Екіншілік бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының жетіспеушілігі
Екіншілік бүйрекүсті безінің қыртысты қабатының дамуы - біріншілік гипоталамус немесе гипофиздің зақымдалуымен және АКТГ секрециясының жетіспеушілігінен, бүйрек үсті безінің қыртысты қабаты екі жақты атрофияға не алып келеді. Бұл кезде ұзақ экзогенді кортикостероидты қолданғаннан немесе ликвидацияның ұзақ әсерлі эндогенді гиперкортицизмді қолданғаннан болуы мүмкін.
Этиология және патогенезі
Гипато-гипофизарлы аймақ ісікпен немесе басқа процеспен қабыну кезінде АКТГ секрециясы төмендейді (базальді менингит, гистиоцитоз және тағы басқа) және де туа және жүре пайда болған тамырлардың патологиясында дамиды. АКТГ секрециясының жетіспеуінің әсерінен секреция бұзылуы және басқада гипофиздің тропты гормондарының бұзылуымен қаралады – гонодотропты, соматотропты және тиротропты. Өте сирек жағдайда АКТГ секрецияның жетіспеушілігінің ошақты түрі кездеседі.
Міндетті түрде ятрогенді жетіспеушіліктің АКТГ секрециясын белгілеу, емдеуге глюкокортикоидты ұзақ қолданумен байланысты. Ұзақ жетіспеушілік АКТГ секрециясы тек қана функционалдық өзгеріс қана әкеліп қоймай оған қоса бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының морфологиялық өзгерісіне алып келеді. Бүйрек үсті безінің қыртысты қабатында торлы зон және атрофия дамиды. Бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының атрофиялық өзгерісі АКТГ стимуляциясының ұзақ түріндеде кортикостероид секрециясын қалыптастыра алмайды.
Міндетті түрде ятрогенді жетіспеушіліктің АКТГ секрециясын белгілеу, емдеуге глюкокортикоидты ұзақ қолданумен байланысты. Ұзақ жетіспеушілік АКТГ секрециясы тек қана функционалдық өзгеріс қана әкеліп қоймай оған қоса бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының морфологиялық өзгерісіне алып келеді. Бүйрек үсті безінің қыртысты қабатында торлы зон және атрофия дамиды. Бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының атрофиялық өзгерісі АКТГ стимуляциясының ұзақ түріндеде кортикостероид секрециясын қалыптастыра алмайды.
Клиникалық көрінісі.
Гиперпигментация, бұрын «ақ аддисонизм» деп түсінген. АКТГ секрециясының жетіспеушілігі кезіндегі клиникалық белгілері гонадотропин секрециялық және басқа да тропты гормон гипофиздің жетіспеушілігіне алып келеді, бұған қатысушы біріншілік бүйрек үсті безінің жетіспеушілігі.
