«Бөбегім менің-өлеңім менің»

ҚКБ кітапханашылары

Карекина К.Б.

Касенова Е.А

Жердің беті тарам-тарам жол екен,

Қызығы да, қиыны да мол екен.

Біреу келіп, біреу жылап барады,

Өмір деген отты өткел сол екен.

Армысыздар жыр сүйер қауым! Көкірегіне құс ұя салған, қазақтың ақын қызы Мария Хакімжанованың 110 жылдық мерей тойына арналған «Бөбегім менің-өлеңім менің» атты поэзия кешіне хош келдіңіздер.

Саналы ғұмырында бар деп тасымаған, жоқ деп жасымаған ақын нендей қиындық кешсе де тәубесінен жаңылған емес. "Бақыт деген бар ма екен жер бетінде, жаратты екен жекелеп оны кімге» деп сауал қойғанымен, «бақыт-байлық мен үшін осы өлеңім, өмір-жасың ұзақ боп, артымда қал! Керегі жоқ бақыттың өзіме дәл, маған деген бақ болса бөліп-ақ ал» деп, өлеңнен өзгеге пәлендей мән бермейтінін байқатады.
2-жүргізуші:

Осыдан тура жүз он жыл бұрын, яғни 1906 жылдың қа­раша айында Қостанай өңірінің Мезгіл деген қай­ың­ды тоғайының бауырын­да­ғы Хакімжан мен Төле­ге­ннің отбасында Едірес, Ахметжан дейтін ұлдарынан кейін асы­ға күткен қыздары дү­ниеге келді. Жерге шыр етіп түс­кен­де, әкесінің жанға өлше­ген жақсы айғыры мерт бол­ды. “Қызым құ­нын алып туды”, деді әкесі. Өзінен кіші Мә­­рзия атты сіңлісі төрт жа­сында қай­тыс болды. Екі аға және Мұхамеджан, Жақия есімді інілерінің ортасында Мәриям бұлаңдап өсті. Алғашқы ұстазы Сұлтанғазы Ахметовтен жеті жасынан сауатын ашып, бабасы Ыбырай Алтын­сарин негізін салған “орысша, қазақша оқытатын ауылнайлық школа” деп атайтын мектепте оқыды. 15 жасында Тобыл өзені бойындағы Ботпаншық өткелінің Нысанбай ауылына келін боп түсті.

1929 жылы Алматыға оны бүкіл ел боп шығарып салды. Қарт ата-ана, абы­сын-ажын, бала-шаға қимай қоштасып, үй-ішіндегілер Мәриямның қолдарының балшыққа сұлбасын түсіріп, қатырып, сан­дыққа салып қойды. “Сені сағын­ғанда, саусақтарыңның ізін ұстап, мау­қы­мызды басамыз”, деді.

1934 жылы КСРО Жазушылар одағына мүше боп қабылданды. Мәскеу қала­сында өткен жазушылардың 1 съезіне де­легат боп қатысты. 1935 жылы “Же­ңе­шем өлеңдері” кітабы жарық көрді. Мұның бәрі қазақтың классик жазу­шы­сы Бейімбет Майлиннің тікелей ықпал етуімен жүзеге асып жатты. Бұл кезеңде жеке басының тағдыры да мамыражай қалыптасып, Серғали Бермұхамедов сынды музыкалық сан алуан аспап­тар­дың құлағында ойнайтын шебер орын­даушы, заң саласы қызметі мен сал-серілік қасиетті қатар ұстаған жігіттің сұлтанымен тұрмыс құрған еді. “21 жа­сым­да өлідей, 31 жасымда тірілей жесір қалдым, екі рет күйеуге шыққанымда, он жыл да бірге тұрмаппын”, дейтін. 1937 жылы Серғали “халық жауы” деген жаламен ұсталып кетті.

Содан кейінгі өмірі өксумен өтті, тұрмыстың тау­қы­метін тартты, бірақ қалайда намысқа тырысып, ар-ожданын әрқашан биік ұстады. Ақыны, ғалымы, қайраткері бар, сөз салып, сезімдерін білдірген бір де біреуінің етегінен ұстамады. “Неғып бос жүре бергенсіз, әлгілердің біреуіне шықсаңыз, бала-шағаңыз да, өзіңіз де еш қиындық көрмес едіңіз ғой”, – деп қалжыңдайтынбыз. Біздің пендешілік ойымызға о кісі асқақтай әрі мысқылдай жымия қарайтын еді. Мәриям апамның өнбойынан ескен тазалық, әділдік, шуақ­тың аржағында анау-мынау баса көктей алмайтындай сұс, айбар жататын. Әр жылдары шыққан “Ана ма­хаббаты”, “Жыр асуы”, “Бөбегім менің – өлеңім менің”, “Ана көктемі”, “Гүл туралы аңыз”, “Намыс”, “Өткелдер” және басқа да жыр жинақтарын қалың оқырман жылы қабылдап, ақын ретінде ғана емес, халық ауыз әдебиетін жинап-зерттеуші, атақты Мұрын жырау, Жам­был, Омар Шипин, Нұрпейіс Байғанин, Абдолла Жұмағалиев, Мұқан Төлебаев, Тайыр Жароков және басқа да тұлғалар ту­ралы жазған аса құнды естелік, мақа­ла­ларымен тарихтан өз орнын ойып ал­ды. Бүгінгі таңда Мәриям Хакімжанова есімі тұтастай ұғымға, ұлттық мақ­танышқа айналды.

 1-жүргізуші.

“Білемін бұлбұл сайрамас. Жоғалса үні көмейден... Санасыз алдын ойламас. Артықпын елден демеймін. Көкірегім кең, қол қысқа, қанатымды қалай сер­мейін? Еркін шырқап кетпедім, Еркін­дікке бір жетпедім”, – деп 1953 жылы жазған жыр шумағынан ақынның бүкіл тра­гедиялық болмысын айқын аң­ғарасың. Мәриям іштей тұншығып-булы­ғып өткен ақын. Өз замандас­тарын­дай партияны, мавзолейді, көсем­дер­ді, жұмысшы табын жырлауға мәжбүр бол­ды. Бұл мезгілде жазылған мына бір өлеңіне назар аударайықшы:
  Оқу залының кітапханашысы Касенова Еркеназдың орындауында

«Үкім шықты» өленің ұсынамыз

Кенет сөйлеп радио қоя берді,

Үкім шықты тыңдаңдар-тыңдаңдар деп,

Айдаһардай айбаттанып дүрілдеді.

Одан әрі тізімді оқып сақылдады,

Қазақтың боздақтарын қамап алып,

Қойға шапқан қасқырдай алқымдады.

Туған жылын, аттарын атап жатты,

Көзімде жас, кеудемді қайғы керіп,

Шабақталып, жүрегім, қанға батты...

Қайталап қақылдады сағат сайын,

Жазаның ең ауырын атағанда,

Аспаннан сынып түсті күн мен айым...

Он жеті, қыршын жандар оққа ұшты,

Не үшін өлгендерін білмей кетті,

Қайысып, қара жер де дір-дір етті!

Көр де жоқ, кебін де жоқ, қалды жайрап,

Күн күрсініп, аспанда ай тұтылса,

Ойран болып тулады теңіз қайнап.

Мұз бүркеніп, қар жамылып таулар тұрды,

Төре-қара деген жоқ топырлатып,

Қолға түскен боздақтың бәрін қырды.

Талай ару зарланып жесір қалды,

Ата-аналар аһ ұрып аңырап жатса,

Мал-мүлкін олжалап талап алды.

Соның бірі болдым да, қала бердім,

Қайғының қара тонын арқау етіп,

О халқым! өксіп жүріп өлең өрдім.
2-жүргізуші

Туған ұлтының тілегін жырлап өткен ақын “бар қазақтың көкірегіне кіріп, солардың жүрегінде жүретінін” біліп кетті. Бұған дәлел көп, соның бірі – көзі тірі­сін­де оған арналған өлеңдердің, игі тілектердің том-том боп жиналғаны. Іні-сіңлі әріптестерінің оған жыр арна­мағаны кем де кем. Ал, жандары қысылып, әлде­не­ге алаңдап мазасызданғанда, іздейтіні де Мәриям апа болатын. Мұңдарын шағып, сырын төккен хаттар, ақыл-кеңес сұрап соғылатын телефон қоңыраулары, әйтпесе арнайы іздеп келіп, өздерін қинаған түйт­кілдің шешімін сұрап, риза боп кететін­дерін жақындары, бала-шағасы жақсы білетін. “Ешбір жанға “мазаладың” деп көрмеген адаммын, – дейді бір оқырман хатына жауабында. – Көптің бабын табам деген кісіге жақсы атақ та, тыныш өмір де, рахат тұрмыс та болмайтынына көзім әбден жетті”. Осындай ерекшелігін жоғары бағалаған тілектерді тыңдайық.

Сіздің өмірбаяныңызбен танысқан сайын ғажайып таңқалатын, мақтан ететін қадір-қасиетіңізге табынам, қызығып та, қызғанып та қараймын.

Мәриямның кішкене аласа үйінен дәм татпаған, шабыт алмаған, оған өзінің мархабатты анасындай көріп еркелемеген қазіргі орта буындағы ақын-жазушылар кем болар-ау. Осы Қуандықты, Ғафуды сол Мәриямның аласа үйі жыр ұясындай биікке ұшырған секілді болады да тұрады маған.

Мәриям ақын поэзиясына қосқан үлесімен ғана емес, өзінің азаматтық адалдығы, еңбектегі табандылығы, анаға жарасар байсалды мінезімен де бүкіл қазақ қыздарына үлгі де, өнеге де бола алады.

Қайғырдың – саспадың, Қуандың — таспадың, Қызғана білмедің қызығын басқаның. Шықпаса бүгінгі бастаған дастаның, Күні ертең тағы да қайтадан бастадың. Бал салған арадай түзеттің ұяңды, Қай Ана өзіңдей тәтті бал жия алды?! Мен бүгін мақтаныш етемін, Мәкетай, Ой тапқыш қалам мен күй тартқыш сияңды.

Мәкең ол — өз халқының баласы да, Мәкең ол – жастарымыздың анасы да, Мәкең ол – ағалардың ағасы да, Мәкең ол – даналардың данасы да!

Ең әсем ана жайлы өлең сенсің, Тастаған тарих өзі бір-ақ жазып.

Ол сөйлесе жүзіңді нұрландырып, Жан дүниең қалады бір жаңғырып. Жалғыз жұлдыз секілді ол таңда туған, Мың жұлдыздың ішінде тұрған күліп.

Сол сүйікті Айдарының туған күнін кейіннен өзінің де туған күні етіп таңдап белгілегені тегін болмаса керек десек, бүгінде, өзі 110-ге, Айдар Хакім­жанов 60-ге толып отыр. Әлпештеп өсірген немересі Айгүл Хакімжанова дарынды суретші, қылқалам шебері. Сүйікті немересі Айдарынан шөбере сүйіп, есімін Серғазы деп қойғанын немересі келіп есіткенде, ерекше толғанып, қуанышында шек жоқ еді. Шөбересі 40 күннен асар-аспастан Мариям Хакімжанова дүниеден озды.

1. 
   Хакімжанова Мариям. «Шығармалары» (І-том) Алматы: «Ана тілі» баспасы, 2006-328 бет.
   

2. 
   Хакімжанова Мариям. «Шығармалары» (ІІ-том) Алматы: «Ана тілі» баспасы, 2006-328 бет.
   

3. 
   Хакімжанова Мариям. Шығармалары (ІІІ-том). Естеліктер, мақалалар:-Алматы: Жазушы, 2006.-368 бет.
   

4. 
   Құлжанова Нәзипа. Шығармалары: (мақалалар, очерктер, педагогикалық ой-пайымдар, аудармалар).-Алматы: «Ана тілі» баспасы ЖШС, 2014.-384 бет.
   

5. 
   Қайырбеков Ғафу. Алыс та жақын жағалау. (Екінші кітап)-Алматы: «Білім» баспасы, 2006.-192 бет.
   

6. 
   Тұлпар жырдың дүбірі (Ғафу Қайырбеков туралы естеліктер) Алматы: «Білім», 2007.-256 бет.
   

7. 
   Фариза Оңғарсынова: Толық шығармалар жинағы / Алматы: «Сардар» баспа үйі, 2016.
   

Бұл он бірінші томға қаламгерлердің ол туралы жазған жүрекжарды мақалалары және Фариза Оңғарсынованың әр жылдарда жазған естеліктері мен еңбектері енген. Мәриям Хакімжанованың «Азаматтық әуендер айшығы» деп жазған жүрекжарды шығармасы 9-12 беттерден оқуыңызға болады.

Мәриям Хакімжанова туралы жыр да, сыр да таусылмайды. Шүкір, ұрпағы өсіп-өнді. Темірхан Хакімжанов техника ғылымдарының докторы, Гүлжиһан Қасымжанова белгілі тележурналист, Данияр Әбілғазин беделді басшы, білгір маман. “Айдарым туғаннан кейін көзім ашылды”, дейтін немересі де биология ғылымдарының кандидаты, зерделі ғалым.