Деңгей Химиялық технологияның негізгі үдерістері мен заңдылықтары



бет130/134
Дата01.03.2022
өлшемі1,38 Mb.
#133742
1   ...   126   127   128   129   130   131   132   133   134
Байланысты:
ҚЗХЖ толықтырылғын

Минералды тыңайтқыштар – құрамында өсімдікке қажет элементтері бар бейорганикалық заттар. Минералды тыңайтқыштар топырақтың құнарлылығы мен ауыл шауашылығы дақылдарының өнімі мен сапасын арттыру үшін қолданылады. Минералды тыңайтқыштарды дұрыс пайдалану дақылдардың өнімін арттырумен қатар, оның түсімінің сапасын жақсартады, топырақты қоректік элементтермен байытып, микробиологиялық процестерге әсер етеді. Минералды тыңайтқыштар тікелей және жанама әсер ететін тыңайтқыштар болып бөлінеді.
Тікелей әсер ететін Минералды тыңайтқыштардың құрамында өсімдіктерге тікелей қорек болатын NPKMgBMn, т.б. элементтер бар. Осы элементтердің мөлшеріне қарай жай және кешенді тыңайтқыштар деп бөлінеді. Жай Минералды тыңайтқыштардың құрамында өсімдікке қорек болатын негізгі элементтердің (азотфосфоркалий) біреуі ғана болады, әрі олардың концентрациясы көп емес. Оларға азотты тыңайтқыштарфосфор тыңайтқыштарыкалий тыңайтқыштары және микротыңайтқыштар жатады.
Жанама әсер ететін Минералды тыңайтқыштар (әк, бор, гипсдоломит) топырақтың агрохимиялық және физикалық - химиялық қасиетін жақсарту үшін пайдаланылады. Мысалы, топырақтың қышқылдығын жою үшін ұнтақталған әкдоломит, бор шашылады.
Ал құрамында натрий иондарының (Na+) мөлшері көп топыраққа ұнтақталған табиғи гипс (CaSO4,2H2O) себіледі. Минералды тыңайтқыштар қатты (ұнтақталған, түйіршіктелген) және сұйық (аммиак суысұйық аммиак, т.б.) түрінде өндіріледі. Ерігіштігіне және өсімдіктердің сіңіруіне байланысты Минералды тыңайтқыштар суда еритін (қос суперфосфатаммофосдиаммофоснитроаммофос, т.б.), ерімейтін (бірақ аммоний цитраты мен лимон қышқылының ерітіндісінде ериді) болып бөлінеді.
Қазақстанда Қаратау мен Ақтөбе өңірінде Минералды тыңайтқыштар өндіруге қажет шикізат – фосфор кендерінің мол қоры бар. Ақтөбеде Кола түбегінен әкелінетін апатиттен жай суперфосфатТараз қаласында Қаратау фосфоритінен суперфосфатқос суперфосфат аммофосдиаммофос сияқты жай және кешенді тыңайтқыштар өндіріледі.
БОР ҚЫШҚЫЛЫ (98.6% кем емес), ТЫҢАЙТҚЫШ РЕТІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАДЫ
Бор қышқылы немесе сассолит, негізінен еркін күйінде кейбір вулкандық аудандарда, мысалы, Итальян аймағында кездеседі ТосканаЛипари аралдары және АҚШ штаты Невада. Бұл жанартау жағдайында ол бумен араласып, жердегі жарықтардан шығады. Ол сонымен қатар көптеген табиғи минералдардың құрамына кіреді - бораксборацитулексит (боратрокальцит) және колеманит. Бор қышқылы және оның тұздары теңіз суында кездеседі. Ол өсімдіктерде, соның ішінде барлық жемістерде кездеседі.[2]
Бор қышқылын алғаш рет дайындаған Вильгельм Хомберг (1652–1715) минералды қышқылдардың әсерінен боракстан алынған және оған атау берілген sal sedativum Hombergi («Гомбергтің седативті тұзы»). Алайда бораттарбастап бор қышқылын қоса, қолданылған ежелгі гректер тамақты тазалауға, консервілеуге және басқа да жұмыстарға арналған.[3]
Бор қышқылын реакция арқылы дайындауға болады боракс (натрий тетраборат декагидраты) а минералды қышқыл, сияқты тұз қышқылы:
Na2B4O7· 10H2O + 2 HCl → 4 B (OH)3 [немесе H3BO3] + 2 NaCl + 5 H2O
Ол бор трихалидтер гидролизінің өнімі ретінде де түзіледі диборана:[4]
B2H6 + 6 H2O → 2 B (OH)3 + 6 H2
BX3 + 3 H2O → B (OH)3 + 3 HX (X = Cl, Br, I)
 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   126   127   128   129   130   131   132   133   134




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет