Bulletin «Педагогика ғылымдары» сериясы
жүктеу/скачать 6,57 Mb. Pdf көрінісі
|
Майлыбаева Вестник
| Абай атындағы ҚазҰПУ-ң ХАБАРШЫСЫ «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1(57), 2018
241 Ал орыс ғалымдары А.И. Савенков-Зерттеу ҽрекеттерінің тҧлғаның интеллектуалды, эмоциянал- ды, шығармашыл біртҧтас қалыптасу процесіне ҽсер ететінін қарастырады. Бала тҿңірегіндегі заттар, олардың қолданылуы, кейбір сапасы (тҥрі, кҿлемі, формасы) жҽне қасиеттері (соғылу, сыну, ҥзілу, тҿгілу жҽне т. б.) жайлы, оның қандай материалдан жасалғаны тура- лы айқын тҥсінік алуы керек. Сондай-ақ ол кейбір табиғат қҧбылыстары, олардың ҿзара байланыс- тары мен заңдылықтары (жыл мезгіліне тҽн белгілері жҽне осы белгілердін ҿзара байланысы кейбір хайуанаттардың ҿздеріне тҽн ерекшеліктері жҽне олардың осы хайуанаттардың ҿмір салтымен бай- ланыстылығы) жайлы білім алады. Ҿлі табиғат қҧбылыстарын, ҿсімдіктердің, жҽндіктердің, хайуа- наттардың дамуын бақылау процесінде тҽрбиеші балалардың бойында дҥние жайлы ҧғымдардың бастамасын қалыптастырады. Мектеп жасына дейінгі балада қызығушылық қабілеті ҿте жоғары болады, себебі балалардың ай- наланы тануы, басқа адамдармен қарым-қатынас жасауы, ҥлкен ҿмірге енуі мектеп жасына дейінгі кезеңнен басталады. Табиғат пен адам егіз жаратылыс ҧғым болса, яғни табиғатты адамсыз, адамды табиғатсыз мҥлдем ажыратып қарау мҥмкін емес. Сондықтан да, мектеп жасына дейінгі балалардың зерттеушілік қабілетін арттыру мақсатында, табиғатқа саяхат, топсаяхат, тҥрлі бақылаулардың орны ерекше болады. Олар тек суреттен ғана кҿріп, танысып қана қоймай, бақылау ҥстінде қызығушылық- тары арқылы, кез келген тірі жҽне ҿлі табиғатты ҧстап, ҿсуін кҿріп, кҥтім жасап ондағы ерекше- ліктерін айқындай алады. Кҿрнекті ғалым М.Жҧмабаев бойынша «ойлау жанның ҿте бір қиын, терең ісі». Жас балаға ойлау тым ауыр, сондықтан тҽрбиеші баланың ойлауын ҿркендеткенде сақтықпен, басқыштап, іс істеу керек-дей келіп, ҿркендету жолдары мыналарды атайды: 1. Ойдың ҿзінің терең болуы ҥшін ҽсерлеу һҽм суреттеулердің кҿп һҽм ашық болуы керек. Қанша дегенмен адам суреттеулер бойынша ойлайды. Сондықтан балаға бір пікірді ҧқтырмақшы болсақ, жалаңаш пікірді айтуда қасиет жоқ, бала пікірді суреттерді ҿзінен шығарып алсын 2. Бала заттарды, кҿріністерді ҧқсас сындары бойынша тап-тапқа бҿліп ҥйренсін. 3. Бала кҿріністердің, ойлардың араларындағы байламды һҽм олардың қайсы-қайсысына себеп екенін біліп ҥйренсін. Бҧл балаға мысалдардан ерекше-заң шығартқызып ҥйрету сықылды ҽсермен болады - деп кҿрсетеді. Бҧл пікір мектеп жасына дейінгі балаларға ҥнемі бағыт беріп, оларды зерттеушілікке тҽрбиелеуді кҿздейтіндікті кҿрсетеді. [4] Мектеп жасына дейінгі баланың қоршаған ортаны тануда зерттеу белсенділігі субъектілік ҧста- нымның қалыптасуына ҽсер етеді жҽне мектепке дайындықты қамтамасыз етеді. Мектеп жасына дейінгі балаларда белсенді зерттеушілік дағдының маңызды алғышарттары нысаналы дамиды: ойлау қабілетінің мҥмкіндіктерінің дамуы; танымдық қызығушылығының қалыптасуы; ҿнімдік жҽне шы- ғармашылық дағдыларының дамуы; мектеп жасына дейінгі балалардың қоршаған ортамен ҿзара іс- қимылының кеңеюі; қарапайым жоспарлау мен болжаудың гипотикалық қалыптасуы. Мҧның бҽрі мектеп жасына дейінгі баланың зерттеушілік қабілетін жҽне белсенді зерттеушілік дағдыларын арт- тыруға байланысты қалыптасады. Бҥгінгі мектеп жасына дейінгі жас ҧрпақтарға келешекте ҿз ҿмір- лерінің, олардың жеке бастық қабілеттерінің дамуында танымдық қабылдау ҥдерісін іске қосып, кҿр- гендерін дҧрыс қабылдай білуге тҽрбиелеу негізгі мақсаттардың біріне айналып отыр. Кішкентай балалардың бір нҽрсені зерттеуге деген талпынысы биологиялық қҧбылыс екенін ескеріп, оны ҽрі қарай қызықтыра тҥсуде тҽрбиешінің алатын орыны ерекше. Ҥнемі бір нҽрсені зерттеуге деген тал- пыныс бала мінезіне тҽн қасиет. Ол ҿзін қоршаған ортаны ҥнемі танып білгісі келеді. Баланың бір нҽрсені зерттеп білем деген талпынысы, оны зерттеу оқу іс-ҽрекетіне итермелейді. Зерттеу ҽрекеті- мектеп жасына дейінгі балалардың жеке шығармашылығына бағытталған ҽрекет. [5] А.И. Савенков танымдық – зерттеушілікті сҧрақ қоя білу жҽне тҧжырымдау қабілеттілігі, гипо- тезаны ҧсыну, қорытынды жасау, шешім қабылдау, ҿз ойын қорғай жҽне дҽлелдей білу сонымен қатар зерттеу кезінде ҿз бетімен ҽрекет ету деп кҿрсетеді. [6] Мектеп жасына дейінгі баланың басты іс-ҽрекеті - ойын деп баста айтып кеткендей, бала ойын ҽрекетінде шынайы болады. Ойын - балалар ҥшін оқу да, еңбек те. Ойын арқылы балада танымдық жҽне зерттеушілік дағдылар қалыптасады. Мектеп жасына дейінгі бала ол жас, бастамашыл зерт- теуші. Оның зерттеуге деген қызығушылығы ҽсіресе табиғат аясында кҥшті кҿрініске ие болады. ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1(57), 2018 242 Сондықтан кҿптеген ғалымдарымыз баланы табиғат аясында оқытуға, серуенге шығаруға кҿп кҿңіл бҿлген. Зерттеу ҽрекетінің жетекші қызметі – ақпараттар іздеп, мҽселенің тҥйінін сыртқы дерек-кҿз- дер арқылы белгісіздікті кеміту. Зерттеуге баланың ҿзін субъект ретінде қатыстыру, балалардың ҿзді- гінен эксперименке қатысуын жҽне зерттеуілік ізденіске керекті нҧсқаларды бірлесе отырып анықтау пікір алмасу жағдайларын ҧйымдастыру баланың зерттеуші ретінде қалыптасуына маңызды. Сондықтан да педагогтар мен ата-аналардың бірлесіп жҧмыс жасауы балабақша мен отбасының байланыста болуы маңызды, бала мен тҽрбиеші жҽне отбасында ата-ана кҿмегі арқылы балалардың жҧмыстары нҽтижелі болып зерттеу іс-ҽрекетін дамытуға жағдай жасалынады. Тҽрбиешінің баланың зерттеушілік белсенділігін дамыта отырып, оларды, ынталандыру, зерттеу іс-ҽрекеті кезінде ҿз бетін- ше ҽрекет етуге тҥрткі болу жҽне қолдау балаға ҥлкен талпыныс береді. Қазіргі таңда тҽй-тҽй техно- логиясы балалардың бойында зерттеу жҧмыстарына қызығушылықтарын, танымдық қабілеттерінің ойдағыдай артуына, баланың ортаға деген қызығушылығының жҽне оның қайдан, неден, не ҥшін керектігін тҥсінуіне, сонымен қатар бҧл сҧрақтың жауабы кҿбіне іздену барысында жҥзеге асатынын балаға айқындайды. Осы жас шамада ең бастысы зерттеу-ізденушілік ҽрекет барысында баланы жан- жақты дамыту ҿте тиімді. Зерттеушілер баланың қоршаған ортаға танымдық қатынасының ҧйымдас- тырылуын ерекшелейді, онда ҿте мағыналы танымдық белсенділігі жҽне танымдық қызығушылығы болып табылатынын айтып ҿтеді. [7] Балалардың зерттеу ҽрекетінен кҥтілетін нҽтиже: 1. Бала жаңа білімді шығармашылықпен игереді. 2. Материалдарды саралайды, ҿңдейді. 3. Бақылау - зерттеушілік дағдылары дамиды. 4. Мҽселені ҿз бетінше шешеді. 5. Ҿзіндік пікірін ҧсынады. 6. Қате пікірден бас тартады. 7. Қызығушылығы басым болады. Бҧл жерде тҽрбиеші міндеті: 1. Балалардың қызығушылығын ҿшіріп алмау. 2. Ойлау қабілетін дамыту. 3. Жеке жҥмысқа ҥйрету 4. Зерттеуге баулу Мектеп жасына дейінгі балаларға енгізілген «Тҽй-тҽй» технологиясының ішіндегі ғылым орталы- ғы баланың бірден-бір зерттеушілік қабілетінің алғашқы баспалдағы болып табылады. Ғылым орта- лығы – балалардың табиғатқа деген сҥйіспеншілік, қамқорлық қарым-қатынасын оятып жҽне бала- ның бойындағы танымдық дағдыларын дамытып, зерттеу ҽрекетін қалыптастыру кҿзделген. Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1. «Білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған бағдарламада» 2. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U040001459 3. «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты жүктеу/скачать 6,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|