыңғы ми және үлкен ми шарлары, лимбиялық жүйе. 15. Үлкен ми сыңарларының қай бөлігінде естудің сенсорлы аймағы шоғырланған: А) Маңдай. В) Төбе. С) Самай. D) Шүйде. Е) Инсулярлы. 16. Бас миы неше бөліктен тұрады: А) 5
В) 6 С) 4
D) 2 Е) 3
А) Гипофункция. В) Гиперфункция. С) Гипертрофия. D) Атрофия. Е) Гипокинезия.
А) 4,5 млн. В) 3 млн. С) 4 млн. D) 5млн. Е) 5,5 млн. 19. Қорғану және қоректену рефлекстері рефлекстің қай түріне жатады: А) Шартсыз. В) Шартты. С) Рефлекторлы. D) Шартты-рефлекторлы. Е) Шартсыз-рефлекторлы. 20. Бас миы мен жұлын құрамына: А) Ақ зат. В) Сұр зат. С) Сұр және ақ зат. D) Жүйке түйіндері. Е) Постсинаптикалы мембрана. 21. Жүйке клеткаларының негізгі бөліктері: А) Дене және аяшықтары. В) Қабығы, ядро, протоплазма. С) Сома, дендрит, аксон. D) Қабық, ядро, митохондрии, аксон, дендрит. Е) Ақ зат және сұр зат. 22. Иммунитеттің гуморалды механизмін реттейтін зат: А) Антиген. В) Антидене. С) Антогонист. D) Адреналин. Е) Ацетилхолин. 23. Күшті жүйке процесі ұшқалақ бала: А) Меланхолик. В) Сангвиник. С) Флегматик. D) Ретардант. Е) Холерик. 24. Биологиялық католизатор – бұл: А) Фибриноген. В) Ферменттер. С) Гемоглобин. D) Гормон. Е) Дәрумендер. 25. Ұйқы безінің гормоны – инсулин: А) Су мен минералдың алмасуына әсер етеді. В) Белок алмасуына әсер етеді. С) Май алмасуына әсер етеді. D) Көмірсулардың алмасуына әсер етеді. Е) Энергия алмасуына әсер етеді. 26. Оттегінің тасымалдануы ненің арақасында жүзеге асады: А) Гемоглобин. В) Окситоцин. С) Лейкин. D) Амилаза. Е) Инсулин. 27. Лейкоциттің негізгі қызметі: А) Гуморалды. В) Трофикалық. С) Жиырылғыштық. D) Жүйкелік. Е) Қорғаныштық. 28. Қарын сөлінің химиялық құрамы: А) Сулы.
В) Амилаза ферменті. С) Липаза. D) Гормондар. Е) Тұз қышқылы және сөл. 29. Организмнен суды шығаратын негізгі мүшелер: А) Бүйрек, тері бездері. В) Ұйқы безі, тері бездері. С) Айырықша бездері, тері бездері. D) Айырықша без, бауыр. Е) Жүрек, өкпе, бауыр. 30. Тіршілікті қамтамасыз ететін жүйелердің бұзылуымен ұзақ уақытқа жұмыс қабілетінің төмендеуін қалай атайды: А) Қажу.
В) Шаршау; С) Қажу;
D) Стресс; Е) Дистресс. 31. Аккомодация – бұл: А) Қараңғыда және жарықта әр түрлі заттарды анық көруге бейімделуі. В) Түрлі қашықтықта заттарды анық көруге бейімделу қабілеті. С) Көлемі әр түрлі заттарды анық көруге көздің бейімделу қабілеті. D) Жарықта заттарды анық көруге көздің бейімделуі. Е) Түрлі жағдайларда көздің заттарды анық көруге бейімделу қабілеті. 32. Нейрон дегеніміз не? А) Жүйке талшықтары. В) Жүйке клеткасы. С) Жүйке клеткасының денесі. D) Аксон және дендриттің қосылуы. Е) Жүйке. 33. Инсулин жетіспеуіне болатын ауру: А) Тиреотоксикоз. В) Алыптық. С) Ергежейлік. D) Скалиоз. Е) Қант диабеті. 34. Ішкі құлақ құрамына кіреді: А) Перилимфа және эндолимфа. В) Ұлу. С) Алды және жартылай шеңбер каналы. D) Сүйекті және жарғақты лабиринт. Е) Алды, иірім, жартылай шеберлі каналдар. 35. Көмірсулар қандай заттарға ыдырайды: А) Пептидті заттарға дейін. В) Май қышқылымен глицеринге. С) Моносахаридке. D) Амин қышқылына. Е) Май қышқылына. 36. Омыртқа жотасы қанша омыртқа сүйектерінен тұрады: А) 33-34. В) 37. С) 41.
D) 28-29. Е) 36.
37. Сүт тістердің тұрақты тістерге толық ауысатын жас: А) 13-14. В) 8-9. С) 16-17. D) 20-21. Е) 19-20. 38. Организманің ішкі ортасының физико-химиялық тұрақтылығын сақтау: А) Адаптация. В) Гемостаз. С) Гомеостаз. D) Гомепатия. Е) Резистенттілік. 39. Гуморалды регуляция дегеніміз не? А) Сулы ортаның көмегімен организм қызметін реттеу. В) Организмнің сұйық ортасы арқылы қызметін реттеудің бір механизмі. С) Ішкі ортадағы микроэлементтердің көмегімен организмнің қызметін реттеу. D) Ішкі мүшелердің көмегімен организмнің қызметтерін реттеу. Е) Ферменттердің көмегімен организмнің қызметтерін реттеу. 40. Шаршауды жою және жұмыс қабілетін жоғарлату мақсатында пайдаланбайды: А) Музыкалық терапия. В) Вокалдық терапия. С) Гомеопатия. D) Анаболикалық және есірткі заттар. Е) Өзіндік басқару әдісі. 41. Қан элеметтері қай жерде түзіледі: А) Қарында. В) Ащы ішекте. С) Жүректе. D) Сүйектің қызыл майында. Е) Өкпеде. 42. Рекреация дегеніміз не? А) Дем алатын орын. В) Тамақтанатын орын. С) Кітапхана. D) Мұғалім бөлмесі. Е) Акт залы. 43. Жоғарғы жүйке әрекеттерінің типтері – ол: А) Мінезін анықтайтын туған қасиеттерінің комплексі. В) Жүйке жүйесінің қасиетерінің жиынтығы. С) Туа және жүре пайда болған себептерінің ерекшеліктері жүйке жүйесінің жеке қасиеттерінің жиынтығы. D) Өмір тәжірбиесінен қаланған индивидтің қасиеттерінің комплексі. Е) Жеке өмірінде жиналған шарты және шартсыз рефлекстердің комплексі. 44. Гипофиздің артқы бөлігінен бөлінетін гормондар: А) Өсу гормоны, вазопрессин. В) Вазопрессин, окситоцин. С) Антидеуретин, вазопрессин, альдостерон. D) Пепсин, парапепсин, окситоцин. Е) Кордикостерон, альдостерон. 45. Темпераменттің сангвиник типіне тән қасиет: А) Сергек, жігерлі, көңілді. В) Тез ашуланшақ, агрессивті. С) Сабырлы, аз қозғалатын, тұлғалы. D) Ін-жұрғасы түскен, көңілсіз. Е) Салмақты. 46. Қыздарда жыныстық жетілу ненің әсерінен жүреді: А) Тироксин. В) Инсулин. С) Эстроген. D) Тестостерон. Е) Альдостерон. 47. Жүрек жұмысын тежейтін химиялық зат: А) Адреналин, кальций ионы. В) Адреналин, калий ионы. С) Ацетилхолин, кальций ионы. D) Ацетилхолин, калий ионы. Е) АТФ, АДФ, АМФ қосылыстары, инсулин. 48. Вегетативті жүйке жүйесі қандай қызмет атқарады: А) Зат алмасу, ішкі мүшелердің жұмысын реттейді. В) Қаңқа бұлшықеттерінің жұмысын реттейді. С) Тірек-қимыл аппаратының жұмысын басқарады. D) Сенсорлы жүйенің жұмысын реттейді. Е) Эмоция мен мотивацияны реттейді. 49. Тыныс алу процесіндегі мұрын қуысының маңызы қандай: А) Газ алмасуға қатысады. В) Зат алмасуға қатысады. С) Өкпені оттегімен қамтамасыз етеді. D) Дем алғанда ауа жылынады, шаңнан тазартылады, ылғалданады. Е) Жүрек жұмысын жақсартады. 50.Шартсыз рефлекстердің пайда болу мерзімі: А) Туғанда пайда болады. В) Жүре пайда болады. С) Тұқым қуаламайды. D) Белгілі бір себептерге байланысты. Е) Уақытымен. 51. Көз алмасы қандай қабықтардар тұрады: А) Қасаң қабық, көз бұршағы, тор қабық. В) Сыртқы, ақ, ортаңғы нұрлы және ішкі. С) Ақ, тамырлы, торлы қабық. D) Склера, ішкі ақ, тамырлы және торлы қабық. Е) Ақ, нұрлы және рецепторлы қабық. 52. Жаңа туған баланың дене мүшелерінің пропорция ерекшеліктері: А) Дене тұлғасына қарағанда ұзын аяқтар. В) Дене тұлғасына қарағанда қысқа аяқтар. С) Дене тұлғасына қарағанда аяқ-қолдары қысқа және үлкен бас. D) Дене тұлғасына қарағанда қысқа қолдар. Е) Дене тұлғасына қарағанда ұзын қолдар және үлкен бас. 53. Жүйке жүйесінің қатысуымен организмнің тітіркендіргішке жауап реакциясы: А) Қозғыштық. В) Иррадиация. С) Рефлекс. D) Тежелу. Е) Индукция. 54. Артериялық қан қысымының қайсысы қалыптыға жақын: А) 90/50. В) 120/80. С) 140/90. D) 200/100. Е) 150/50. 55. Әлсіз жүйке процесі бар бала: А) Холерик. В) Меланхолик. С) Флегматик. D) Сангвиник. Е) Ретандарт. 56. Ақшам соқыр ауруы қандай дәруменнің жетіспеуінен болады: А) В
В) С С) К
D) Д Е) Е
57. Гипофиз бездерінің алдығы бөлігінен бөлінетін гормон: А) Соматотропин, тиронин, эффекторлы, тропты. В) Соматотропин, тиретропин, адренокортикотропин, гонадотропин. С) Соматотропин, инсулин,гонадотропин. D) Тиреоидин, меланотропин, гонадотропин. Е) Соматотропин, меланотропин, альдостерон, тироксин. 58. Өсу гормоны артық бөлінгенде организмде қандай өзгеріс пайда болады: А) Ергежейлік. В) Семіру. С) Эндемикалық зоб. D) Гигантизм. Е) Теріде пигменттің жетіспеуі. 59. Холерик типтегі адамның мінезі: А) Салмақты. В) Тез ашуланшақ, агрессивті. С) Салмақты, жігерлі, тұлғалы. D) Көңілсіз, ін –жұрғасы түскен. Е) Сергек, көңілді, пысық. 60. Антропометрия – бұл: А) Мектеп жиһазын өлшеу. В) Өсу процессін зерттеу. С) Сынықтың өсуі. D) Көз өткірлігін зерттеу. Е) Қозғалу активтігін ГЛОССАРИЙ Анатомия - организмнің ішкі және сыртқы құрылысын зерттейтін ғылым. Аккомодация (көздің икемділігі) - көздің түрлі қашықтықтағы нәрселерді айқын көрінуге мүмкіндік беретін сәулелерді сындыру күшінің өзгеруін атайды. Астигматизм- деп торлы қабықта нәрсе бейнесінің анық болмауын атайды. Анализ - мида әркелкі сигналдарды айыру, бөлу, организмге тиетін әралуан әсерді ажырату. Ассимиляция - жасушалар құрамына кіретін күрделі және арнайы заттардың жаңадан түзілуі (синтезделуі). Анализаторлар (талдағыштар) - белгілі ақпаратты қабылдауға және тануға арнайы құрылған құрылымдардан тұратын жүйке жүйесінің күрделі (қабылдағыш, өткізгіш жолдары, орталықтар) бөлігі. Акселерация -бала организмінің морфофункционалдық дамуының жылдамдауы. Антропометрия - дене көрсеткіштерін өлшеуді атайды. Аксон - жүйке жасушасының ұзын талшығы. Афференттік (сезімтал) жүйке - қозуды орталыққа жеткізетін жүйке. Бипорлярлы - қос тармақты нейрон . Вегетативті жүйке жүйесі -ішкі ағза қызметін, заттар алмасуын, өрбу үрдістерін реттейді. Гемостаз (грек. haemo-қан, stasis-тоқтау) деп қанның сұйық қалпын және эндотелтийдің бүтіндігін, тамырдағы қан ағысының сақталуын, сондай-ақ сыртына шықпауын не ағып тұрған қанның тоқтауын қамтамасыз ететін күрделі биохимиялық және биофизикалық үрдісін атайды. Гемоглобин - құрамында темір бар белок тектес зат. Гемолиз ( грек,. haima-қан, lysis-еру) - деп эритроциттің қабығы жарылып немесе еріп ішіндегі гемоглобиннің плазмаға шығуын атайды. Гигиена (грек. hygieinos-дені сау) - денсаулықты сақтау жөніндегі ғылым. Гормон - ішкі секреция бездері жасап шығаратын биологиялық белсенді заттар. Гомеостаз - деп қан көлемі мен құрамының және физикалық, химиялық, биологиялық қасиеттерінің тұрақтылығы, тяғни барлық биологиялық константаларды (артериялық қан қысымы, дене температурасы) атайды. Гиперметропия - көздің алыстан көргіштігі. Дендрит - жүйкенің тармақталған қысқа өсіндісі. Диастола - жүректің босаңсу кезеңі. Диссимиляция - деп зат алмасуға қатысқан заттардың тотығуы арқылы қарапайым химиялық заттарға айналуы.- Дистанциялық қабылдағыштар - бұл ақпаратты тітіркендіргіш көзінен әлдеқайда алыстан қабылдайды. Иммунитет - деп иммунды жүйенің денеден бөгде заттарды шығарып тастау қасиетін айтады. Инспирация - ол демалу. Инстинк - тұқым қуалайтын әрбір жануарға тән, оның күйіне қарай немесе тап осы жағдайда жүзеге асырылатын, күрделі туа біткен мінез -құлығының жиынтығы. Интерорецепторлар - ішкі ағзаларда, ұлпаларда, қан тамырларда орналасады, ішкі мүшелердегі өзгерістерді қабылдайды. Карбогемоглобин - гемоглобин көмірқышқылымен байланысқан тұрақсыз қосылыс. Контакты қабылдағыштар - бұл тітіркендіргішпен тікелей жанасқанда мәлімен алады. Лейкоцит (leucocytus) - қанның ақ жасушасы. Лейоцитоз - ден қанда лейкоцит санының көбеюі. Лейкоцитопения - деп қанда лейкоцит санының азаюы. Лимфоцит - анрнамалы иммунитет қалыптастырып, бүкіл ағзадағы иммунитет жайын қабылдайды. Мектеп гигиенасы - өсіп келе жатқан ұрпақтың, балалардың, жасөспірімдердің денсаулығын қорғау, нығайту және дамыту жөніндегі ғылым. Морфология (грек. morphe- форма) - деп адам және жануарлар денесінің құрылысы мен формасын зерттейтін ғылымды атайды. Миопия - көздің жақыннан көргіштік кемістігі. Медиатор - қозу үрдісін жеткізетін химиялық зат, жүйке бүршігінің везикулаларында болады. Меланхолик (саудайы) - жұмсақ мінезді, әлсіз, өкпешіл, дегбірсіз, дәрменсіз, мұңды, жасқаншақ, жауапкершілікпен сескнгіш, дегенін орындата алмайтын, шалалық қасиетті болады. Мультиполярлы -деп көп тармақты нейрондарды атайды. Нутрициология - тамақтану туралы ғылым. Нефрон - бұл бүйректің морфофункционалдық құрылымы, маьпиги шумақтары мен бүйрек түтікшелерінен тұрады. Нейрон - деп жүйке жасушасын атайды. Нейроглия - нейрондар аралығын толтыратын жасушаларды атайды. Оксигемоглобин - гемоглобин өкпеде оттегімен байланысқан тұрақсыз қосылыс. Өкпенің тіршілік сиымдылығы дегеніміз - терең дем алып, терең дем шығарған кезде сыртқы шығатын ауаның көлемі.қозу үрдісін жеткізетін химиялық зат, жүйке бүршігіндегі везикулаларда болады. Панкреас - ол ұйқы безінің бөлетін асқорыту сөлі. Проприорецептор - сіңірде, буын қабында орналасады. Планцета ( лат. plancenta, грек. placus- бала орны) - әйел жүкті болған кезде түзіліп, ұрық пен ана организмінің көпқырлы байланысын қамтамасыз етеді. Рефлекс (лат. reflecsus-тойтарыс беру)- деп орталық жүйке жүйесінің қатысуымен сыртқы және ішкі тітіркендіргішке беретін күрделі жауабы. Сангвиник (ширақ) - мінезі жайдарлы, іскез, қызу қанды, пысық, көпшіл, елгезек, көңілшек адам. Систола- жүректің жиырылу кезеңі. Синтез - біріктіру, талдап, қорыту, ми қыртысының әртүрлі бөліктерінде туатын қозуларды бірлестіру. Синапс - өзара жүйке жасушалары не жүйке мен шеттегі қызмет атқарушы жасушас түйіскен жерінде серпіністі өткізетін арнай ұласуды атайды. Тромбоцит - екі жағы дөңес, дөңгелек не сопақша құрылымды қан пластинкасы. Тыныс алу деп - ауадан оттегін сіңіріп, көмір қышқыл газын шығаруын қамтамасыз ететін өзара байланысты процестерді атайды. тыныстың минуттық көлемі . бір минут ішінде окпе арқылы өтетін ауаның көлемі. Темперамент - бұл ресми мінездің нейродинамикалық сипаты. Униполярлы - бір тармақты нейрон. Фагоцитоз (грек. phagien- жұту, қармалап алу, cytus-жасуша) - деп денеге түскен бөгде заттарды қармалап алып ферменттерімен қорыту. Флегматик (салғырт) - сабырлы, байсалды, енжар, сылбыр мінезді, самарқау, салмақты, шабан қимылды келеді. Физиология (грек. phisis-табиғат, logos-ілім) - тірі организм мен оның жеке жүйелері, ағзалары әрекетін, функциясын зерттейтін юиологиялық ғылым. Фонокардиография - жүрек тондарын (дыбысын) жазып алу. Холерик (ұстамсыз) - албырт, қызба, ашушаң, кейігіш, еліктегіш адам. Электрокардиография - жүрек биотогін жазып алу. Экспирация - ол дем шығару. Экстерорецепторлар (грек. exterus-сыртқы) - дене сыртында, теріде, ауыз және көздің кілегей қабықтарында орналасқан, сырттан келіп түскен тітіркендіруші әсерлерді қабылдайды. Этология - мінез-құлықты жете тексеретін, оның шығу тетіктерін зерттейтін ғылым. Эритроцит (грек. erytros-қызыл, cytos-жасуша) - қанның қызыл түіршіктері. Эритроцитоз - эритроцит санының қалыптан тыс басым болуы. Эритроцитопения - эритроцит санының қанда аз болуы. Эфференттік (қозғалтқыш) - қозуды орталықтан эффекторға жеткізетін жүйке. Эндокриндік бездер (грек. endon-ішкі, crineo-бөлемін немес шығарамын) - сөлін шығаратын өзегі жоқ, без жасушалары қан, лимфа капиллярларымен торланған бездер. жүктеу/скачать 1,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||