Чилдибаева асел жумагуловна
жүктеу/скачать 5,89 Mb. Pdf көрінісі
|
Диссертация Чилдебаева А.Ж.
| Fabaceae
Lindl. тұқымдасынан Glycyrrhiza uralensis Fisch. басым шөптесінді өсімдіктермен жабылған. Бұл Іле өзенінің жайылмасының орталық бөлігі. Жер бедері сәл толқынды жазық, мұнда жаңбыр суы ағып жиналатын шамалы ойыс жерлер бар. Мұндай микрорельефті ойыс жерлерде Equisetum ramosissima Desf., Hordeum turkestanicum Nevski., Aeluropus intermedius Rеgеl. ( A.litoralis (Goudn.) Parl.) кездеседі. Мүйізді ірі қара малдар мен жылқы табындарының суатқа түсетін жолдары бойында Goebelia alopecuroides (L.) Bunge. арамшөптері өседі. Бұталардың куртинкаларының шетінде және ашық алаңдарда Achnatherun splendens (Trin.) Nevski., Calamagrostis dubia Bunge. және Elymus dahuricus Turcz. кездеседі. Үшінші ценопопуляцияның өсімдіктер жамылғысы талды-бұталы ассоциациядан (ass. Rosa beggeriana, R.iliensis, Tamarix ramosissima, Berberis iliensis-Salix caspica ) тұрады. Жер бетін 100% өсімдіктер жабыны құрайды. Жер бедері әлсіз толқынды жазық. Топырағы аллювиальды-шалғынды. Өсімдіктер жамылғысында төрт ярус байқалады: I-ші ярусты биіктігі 8-10 м Salix caspica Pall., II-ші ярусты биіктігі 3-4 м Tamarix ramosissima Ledeb., Berberis iliensis M.Pop., Rosa beggeriana Schrenk., III-ші ярусты биіктігі 150 см Rosa iliensis Chrshan., Rubus caesius L., Spiraea hypericifolia L., IV-ші ярусты биіктігі 70-100 см Glycyrrhiza uralensis Fisch., Goebelia alopecuroides (L.) Bunge., Elymus dahuricus Turcz., Calamagrostis dubia Bunge. өсімдіктер құрайды. Күзгі көріністегі флоралық құрамы алуантүрлілігімен ерекшеленбейді. Барлық түрлері гүлдеп, жеміс беріп қойған. Жалпы күзгі көрініс жасыл. Үшінші ценопопуляция шегінде көлемі 10х10 м 2 өлшемді трансекта салынды. Ағаш түрлерінен трансектаға Salix caspica Pall. 2 данасы, Rosa iliensis Chrshan., Tamarix ramosissima Ledeb., Rubus caesius L. және Spiraea hypericifolia L. өсімдіктерінен 1 данадан түсті. Бұталы қопалар арасында Apocynum longifolium Russian., Phragmites communis Trin. кездеседі. Олар мұнда лайықты биіктікке 2 м-ден 3 м-ге дейін жетеді. Лианалардан Cynanchym sibiricum Willd. кездеседі. Бізді қызықтыратын Rosa iliensis Chrshan. өсімдігі мұнда орташа мөлшердегі бұта түзген, оның биіктігі 120 см құрайды. Бұл салыстырмалы түрде жас генеративті дарақ болды. Rosa iliensis Chrshan. бұтасының диаметрі солтүстіктен оңтүстікке қарай 110 см, ал шығыстан батысқа қарай 150 см құрайды. Жас өскіндерді табу мүмкін болмады. Ювенильді өркендерден, яғни бірінші жылғы өркендерден 6 дана, виргинильді өркендерден, яғни генеративті күйге жетпеген өркендерден 7 дана болды. Қалған өркендер гүлдеп, жеміс беріп қойған. Алайда өсімдіктер көп гүлдеу және көп жеміс беруге жетпеген (9 кесте). 78 Кесте 9 - R.iliensis өсімдігінің екінші популяциясының жастық спектрі Кезең Жастық жағдайлары Популяция 2 ЦП1 ЦП2 ЦП3 Латентті (алғашқы тыныштық күйі) (Se) Тұқым - - - Виргинильді Өскіндер (P) - - - Ювенильдік (J) 15 11 6 Имматурлық (Im) 11 10 7 Виргинильдік (V) 27 9 7 Репродуктивті Жас генеративтік (G1) 20 15 6 Ересек генеративтік (G2) 20 14 4 Қартайған генеративтік (G3) 5 5 4 Сенильді (қартайған, репродуктивті емес) Субсенильдік (Ss) 2 2 2 Сенильдік (Sе) 2 2 2 Қорытындылай келе, Іле өзенінің жоғарғы ағысынан табылған эндемдік түр R.iliensis популяциясын геоботаникалық тұрғыдан зерттеудің нәтижесінде, оның шын мәнінде сирек кездесетін, жойылу қаупі төніп тұрған өсімдік екендігіне көз жеткіздік. Бұл түр өзен жайылмасында, суға жақын, ылғалы жеткілікті, күн жақсы түсетін бұталы қопалардың және топталып өсетін орман ағаштарының шетінде өседі. Қай жерде болмасын оның бір немесе екі түбін ғана кездестіруге болады. Оның өзін де іздеп табуға тура келеді. Өсімдіктер жабынында R.iliensis елеулі рөл атқармайды, ол тек ілеспелі түр ретінде кездеседі. Популяция деңгейінде Rosa iliensis Chrshan. өсімдігінің үш ценопопуляциясына геоботаникалық тұрғыдан зерттеу жүргізіп, талдау жасадық. Әр ценопопуляциядағы осы түрдің дарақтарының жастық спектрін анықтадық. Зерттеу нәтижесі көрсеткендей ценопопуляциялардың үшеуінен де R.iliensis өсімдігінің өскіндерін кездестіре алмадық. Ювенильді, виргинильді, жас генеративті және пісіп- жетілген генеративті дарақтары табылды. Сенильді және субсенильді дарақтарын да кездестіре алмадық. Табылған дарақтардың барлығын тұқымнан өскен деп айтуға келмейді. Себебі бұл өсімдік табиғи жағдайда негізінен вегетативті жолмен, нақтырақ айтқанда атпа тамырлары арқылы көбейеді. R.iliensis өсімдігінің тұқымы арқылы көбеюін де жоққа шығаруға болмайды. Бірақ та табиғи жағдайда оның мүмкіндігі жоқтың қасында. Оның басты себебі, біріншіден, бұл өсімдіктің жұмсақ әрі татымды жемістерін піскен кезде торғайлар сүйсініп жейді (бұтаның басында тұрған жерінен), ал жерге шашылғандарын қырғауылдар мен сүтқоректі ұсақ кемірушілер теріп жейді. Екіншіден, бірлі-жарым төсеміктердің астында қалып, сақталған жемістерінен босаған дәндері өскін беруі мүмкін. Бірақ мұндай жас өскіндер өзен жайылмасындағы қалың ағаштар мен бұталардың көлеңкесінде, жарықтың жетіспеуінен тез арада өліп қалады. Сондықтан да табиғи жағдайда R.iliensis өсімдігі негізінен вегетативті жолмен, атпа тамырлары арқылы көбейеді. Оған осы өсімдіктің тамыр жүйесін зерттегенде толық көз жеткіздік. Жалпы R.iliensis өсімдігінің Іле өзенінің жоғарғы ағысының жайылмасынан табылған популяциясының жағдайын қанағаттанарлық деп 79 бағалауға болады. Олай дейтініміз, R.iliensis өсімдігі бұл жерде жылма-жыл гүлдеп, жеміс береді. Алайда максимальды гүлдеп, мол жеміс байлап тұрған өсімдікті кездестіре алмадық. Біздің пайымдауымызша, бұл климатқа және осы учаскенің теңіз деңгейінен қаншалықты биіктікте орналасқанына тікелей байланысты болса керек. Іле өзенінің жоғарғы ағысының жайылмасы R.iliensis өсімдігінің ареалының ең жоғарғы шегі болса керек. Сөз жоқ бұл өсімдік қорғауды қажет етеді. Ол үшін осы Іле өзенінің жоғарғы ағысындағы R.iliensis өсімдігінің популяциясын бақылауда ұстап, оған тұрақты түрде мониторинг жүргізіп отыру қажет. Үшіншіден, бұл өсімдік түрін Қазақстанның ботаникалық бақтарында интродукцияға ендіру керек. Бұл тұрғыдан алғанда, Алматы қаласындағы Бас ботаникалық бағы және Бақанас елді-мекеніндегі Іле экспериментальды ботаникалық бағы аса қолайлы болып табылады. Себебі бұл ботаникалық бақтардың орналасқан жерлері және табиғи климаттық жағдайы R.iliensis өсімдігінің ареалымен дәл келеді. Жалпы R.iliensis популяциясы аумағының флорасының систематикалық құрамы мына төмендегідей (кесте 10). Кесте 10 - Іле өзенінің жоғарғы ағысы жайылмасындағы R.iliensis кездесетін өсімдіктер қауымдастығының флоралық құрамы Бөлім: Equisetophyta - Қырықбуындар (Хвощевидные) Класс: жүктеу/скачать 5,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|