«Бөбек» қоры Адамның үйлесімді дамуы институты

СОПЫЛЫҚ – Исламда XІІІ–ІX ғасырларда пайда болған діни–мистикалық ілім. Сопылық ілімнің ислам әлемінде кең таралуы Жәми, Руми, әл– Фараби, әл Ғазали, Хафиз, Омар Хайям секілді исламның классикалық кезеңінің ойшылдарына байланысты. С. ілім адамды жетілдірудің жеке дара діни–мистикалық жүйесі болғасын, онда эзотерикалық сипат басым. С. жолға түсу алдымен ұстаз табудан басталады. Кейін ұстаздың бақылауымен мүрит психофизикалық жаттығуларға көшіп, С. танымның ілімдік негіздерін ұғынуға көшеді. С. тәжірибе арқылы күнделікті білімнін сыңаржақтылығы әшкереленгесін шәкірт дүниені өзгеше тани бастайды: әртүрлі заттардың, дүниенің төрт бұрышының қарама–қайшылығы сыдырылып, бірлігі айқындала береді. Бұл бірліктің негізі ретінде сопымен байланысқа түскен Ақиқат көрінеді. С. жолға түскен танымның үш сатысынан өтеді: шариғатты тану, тариқатқа түсу, хақиқатқа жетіп, "фана" болу. Орта Азияға кең тараған Қожа Ахмет Ясауидің ілімі бойынша С–тың төртінші сатысы бар, ол – мағрифатқа жету. Христиан дінімен салыстырғанда исламның құдайы тұлғасыз болғандықтан, С. микрокосм макрокосмда жоғалады. Әл–Халладж, әл–Бистамилар өздерін хаққа балаған. Бірақ С. тұрғысынан "фана" буддизмдегідей жолдың ақыры емес, адам жанының мәңгілік ғұмырға көшуі хақтыққа ұласып жоқ болуы С. жолының өзге діндермен ұқсастығы оның көп мәдени ықпалдан өтуін айғақтап, көптеген философиялық және танымдық сауалдар туындатады. Қазіргі араб ғалымдары Еуропадағы көптеген рыцарлық, масондық (қасиетті Августин, Ассиздік Франциск, Фома Аквинский, Дунс Скотт және т. б.) христиан философтарын еуропалық сопылық дәстүрге жатқызады. Орта Азиямен Қазақстанда орта ғасырдан бері сопылықтың Ясауи және нақышбандиа бағыттары таралған.

Әдебиет: Мәдени–философиялық энциклопедия / Құраст. Т. Ғабитов, А. Құлсариева, Ә. Әлімжанова ж.т.б.. Алматы, 2007.