Мтез-к^лыцты модификациялау

Бихевиоризм
Тэстдер.
Мшез-кулыкты модификациялаудьщ Heri3ri тэсшдерше кажетп мшез-ку­
лыкты 6eKiTin, кажетщзш жоюды жаткызуга болады. Жазалау сирек колданылады, 6i- 
рак оны колданган кезде негативтi бекгту пайда болмайды, керiсiнше, позитивт бекгту 
жойылады.
К^андай езгерту багдарламасын колданган жен деген мэселеге келгенде, мшез- 
кулыкты модификациялау тэс ш мынадай Yш мэселеге баса кещл аударады (Ullmann 
& Krasner, 1965):
■ Тулганын мшез-кулкынын кайсысы бешмдеуге келмейдi, кайсысын ныгай- 
ту (немесе азайту) керек?
■ Тулганын мшез-кулкын ортага катысты кандай байланыстар колдап отыр 
(жагымсыз мшез-кулыкты калыптастыру немесе адаптивт жауап беру ык- 
тималдыгын азайту)?
■ Тулганын мшез-кулкын езгерту Yшiн коршаган ортанын кандай ерекшелш- 
терiн алмастыруга болады?
Зерттеушiлер мен клиенттер езгерiс кажет деп тапкан жагдайда жэне кол жет- 
кiзуi тиiс максатты 6iрлесе шешкен кезде езгерю орын алады. Багдарлама жасаудын 
6iрiншi тэсiлi - мшез-кулыктагы кем ш ш кп аныктау. Мысалы, «Кейт Yнемi орнында 
отырмайды» деген сейлем елшеуге болатын ашык мшез-кулыкты 6iлдiредi, ягни бiз 
Кейттщ орнында болмаган уакытын белгшей аламыз. Бакылауга болмайтын эрекет- 
тер («Кейттщ кезкарасы дурыс емес») мэселеш шынайы шешуге кемектеспейдi.
Келесi кезекте жагымсыз мшез-кулыкка итермелейпн факторларды аныктау ка­
жет. Кейт орнында отырган кезде емес, орнынан турган сэтте муFалiмнiн кещлш езiне 
аударады делш. Ен дурысы - Кейт орнында тапсырма орындап отырганда оган кещл 
белш, керiсiнше, орнынан турган шакта оган назар аудармау. Кейттщ орнынан турга- 
ны азайса, муFалiмнщ оган белген ке н ш позитивт 6екiту болмак.
Мiнез-кулыкты модификациялау багдарламасы окушылар материалдык кунды- 
лык, бос уакыт сиякты баска да артыкшылыктармен алмастыра алатын 6екiту турле- 
рiн де камтиды. Мундай артыкшылыктардын кемiнде 6iреуi окушыларга кез келген 
уакытта эсер ете алады. Бекпу iске асуы Yшiн мiнез-кулык критерийi жасалуы керек. 
Ол Yшiн бес кезецнен туратын калыптастыру (айтып еткен) тэсiлiн колдануга болады. 
Критерийдi бастапкы мiнез-кулык пен кол жетшзу кажет мiнез-кулыкка карай аз да 
болса алга жылжу байкалган жагдайда жасайды. Окушы критерийге сай бола тускен 
сайын, оган балл бершедг Кейттiн жагымсыз мiнез-кулкын жою Yшiн, ол орнынан 
турган кезде, муFалiм оган аса кеп кещл белмеуi кажет, керiсiнше, оны жеке алып 
калып, талапка сай болмагандыктан, оган балл 6ерiлмейтiнiн ескерткен жен.
Жазалау жш орын алмауы т и с болганымен, баланын эрекет шектен шыккан 
жагдайда (мысалы, тебелесу) бул тэсiлдi колданган жен. Ен кеп таралган тэсiл -
тайм-аут.
Бул кезде окушыны кабинеттен шыгарып жi6ередi. Ол сыныптастарын- 
сыз, сабакка жалгыз езi дайындалады немесе оган 6екiту мYмкiндiгi 6ерiлмейдi. Жа- 
залаудын тагы бiр тYрi - позитивтi 6екiтудi (мысалы, бос уакыт, Yзiлiс жэне баска да 
артыкшылыктар) алып тастау.
Сыншылар мiнез-кулыкты модификациялау т э с ш тыныш, айтканга кенiп, 
айдаганга жYретiн адам тэрбиелеуге арналган деп, сынга алады (Winett & Winkler, 
1972). Шудын кептiгi окытуга кедергi келтiруi мYмкiн болганымен, сабак кезiнде 
Yнемi тып-тыныш отыру дурыс емес. Балалардын 6iр-6iрiмен сейлесуi кезiндегi шу

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: