Саңырауқұлақтардың көбеюі

Саңырауқұлақтарда вегетативті, жыныстық емес және жыныстық көбею ажыратылады.

Вегетативті көбею мицелийдің негізні массасынан дербес дами алатын бөліктердің бөлінуі барысында жүзеге асырылады. Сонымен қатар антроспоралар және хламидоспоралар мицелийлерде дамуы мүмкін.

Жыныстық емес көбею споралар деп аталатын арнайы түзілімдердің көмегімен жүзеге асырылады. Споралар арнайы спора орындарының ішінде немесе ерекше мицелий өсінділерінің ұштарында – конидий тасушыларда дамуы мүмкін.

Конидийлердің көмегімен жыныссыз көбею қалталы, базидиалды, жетілмеген және жер бетіндегі тіршілікке бейімделген ,аздаған тқменгі сатыдағы саңырауқұлақтарда белгілі. Конидийлер қабықшалармен жабылған, оларда қозғалыс мүшелері жоқ, олар ауа ағыстарымен, бунақденелілермен, адаммен таралады. Ауамен конидийлер үлкен қашықтықтарда тасымалдануы мүмкін. Бидайда сабақ таты қоздырғышының споралары жаппай даму көздерінен 1000 км тасымалданғаны туралы мәліметтер бар.

Жыныстық көбею нәтижесінде зигота туындайтын аталық және аналық жыныс гаметаларының қосылуынан тұрады. Бұл гаметалар гаплоидті, яғни хромосомалардың жартылай жинағына ие болған. Зигота түзу барысында ядролар қосылады, хромосома сандарының еселенуі жүреді, хромосомалардың толық жинағымен диплоидті фаза орын алады. Төменгі сатыдағы саңырауқұлақтарда жыныстық үдеріс бірдей және өлшемдері бойынша әр түрлі қозғалмалы гаметалардың қосылуынан тұрады немесе оогамды жыныстық үдеріс орын алады. Соңғы жағдайда аналық және аталық жыныс мүшелері дамиды. Оогонияларда бірнеше аналық жасушалар немесе олардың біреуі дамиды. Аналық жұмыртқаның ұрықтануы сперматазоидтермен немесе өз құрамын оогонияға құятын, антеридия өсіндісімен жүреді.

Зигамицет – саңырауқұлақтардағы жыныстық үдеріс екі, көбінесе сырттай ажыратылмайтын, мицелий ұштарындағы жасушалардың қосылуынан тұрады. Олардың көпшілігінде сырттай бірдей болғанымен шартты түрде + немес – белгіленетін әр түрлі жыныстық белгілері бар жасушалары ғана қосыла алады. Бұл құбылыс гетеротеллизм деп аталады. Ол қазіргі уақытта көптеген жүйелі топтардың саңырауқұлақтарында белгілі.

Қалталы саңырауқұлақтардағы жыныстық үдеріс аналық жұмыртқаларға дифференцияланбаған құрамымен, аналық жыныс мүшесін антеридия өсіндісімен ұрықтандырудан тұрады. Архикарп, антеридия құрамы аскогонға құйылатын, трихогендерден және аскогоннан түзілген. Ұрықтанудан кейін аскогоннан өсінділер – аскоген гифтері дамиды. Олардың ұштарында ядролардың қосылуынан кейін қалталар немес аскалар, ал оларда қалтаспоралар немесе аскоспоралар түзіледі. Аскоспоралар түзілуінің алдында редукция бөлінісі жүреді. Қалталар сол немесе басқа жолмен жеміс денелеріне – клейстотецияларға, перитецияларға, апотецияларға, псевдотецияларға бекітілген болады. Қалталы саңырауқұлақтардағы жыныстық үдеріс басқа жолмен де жүруі мүмкін, бірақ әрқашанда қалталардың түзілуімен аяқталады.

Базидиалды саңырауқұлақтарға соматогамия деп аталатын жыныстық үдері тән. Ол вегетативті мицелийдің екі жасушаларының қосылуынан тұрады. Жыныстық өнім – базидия, онда әр түрлі жыныс белгілермен тең түрде, 4 базидия споралар түзіледі. Базидия споралар гаплоидті, олар ұзақ мерзімді емес, гаплоидті мицелийге бастама береді. Мицелий жіпшелерінің арасында анатомоздар түзу жолымен немесе басқа жолмен гаплоидті мицелийлердің қосылуы және базидиоспоралар мен базиди түзілуі орын алатын, дикариодты мицелийдің түзілуі жүреді.

Жетілмеген, кейбір жағдайларда басқа да саңырауқұлақтарда жыныстық үдеріс гетерокариозбен және парасексуалды үдеріспен алмасады. Бірінші жағдайда жасушаларда бірнеше жиі генетикалық біртекті емес ядролардың болуында, бір мицелий үзіндісінен басқасына ядроларының өтуі жүреді. Бірақ бұл кезде ядролардың қосылуы жүрмейді. Жасушаларда бұрын болмаған ядролардың пайда болуы адаптивті өзгергіштіктің негізі болып табылады.

Басқа жасушаға ауысуынан кейін ядролардың қосылуы парасексуалды үдеріс деп аталады. Бұл кезде туындаған диплоидті ядролар көбею қабілетін иеленген, митотикалық рекомбинация және осының есебінен генетикалық материалдың қайта құрылуы мүмкін болады.

Саңырауқұлақтарды жүйелеу.

Қазіргі уақытта саңырауқұлақтар келесі негізгі класстарға бөлінеді:

Хитридиомицеталар. Мицелиі жоқ немесе мицелийі ұрықтанатын әлсіз дамыған.

Оомицеталар. Мицелийі жақсы дамыған, бірақ жасушалық емес, зооспоралары екі жіпшелі.

Зигомицеталар. Мицелийдің үлкен бөлігі жасушалық емес. Спорангио споралары қозғалыссыз. Жыныстық үдерісі – зигогамия мицелийдің үлкен бөлігі жақсы дамыған, көбінесе қалталы және конидийал кезеңдері болады.

Базидиомицеталар. Мицелийі дамыған, жасушалы. Жыныстық үдерісі соматогамия, жыныстық өнімі – базидия.

Дейтеромицеталар немесе жетілмеген саңырауқұлақтар. Мицелийі дамыған. Конидийлермен жыныссыз көбею, жыныстық үдерісі белгісіз.

Саңырауқұлақтардың қоректенуі осмотикалық жолмен мицелий бетімен тағамның сіңірілу жолымен жүреді. Гетеротроф – саңырауқұлақтардың тамақтануына дайын органикалық зат қажет. өлі органикалық заттармен қоректенетін саңырауқұлақтар – сапрофиттер, ал қоректенуге жанды ұлпаларды қолданатындар – паразиттер деп аталады. Сапрофитті қоректену тәсілі басым болатын, бірақ белгілі жағдайда сондай-ақ тамақтану үшін жанды ұлпаларды да қолдануға қабілетті саңырауқұлақтар факультативті паразиттер деп аталады. Керісінше, паразитті қоректену тәсілі басым болатын, бірақ бөлшектей және міндетті түрде сапрофитті қоректенбейтін саңырауқұлақтар факультативті сапрофиттер деп аталады. Паразит саңырауқұлақтар, жасушаларға ерекше сорғыларды – гаусторияларды жібере отырып, жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің жасуша аралықтарында жиі таралады. Саңырауқұлақтардағы паразиттік қасиеттердің даму тарихы сапрофитизмнен паразитизмге бағытында жүрді.

Топырақта мекендейтін, саңырауқұлақтардың арнайы топтарына жануарлардың жүндерінде, мүйіздерінде, тұяқтарында тіршілікке бейімделген кератинофильдер, көңге бай топырақты мекендейтін копрофильдер жатады.

Сүректі шірітетін саңырауқұлақтар – ксилофиттер ерекше топты құрады. Олардың ішінде жанды сүректі бұзатындарды және өлі сүрекпен қоректенетіндерді ажыратады.

Өсімдіктер мен жануарлардың паразиттері – саңырауқұлақтары анық айқындалған топтар. Өсімдік паразиттерінің ішінен микофильді паразитті тіршілік ететін саңырауқұлақтарды, балдырлардың және жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің паразиттерін ажыратуға болады. Паразиттерге қарсыласу үдерісінде микоризді саңырауқұлақ – симбионттардың яғни, жоғарғы сатыдағы әр түрлі түрлерімен қатар өсетіндердің тобы пайда болды.

Саңырауқұлақтар полифилеттік шығу тегін иеленген, яғни әр түрлі класстары әр түрлі түссіз жіпшелі және жіпшесіз амебоидті флагеляттардан тәуелсіз түрде шыққан. Соңғылар, қалталы және базидиал саңырауқұлақтар шығатын зигомицеталарға бастау берген. Жыныстық үдеріс сипаты, екі жіпшелі зооспоралары, жасуша қабықшасының құрамы бойынша оомицеталар саңырауқұлақтардың басқа топтарынан бөлекте тұр. Олардың шығу тегі түсініксіз.

Соңғы уақыттағы озық жетістіктердің бірі – антибиотиктердің ашылуы. Тәжірибеде кең қолданыс тапқан алғашқы антибиотик, + пеницилла – саңырауқұлақ түрінің тіршілік өнімі – пеницилин болып табылады. Медицинада қастауыш склероцийлермен препараттар кең қолданылады.

Фузариум туысының саңырауқұлақтары, фуджикуроя гиберелласының – қалталы кезеңінің атауын атауға ие болған, гибберилинді - өсу затын продуцирлейді. Өсімдіктерді гибберилиндермен өңдеуде олардың өніміділіг жоғарылайды; жүзім жидектерінің түйіндеуі ұлғаяды, декоративті өсімдіктердің гүлдену уақыты тездетіледі, газондардағы шөп тез өседі.

Кейбір саңырауқұлақтар бунақденелілерде және басқа саңырауқұлақтарда паразитті тіршілік етеді. Мұндай саңырауқұлақтардан, зиянды бунақденелілерді жою үшін қолданылатын препараттар жасалған. Өсімдіктердің топырақ патогендері мен күресіне триходермин препараты жасалған, ол саңырауқұлақ өсірілген төсеміктен және триходерма саңырауқұлағының мицелийінен және спораларынан тұрады. Бірақ саңырауқұлақтардың барлығы пайдасын тигізе бермейді. Олардың көбі тым зиянды болып келеді. Олардың ішінен ең танымал саңырауқұлақтар - өсімдік паразиттері, олардан болатын ауыл шаруашылық өнімінің бұзылуы мен астықтың шығыны зор болатыны соншалық, олармен күресті арнайы мемлекеттік мекемелер, ал кейбіреулерімен – Халықаралық ұйымдар жүргізеді. Саңырауқұлақтармен және басқа ағзалармен туындайтын өсімдік ауруларын зеттейтін ғылым – фитопатология деп аталады. Бұл кітапта өсімдік ауруларын тудыратын көптеген саңырауқұлақтар туралы айтылады.

Өсіп тұрған ағаштар сияқты іскер сүректі де зақымдай отырып, саңырауқұлақтар орман шаруашылығына улкен зиян келтіреді. Чех микологы В.Рипачектің мәліметтері бойынша ағашты зақымдайтын саңырауқұлақтар дайындалатын сүректің шамамен 10-30% жояды. Саңырауқұлақтар ағаш құрылыстарды, басқа құрылыстардың ағаш бөліктерін шпалдарды, фанераны бұзады.

Аскомицеталар (қалталы саңырауқұлақтар)

Базидиомицеттермен бірге аскомицеталар жоғары сатылы саңырауқұлақтарға жатады. Соңғыларға көлденең кедергілермен бөлінген гифтер және кондиоспоралардың түзілуі тән. Жоғарғы сатылы саңырауқұлақтарда жіпшелері мен жасушалар кездеспейді.

Аскомицеталарда спора түзудің негізгі органы – қалта немесе аск. Аскіде аскоспоралар дамиды, сондай-ақ кариогамия мен мейоз жүреді. Аск кезеңі – жыныстық көбеюдің соңғы кезеңі, аскті сондай-ақ жеміс түзудің жетілген немесе басты формасв деп те атайды. Көптеген аскомицеттер конидийлердің көмегімен жыныстық емес тәсілмен көбейеді. Жеміс түзудің бұл формасын жетілмеген деп атайды. Конидий түзілуі – жетілмеген кезеңде ғана белгілі болатын, көптеген саңырауқұлақ түрлері бар. Оларды аяқталмаған саңырауқұлақтар немесе дейтеромицеталар деп атайды.

Даму циклі.

Аскоспорадан шығатын өскін түтігі мицелийге бастау береді. Көптеген формалардың мицелийінде конидий тасушылар пайда болады. Көптеген конидийлер аскоспорадан дамитындарға ұқсас болатын, мицелийлерді түзеді. Конидийлер қалыптасатын, мицелийдің өзінде кейіннен аскілер пайда болады. Жыныстық көбею фазасы аскогондар түзілуінен басталады. Тұрпатты жағдайда аскогонда, аталық ядролары түсетін, трихогина – ерекше түтікше болады. Бұл аталық ядролар трихогина арқылы антеридилерден аскогонға өтеді, онда ядролардың қосылуы емес, будандасуы жүреді, содан кейін аскогоннан аскоген гифтері өсіп шығады, олардың жасушаларында бір аталық және бір аналық ядролардан болады. Бұл ядролар бір уақытта бөлінеді. Дикарион ядролары қосылуының алдында ілмек түзуімен жасушалардың арнайы бөлінуі жүреді: гиф ұшы ілмек тәрізді майысады, екі ядролардың тіркесіп бөлінуі жүреді және ядролардың жоғарғы жұбы иілістен төмен жатқан жасушадан да, ілмектен де көлденең кедергілермен бөлінеді. Иілістен төмен болатын жасуша мен ілмек қоысылып, нәтижесінде қайтадан екі ядро мен жасуша түзіледі. Ары қарай жоғарғы жасуша аск болады. Онда екі ядролардың қосылуы жүреді. Асктің түзілген алғашқы ядросы үш бөлінуге ұшырайды, оның біреуі – мейотикалық; нәтижесінде 8 ядро, соңында 8 аскоспоралар алынады.

Жемістің денелері.

Асктердің түзілуі әдетте жеміс денелерінде немесе аскокарптарда жүреді. Аскокарптар – саңырауқұлақтардың жыныстық мүшелері жетілетін орындар гифтердің өрілуі жеміс денесіне тән түр береді.

Пиреномицеталарға көптеген зиянды саңырауқұлақтар, сонымен қатар облигат паразиттер нағыз лайлы шың қоздырғыштары, сондай-ақ генетикалық зерттеу нысандары ретінде танымал, Neurospora түрлері мен Chaetomium сапрофитті түрлері Sordariafimicola және кейбір басқа түрлері копрофилалар жатады. Томарларда қара конидийлермен Hypoxylon және Xylaria түрлері өседі.

Пиромицеталардың даму циклі. Бұл циклді біз Claviceps purpurea – қарабидай қастауышының мысалында қарастырамыз. Аскоспоралар гүлдеу уақытында қарабидайды зақымдайды. Түйінде өніп оны бетінде науашақтармен жұмсақ ақ массаға айналдырады. Мұнда бір-біріне тығыз жанасқан гифа ұштарында көптеген ұсақ гиалинді конидийлер түзіледі. Тәтті шырынға малынған конидийлер бунақденелілермен тасымалданады.

Дискомецаталарды апотециялар түзеді. Бұл топқа көбірек немесе азырақ танымал орман саңырауқұлақтары, мысалы пецица сморчоктар және трюфельдер сондай – ақ Monilinia jructicola, Sclerotinia sclerotium, Rhytisma acerinum сияқты зиянды саңырау құлақтар жатады. Кейбір орман саңырау құлақтарында олар ашық қызыл, сары немесе қызғылт, енді біреулерінде қара немесе қоңыр болып келеді.

Жасуша қабықшасы жіңішке тығыз және эластикалық. Ол жасушалардың формасын сақтайды, алмасу үдерістерін реттейді. Жасуша ішілік осмотикалық қысымды сақтайды. Ол арқылы көректенуге және өсуге қажетті заттар жасушаның жасына және оның жағдайына байланысты. Жас жасушалардың қабықшасы өте жұқа – 0,5 мкмр- ден кем, қартаю шамасына қарай 1 мкмге дейін қалыңдайды. Жасуша қабықшасы маннан мен глюкан құрамы бойынша ажыратылатын екі қабаттан тұрады. Ішкі қабаты – цитоплазманы қоршайтын цитоплазма жарбақшасы – суды және аздаған молекуляр салмақпен онда ерген заттарды өткізеді, сыртқы қабатында заттар саны көбірек.

Жасуша цитоплазмасы біртекті болып көрінеді онда зат алмасудың өмірлік маңызды үдерістері жүзеге асырылады.

Митохондрияларда жасуша органоиды болып табылады. Ол дән, таяқша немесе жіпше формаларын иеленгенұсақ құрылымдар. Олар екі қабатты қабықшадан тұрады. Ішкі қабықшадан тереңдікке айдарлар немесе кристалар деп аталатын көптеген шығын қылықтары бар. Митохондриялардың ұзындығы 0,4 – 1, ені 0,2 – 0,5 мкм. Олар 30% липидтерден және 50% ақуыздан тұрады. Митохондриялар тотықсыздандырғыш ферменттер концентрацияланған тыныс алу аппараты.

Ашытқылар споралардың көмегімен және вегетативті жолмен көбейе алады. Бүршік жару барысында жасушада аналық жасуша төмпешік – бүршік туындайды, ол өседі және белгіленген өлшемдерге жетісімен, аналық жасушадан бөлінеді. Жайлы шарттарда бүршік жару үдерісі ашамамен 2 сағатқа созылады. Кейбір ашытқыларда еншілес жасушалары аналықтан бөлінбейді, жалған мицелий түзе отырып, қосылған болып қалады.

Жасушада 2-8 аскоспоралар туындайды, олар жетілгенде әлсіреген гаплоидті ұрпақ бере отырып, бүршік жарып көбеюін жалғастыруы мүмкін. Екі гаплоидті аскоспоралардың қосылу нәтижесінде кейіннен қалыпты ұрпақ беретін, диплоидті зигота түзіледі.

Ашытқылардың жіктелуі.

Ашытқылар қарапайым қалталылар класішіне қалталы саңырауқұлақтар класына жатады. Ашытқыларды топтастырудың негізіне көбею тәсілі және кейбір физиологиялық белгілері алынған.

1. Saccharomycetaceae тұқымдасы – бүршік жарумен көбейеді. Бұл тұқымдасқа тәжірибелік маңызды Saccharomyces Pichia (пихия), Наsеnulа (ганзенула) және басқа туыстар жатады (барлығы 17 туыс).

2. Schizosaccharomycetaceae (шизосахаромицетаце) тұқымдасы – бөлінумен көбейеді. Бұл тұқымдасқа екі туыс кіреді: Schizosaccharomyces (шизосахаромицес) және Octosporomyces (октоспоромицес).

3. Saccharomycodaceae (сахаромикодаце) – тұқымдасы көбеюі бүршік жарумен басталып, бөлінумен аяқталады. Бұл тұқымдастың басты туыстары Saccharomycodes (сахаромикодес) және Наnsеniаsроrа (ганзениаспора).

Ашытқылардың қоректенуі.

Қоректену үдерісі және ассимиляция тағамның түсуіне және сіңірілуіне негізделген. Тағам заттары химиялық құрамы бойынша жасуша заттарынан ерекшеленетіндіктен, олар күрделі қайта өңдеуге ұшырайды. Алдымен олар микромолекулаларға ақуыздарға, полисахаридтерге, полинуклеотидтерге ыдырайды, ал олар өз кезегінде мономерлерге – аминқышқылдарына, қанттарға, май қышқылдарына ыдырайды. Зат алмасудың бұл жағы катоболизм деп аталады және энзоферменттердің әсерінен жасушадан тыс жүзеге асырылады.

Көміртектің сіңірілуі бойынша микроағзалар: автотрофтар және гетеротрофтар болып бөлінеді.

Автотрофтар бейорганикалық заттардан органикалық заттарды синтездей алады. Олар фототрофтарға және хемотрофтарға бөлінеді.

Гетеротрофтар – дайын органикалық заттармен қоректенеді. Сапрофиттері өлі органикалық тағаммен, ал паразиттері жасушасының заттарымен қоректенеді.

Ашытқылардың даму кезеңі.

Ашытқылардың дамуы бірнеше кезеңдерден өтеді. Бірінші кезең – көбею – биомассаның ұлғаюымен қатар жүреді. Бұл кезең лагфазадан жасушалардың қоршаған ортаға бейімделуінен және логарифмді фаза – жасушалар саны ның мәнді ұлғаюынан, стационар фаза немесе ашу фазасы – спиртті ботудан және ашығу фазасы – өзіндік ашу мен жеке ашығудан тұрады. Ашығудан кейін жасушалардың өлу кезеңі орын алады. Өздік қорытылу үдерісі жүріп ашытқы жасушаларының автолизіне алып келеді.

Шарап ашытқылары спирттік ашу қоздырғыштары ретінде шарап жасауда қолданылды. Олар Saccharomycetaceal тұқымдасы Saccharomyces туысы vini түріне жатады. Ашытқылары эллипс формасында болатындықтан бұл түр Ellipsoideus деп аталған. Сондай-ақ шарап жасауда Saccharomyces oviformis ашытқылары да қолданылады.

Шарап ашытқылары бүршік жарумен және споралардың көмегімен көбейеді. Споралары жыныстық емес жолмен түзіледі. Әдетте 2-4 болады. Жасуша ядросы, түзілген споралардың санына сәйкес, сандарға бөлінеді. Әрбір жаңа ядро протоплазмамен қоршалады, қабықшамен жабылып, спораға айтылады, ал жасуша қалтаға немесе аскіге түрленеді.

Ашытқылардың тіршілік формалары

Ашытқылар арасынан келесі тіршілік формаларын бөлуге болады. Сахаробионттар – «нағыз» ашытқылар, ең тұрпатты өкілі Saccharomyces cerevisial болып табылады. Шырышты капсулалардың хламидоспоралардың дамыған мицелиал құрылымдардың пигментацияның болмауы, сондай-ақ көбірек немесе азырақ қарқынды ашу қабілеті және сіңірілетін көміртек қосылыстарының тар спектрі – бұл ашытқыларға тән қасиеттер жинағы. Сахаромицеттерден басқа сахаробионттарға Debaryomuces, Kluyveromyces, Tovulaspova, Zygosaccharomyces туыстарының өкілдерін де, сондай-ақ Pichia және Candida туыстарының көптеген түрлерін де жатқызуға болады.

Фитобионттар – жанды өсімдік бөліктерінің бетінде мекен етуге бейімделген, каротиноид пигменттер түзеді. Тән белгісі – ауа ағысымен ыдырайтын, баллистоспораларының түзілуі. Фитобионт өкілдері – Sporobolomyces және Spondiobolus туыстары, Rhodotorula және Cryptococcus туыстарының кейбір түрлері.

Сапробионттар – салыстырмалы жоғары гидролитті белсенділікке ие болған және ортаңғы және кеш кезеңдерде өсімдік қалдықтарының деструкциясына қатысады. Trichosporon, Cystolilobasidium capitatum туысының кейбір түрлері, Cryptococcus туысында жіктелетін базидиомицетті аффинитеттегі жетілмеген түрлер тобы осы сапробионттарға жатады.

Педобионттар – топырақ бөлшектерінің қатты беттерін мекен етуге көбірек бейімделегн ашытқылар. Топырақтың ақытша құрғап кетуінде қоректенумен ылғал алмасудың жайлы тәртібін сақтайтын, жасушааралық ортаны жасайтын, шырышты капсулалары бар. Ашығудың ұзақ кезеңіне шыдауын қамтитын, липидтер фермасында, қор заттардың үлкен мөлшерін жинауға қабілетті. Өкілдері липомицеалардың барлық түрлері.

4.Ашытқы жасушасы. Цитологиясы. Ашытқы жасушасының құрамдары. Ядро. Бөлінулер арасындағы фазада ашытқы жасушасында әрқашан да тек бір ядро ғана болады. Ядро тесіктерінің негізгі қызметі – дайын рибосома суббірліктерін цитоплазмаға тасымалдау. Ядро қабықшасы көп қызметті, бірақ негізінен, цитоплазма мен ядроның арасында макромолеулалар тасымалдануын реттейін және ядро құрамын бөлетін, бөгет рөлін атқарады. Ядроның негізгі қызметтік бірліктері жасуша туралы негізгі генетикалық ақпаратты тасымалдайтын, ДНК молекулалары болып табылады. ДНК ядроның негізгі құрамы, хроматиннің негізгі бөлігін құрады.

Митохондриялар

Митохондрияларда жеке митохондриялық ДНК, сондай-ақ матрицалық РНК мен 70S рибосомаларды қоса алғанда, ақуыз синтезінің бүкіл аппараты болады. Митохондриялар өздік жаңғыруға қабілетті. Цитоплазмалық жарғақша.

Цитоплазма жарғақшасының қызметтері көп түрлі жасуша қабырғасының биосинтезін реттеу, органикалық заттардың арнайы молекулаларын жасушаға белсенді тасымалдау К+ және Na+ иондарын тасымалдау т.б..

Вакуольдер

Әрбір вакуоль жалғыз жарғақшамен қоршалған және әр түрлі ферменттерден, липидтерден, метаболизмнің төмен молекулалы өнімдерінен металл иондарынан тұрады. Метахроматты түйіршіктері немесе волютині полимерленген фосфат қалдықтарынан тұрады, перифериясы бойынша РНК-дан, ақуыздардан және липидтерден кешенді қосылыстармен жабылған.

5.Ашытқылардың морфологиясы.

Макроморфологиялық белгілері өте өзгерісті және өсіру шарттарына және орта құрамына күшті тәуелді болады, сондықтан ашытқыларды жүйелеуде өте шектелген мәнге ие болады. Lipomyces ының аскомицеті топырақ ашытқыларына, жасушадан тыс полисахаридтердің үлкен мөлшерін түзетін, Sporoolomyces, Rhodotorula Cryptococcus тарының көптеген анаморфты базидиомицеті ашытқыларына шырышты өсу тән. Көптеген аскомицетті ашытқыларда бағаналары паста тәрізді, құрғақ болып келеді. Ашытқы жасушаларының формалары тым әр түрлі және бұл белгісі бүршік жару тәсілімен тығыз байланысқан.

Диморфизм және плеоморфизм

Мицелиалді – ашытқы диморфизмінде бір түр екі формада – бір жасушалы және мицелиалді формаларда өсуі мүмкін. Ал плеоморфизмде бір түрдің тіршілік циклінде жыныссыз көбеюдің екі немесе бірнеше түрлері болады.

6.Ашытқылардың жыныстық көбеюі және тіршілік циклдері.

Жыныстық көбею – күрделі тізбек, оған екі гаплоидті жасушалардың қатынасы олардың қосылуы, ядросы кейін гаплоидті күйуі қалпына келтірумен мейотикалық бөлінетін немесе жасушалардың диплоидті ұрпағына бастау беретін, диплоидті зиготаның түзілуі кіреді. Толық тіршілік циклына, митотикалық бөліндің көмегімен жасушалар көбейетін, вегетативті кезең және ядроның мейотикалық бөлінуі кіретін, жыныстық цикл кіреді. Соматогомияның әр түрлері болады: гологамия – екі морфологиялық ұқсас соматикалық жасушалардың қосылуы; педогамия – аналық және еншілес жасуша – бүршіктің қосылуы. Аскомицеталардың көпшілігіне гаметангийлердің популяциясы тән болады.