76
əмбебапты
болмайды, ал ақылсыздықты да жоюға мүмкін емес.
Ғылымның осы қасиеті анархистік эпистемологияны қажет етеді. Бір
жағынан, нақтылық өзі флуктуацияны жасап, бифуркацияға əкеледі. Екінші
жағынан, ғылым өзі методологиялық сипаттауға қарамай иррационалды.
Методологиялық сұраныстар жаңалықты ашуға кедергі жасайды. Ғылыми
ізденістің бастамасы туралы мəселе Фейерабендтің көзқарасында өзгеше
анықтамаға ие. Оның пікірінше, біз куə болдық, сонша ұжымдардың,
идеялардың, практикалық қызметтердің көбісі мəселеден емес, мəнсіз
белсенділіктен, мысалы, ойын сияқты проект, түбінде мəселенің ойда болмаған
шешімін ұсынатын түрлерден бастама алады.
Фейерабенд өзінің жаңа методологиялық парадигмасында ғалым немен
шектелген деген мəселеге анық қарауды қажет етеді. Ғалым методологиялық
шектерден басқа өзінің зерттеу құралдарымен, əріптестерінің түсінік
деңгейімен, денелік, физиологиялық, əлеуметтік жəне рухани зорлықтардың
материалдық негізімен шектеледі, жəне прагматикалық басымдылықпен. Кім
бастама мəселесін қозғайды, сол теориялық концептермен бірге əлеуметтік-
мəдени жəне экзистенциалдық факторлардың жиынымен байланысты.
Ойшылдың концепциясын құрастыру үшін екі негізгі пункттерге тоқтау
қажет. Бірінші - шексіз пролиферация қағидасы немесе бəсекелес бір-біріне
қарсы, альтернативті гипотезалардың көбеюі. Осыдан «anything goes» - бəріне
болады (мүмкін) деген қағида. Екінші - «теориялық қайсарлық» немесе
мықтылық, гносеологиялық ортаға басқа жаңа теорияларды енгізбеу. Осы
қағиданың методологиясымен негізделіп сол теорияға сай емес фактілерге,
контрмысалдар мен аномалияларға назар аудармауға да болады. «Бəріне
болады (мүмкін) деген немесе басқа түрін «не істегің келеді, соны істе» деген
қағидаларды
қолдансақ, біз
əр
теорияға
үйреніп, қабылдаймыз.
Контрмысалдардың саны сонша көп болса да, бəрін жетілдіруге болады -
конвенциализм (келісім) арқылы. Фейерабенд
конвенционализмді -
«контриндукция» деп санайды.
Фейерабендтің «не істегің келеді, соны істе» деген қағиданы қолдансақ
біздің аргументіміз диалектикалық болады, яғни, стандартқа емес, өзгерілетін
рационалдылыққа, сүйенеді. Екіншіден, ғалымды ғылыми əдіс неден тұрады
деген сұрақ қойса, жауап болмайды. Себебі, ғалымдар өздері білмейді не істеп
жатқанын. Шекке жетілген Фейерабендтің антропологизм принципі өз
уақытына сай - постмодерннің физикалық дүниеге қатысы жоқ виртуалдық
постобъективтік нақтылыққа сай тұжырымдамалар мен бейнелердің көрінісі.
Жаңа перцептуалдық жəне концептуалдық қатынастарды жасап түсіну қажет,
ал олар түпкі құпияны ашады, оны біз сыңшыл пікірталаспен шығара
алмаймыз.
Фейерабендтің пікірінше, мəселенің элементтері жəй берілмейді.
Мысалы, иррегулярлықтың «фактіні» қайшысыз шығаруға болмайды. Оны жəй
көзі мен ойлауы дамыған адам аша алмайды. Күтудің нəтижесінде ғана ол
ашылады, яғни, «үнемі емес» үнемі күтуімен ғана мүмкін. Сонымен, «үнемі
емес» ереже болғанда ғана маңызды. Психологиядан тыс методологтар
психологиялық күту деген феноменді интуитивтік түрде бақылайды. Сөйтіп,
77
білімнің көпқырлығына назар аударып, ойшыл оны постнеклассиканың
əлеуметтік-мəдени контекстіне енгізді. Фейерабендтің методологиясында
гносеологиялық процедуралармен рацоналдылықтың плюралдық өзгеруі
кездейсоқтық емес. Ол эпистемологиялық зерттеулерде таным ізденісінде
ашықтық пен демократизацияға ұмтылыс тенденциясының көрсеткіші.
Достарыңызбен бөлісу: