Дауысты және дауыссыз дыбыстар. Буын және оның түрлері. Екпін және оның түрлері. Орындаған: Мұхамед-Анепияқызы А. Тобы: Фи 20-1к2 Қабылдаған: Бескемпірова Г. Шымкент 2020 Дыбыс – сөздің ең кішкене бөлігі Әріп – дыбыстың жазбаша таңбасы Әріптердің рет-ретімен тізілген жиынын алфавит дейді Қазақ әліпбиінде 42 әріп бар 37 дыбыс бар
Дыбыстау мүшелері
Дыбыстар
Дауысты
12 дыбыс бар
Дауыссыз
25 дыбыс бар
Дауысты дыбыстар
Тілдің қатысына қарай
Жақтың қатысына қарай
Еріннің қатысына қарай
Тілдің қатысына қарай: - Тілдің қатысына қарай:
- Жуан: а, о, ұ, ы, у
- Жіңішке: ә, ө, ү, і, е, э, и
- Жақтың қатысына қарай:
- Ашық: а, ә, о, ө, е,э
- Қысаң: ы, і, и, у, ұ, ү
- Еріннің қатысына қарай:
- Еріндік: о, ө, ү, ұ, у
- Езулік: а, ә, і, ы, и, е, э
1.Дауыстың қатысына қарай
1.Дауыстың қатысына қарай
Дауыссыз фонемалар акустика-артикуляциялық ерекшеліктеріне қарай үшке жіктеледі
1.Дауыстың қатысына қарай
а) Үнді: л,м, н,ң,р,й,у;
ә) Ұяң:б,в,г,ғ,д,ж,з;
б) Қатаң: п,ф,к,қ,т,ш,с,х,һ,ц,ч.
2.Дауыс-сыздар айтылу жолына қарай:
Шұғыл (эксплозив) дауыссыз-дар: п,б,т,д,к,г, қ,ц,ч,м,ң;
Ызың (фрикатиф) дауыссыз-дар: ф,в,с,з,ш,ж, х,ғ,һ,л,й,у;
Діріл дауыс-сыз: р.
Екпін
Сөз екпіні
Ой екпіні
Тіркес екпіні
Дыбыс екпіні
Сөз екпіні - Сөз iшіндегі бір буынның көтеріңкі айтылуы. Қазақ тілінде сөз екпіні, негізінен, соңғы буынға түседі. Мысалы: Бала далада ойнап жүр. Сөз ішіндегіекпін дауысты дыбысқа түседі. - Сөз екпіні - Сөз iшіндегі бір буынның көтеріңкі айтылуы. Қазақ тілінде сөз екпіні, негізінен, соңғы буынға түседі. Мысалы: Бала далада ойнап жүр. Сөз ішіндегіекпін дауысты дыбысқа түседі.
- Ой екпіні — сөйлемдегі бір сөздің көтеріңкі дауыспен айтылуы. Ой екпіні тұрақты емес. Мысалы, Бүгін әкем ауылға кетті. Әкем ауылға бүгін кетті. Бүгін ауылға әкем кетті.
Тіркес екпіні — бірнеше сөздің тіркесе, тізбектеле біртұтас екпінмен бөлектене айтылуы. Бұл көбінесе күрделі сөздерге, негізгі және көмекші сөздердің тіркесіне тән. Мысалы: мектепке дейін, әке-шеше, әдет-ғұрып т.б. - Тіркес екпіні — бірнеше сөздің тіркесе, тізбектеле біртұтас екпінмен бөлектене айтылуы. Бұл көбінесе күрделі сөздерге, негізгі және көмекші сөздердің тіркесіне тән. Мысалы: мектепке дейін, әке-шеше, әдет-ғұрып т.б.
- Дыбыс екпіні — сөз ішінде дыбыстың бөлектеніп, көтеріңкі дауыспен немесе созып айтылуы. Мысалы: по-ой-па-ай, та-ма-ша! Дыбыс екпіні көңіл-күйін білдіретін сөздерді айтуда жиі қолданылады. Айтылуда сөйлеушінің эмоциясын білдіреді.
- Қолданылған әдебиеттер
- Шың кітап_Алматы 2006 29_бет
https://kk.wikipedia.org/wiki/Буын https://referattar.kazaksha.info/дыбыс-пен-әріп
Достарыңызбен бөлісу: |
