1938 жылы Н.А.Измаилов пен М.С.Шрайбер аналитикалық мақсатқа арнап жұқа қабатты хроматографияны пайдалануды ұсынды. Олар сорбент ретінде әйнекке жалатылған алюминий тотығының ұнтағын пайдаланады. Бұл әдіспен олар түрлі дәрі-дәрмектік шөптерден экстрлеу (шаймалау) жолымен алкалоидтарды бөліп алады.
Жұқа қабатты
хроматография
А. Мартин мен Р. Синдж (1941) тарату хроматографиялық әдісін енгізді, осы еңбектері үшін олар Нобель сыйлығына ие болды. Олар бұрыннан белгілі дистилляция теориясындағы теориялық табақша үлгісін хроматофамма негізін түсіндіру үшін пайдаланады. 1946 ж. Р. Синдж липофильді қозгалыссыз фазасы бар сұйықтық хроматография әдісін ұсынды. Сөйтіп бұл қазіргі сұйықтық хроматографияның негізін қалады.
А. Мартин мен Л. Джеймсон (1952 ж.) - газ-сұйық хроматографияның негізін салушылар. Бұл әдіс өте қысқа мерзімнің өзінде қолданатын жабдықтарды жақсы жетілдіріп, қолдану аясын кеңейтті. Газ-сұйық хроматофафия әдісі бірінші болып өндіріске ене бастады.
Капилляр бағаналарды пайдалану газ және газ-сұйық хроматофафияның тиімділігін арттырды. Голей (1956 ж.) қоспаны бөлуде тұңғыш рет капиллярлы бағаналарды колданды
Бензинның хроматограммасы
(әдіс ГСХ, режим программирования температуры)
1. 3-метилпентан
2. бензол
3. изооктан
4. толуол
6. м- и п-ксилолы
7. о-ксилол
8. 1,2,4-триметилбензол
9. нафталин
Сіңіру процесіне негізделген физика-химиялық талдау әдісі – хроматография деп аталады.
Хроматография – дегеніміз газ, бу, сұйық немесе еріген заттардың қоспасын сорбциялық әдістермен бөлу.
Хроматография аналитикалық химияда, органикалық және бейорганикалық қосылыстарды талдауда, заттарды бөлу және тазарту үшін химиялық технологияда кеңінен қолданылады.
Хроматографиялық қондырғылар — физикалық-химиялық әмбебап аспап, оны шамалы өзгертіп адсорбцияны, қайнау температурасын өлшеуде, фазалық өзгерістер мен беттік құбылыстарды зерттеуде, т.б. пайдаланылады.
Хроматография сорбция процестерге негізделген, ол газдардың немесе сұйықтардың, кеуекті сорбциялық орта (сорбенттер) арқылы өтетін сұйықтардың салыстырмалы қозғалысына бағытталған жағдайда жүзеге асады.
Қоспаның компоненттерінің сорбиялануы неғұрлым кем болса, ол қозғалмалы фазаның (газ немесе сұйық) толқын бағытына қарай соғұрлым (сорбент колонкасының бойына) үлкен жылдамдықпен орын ауыстырады. Осының нәтижесінде компоненттер бөлінеді, ол заттарды жекелеп бөлуге және оларды анализдеуге мүмкіндік туғызады.
Хроматографияның молекулалық және хемосорбциум түрлері бар.
Хроматографияда қоспаларды тиімдірек бөлу үшін электр өрісін (электрохроматография) немесе температура өрісін (термохроматография) пайдалану әдістері қолданылады.
Хроматография процесін жүргізудің бірнеше жолы бар: сорбент колонкасын, сүзгіш қағаз қолдану, газ қоспаларын жіңішке капилляр арқылы өткізу, т.б.
Газдар мен сұйықтардың агрегаттық күйіне қарай газдар (ГХ) және сұйықтар хроматографиясы (СХ) деп ажыратылады.
