Дәріс 1 Кіріспе. Өсімдік шаруашылығы пәнінің маңызы және мәні. Жоспар


Асбұршақ биологиялық ерекшелігі және халық шаруашылығындағы маңызы



бет40/56
Дата05.09.2020
өлшемі98,72 Kb.
#77142
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   56
Байланысты:
ab31bce0-2cd4-11e3-a7a3-f6d299da70eeУМКДмал шиз 3(1)

Асбұршақ биологиялық ерекшелігі және халық шаруашылығындағы маңызы.

Ас бұршақ біздің елімізде барлық дәнді бұршақ егісінің 80% -дан астамында өсіріледі.Оны азықтық- түліктік және мал азықтық дақылдар ретінде өсіріледі.Оның тұқымдары амин қышқылдарымен теңдестірілген белокқа бай (18-35%),олар жақсы пісірілуімен және жоғары дәмдік сапасымен ерекшелінеді.Пісіп жеткен және шала піскен тұқымдары,сонымен қатар көкөністі сорттарының жасыл бұршаққаптары консерві өнеркәсібінде пайдаланылады.

Дақылдардың тарихы.Ас бұршақ бұдан 20 мың жыл бұрын бидай,арпа,тары,жасымық,атбас бұршақ және басқа өсімдіктермен қатар дақылға енген.

Сонғы археологиялық қазбаларға карағанда егістік ас бұршақтың отаны Алдыңғы Азия (Закавказье,солтүстік- батыс Иран,ішкі Кіші Азия)елдері,бұларда оның ұсақ тұқымда формалары өсіріледі.Н.И.Вавиловтың жазуы бойынша ірі тұқымды асбұршақтар екінші шығу тегіорталығына – Шығыс Жерорта теңізіне бейімделген.

Биологиялық ерекшеліктері.Ас бұршақ – барынша ерте пісетін дәнді бұршақ дақылы.Өсіп – жетілу кезеңі сортына және өсу жағдайларына байланысты 70- тен 140 тәулікке дейін созылады.Сондықтан ас бұршақ жақсы сүрі жерді иеленуші өсімдік барлық аймақтарда,ал ерте пісетін сорттары оның егіншіліктің солтүстік шекараларында өсіріледі.

Ас бұршақ – өздігінен тозаңданатын өсімдік,алайда жазы ыстық және құрғақшылықты жылдары ашық гүлденуімен қатар шамалы мөлшерде айқас тозаңдануы байқалады.

Қазақстанда астыққа өсіруге рұқсат етілген және кең тараған сорттары:

Рамонский 77.Ресейдің қант қызылшасы ҒЗИ – да шығарылған.Түршесі – вульгатум.Сорт орташа мерзімде піседі,шашылуға жоғары төзімділігімен ерекшеленеді,ауруларға орташа төзімді.1000 тұқымының салмағы 180 – 250г.Ақмола,Ақтөбе,Жамбыл,Батыс Қазақстан,Қостанай,Қарағанды облыстарында өсіріледі.

Таловец 50.Ресейдің Сібір АШҒИ – де шығарылған,эвадукум түршесіне жатады.Ақмола,Қостанай,Солтүстік Қазақстан облыстарында өсіріледі.

Омский неосыпающийся.Ресейдің Орталық – Қаратопырақты белдеуінің АҒЗИ – де шығарылған,вульгаре түршесі жатады.Ақмола ,Солтүстік Қазақстанда рұқсат етілген.

Өсіру технологиясы.Ас бұршаққа алғы дақылдар – өздерінен кейін топырақты арамшоптерден таза және жеткілікті мөлшерде қоректік заттар мен ылғал қалдыратын дақылдар.Ас бұршақ қайталама егістікті нашар көтереді,өйткені аурулармен залалданады және зиянкестермен (бізтұмсықтар, жемірқұрттар) жарақаттанады,топырақта немадодалар тез көбейеді.Ас бұршақты жаздық астық дақылдарынан кейін себуге болады.

2.Үрме бұршақ (Бадана)

Халық шаруашылығындағы маңызы.Үрме бұршақ – Америка континентінің өсімдігі. Үрмебұршақтың ұсақ дәнді тобы 5-6 мың жыл бұрын Оңтүстік Азия елдерінен өсіріле бастаған,біздің еліміздің барлық аймақтарында өсіріледі.

Үрмебұршақ тұқмы толық пісіп жетілмеген бұршағын пісірілген және консервіленген күйінде апйдаланылатын бағалы тағамдық дақыл.Үрмебұршақ тұқымында 30 % дейін ақуыз және дәрумендер мен амин қышқылджары бар.

Үрмебұршақтың өнімі гектарына 120-15 ц,ал жоғары агротехнологияда ол 20-25 ц.дейін жетеді.

Үрмебұршақтың дақыл ретінде бес түрі таралған.

1. Кәдімгі үрмебұршақ – бұталы және шырмалып өсетін формада.

2. Көпгүлді үрмебұршақ – ұзын шырмалған сабақты,ақ және қызыл гүлді,өте ірі тұқымды.1000 тұқымының массасы 700-1200 г.

3. Істік жапырақты үрме бұршақ немесе тепари.Бұталы формалары бар,бұршаққаптары жалпақ,тұқымы ұсақ.Құрғақшылыққа төзімді.

4. Лимдік немесе ай тәрізді үрмебұршақ – тағамға пайдаланылады,бұршаққаптары сопақ,қысқа және жалпақ,2-3 тұқымды,жеңіл жарылғыш.

5. Сары үрмебұршақ – ұзын жіңішке бұршаққапты және ұсақ тұқымды.

Өсіру технологиясы.Үрмебұршақтың басқа дақылдарға қарағанда топырақ құнарлығына талабы жоғары.

3. Май бұршақ. Май бұршақ- ертеден өсіріліп келе жатқан дақыл және дүниежүзілік маңызы бар басты дақылдар қатарына жатады.Майбұршақтың ерекшелігі ақуыз – 33 –тен 45 % - ға дейін,20- дан 25,7 пайызға дейін май болады. Майбұршақ – жылу сүйгіш өсімдік. Алғы дақылдарға өте талғампаз,майбұршақты көңмен тыңайтылған танапқа егілген күздік дақылдардан кейін,бедеден,жүгеріден және көпжылдық шөптен кейін орналастырылады.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   56




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет