Дәріс №3 Дәріс тақырыбы: Ғылыми мәтіннің негізгі жанрлары Дәрісте қарастырылатын сұрақтар
жүктеу/скачать 59,47 Kb.
|
Дәріс 3
| Бастапқы жанрларға: мақала, монография, монографияның тарауы, диссертация , оқулық немесе оқу құралы, баяндама, дәріс, ал қайталама жанрларға олардың көлемін қысқарту жолымен бастапқы негізде жасалған мәтіндер жатады: ғылыми жобаның сипаттамасы, автореферат(диссертацияның қысқаша мазмұны), тезистер (мақала немесе сөз сөйлеу материалдарының қысқаша сипаттамасы), конспект (бір немесе бірнеше бастапқы мәтіндердің негізгі ұстанымдары), ғылыми пікірталас, энциклопедиялық мақала, аннотация.
Сондай-ақ, оқу-әдістемелік (оқулықтар, жұмыс бағдарламалары, әдістемелік нұсқаулар) және оқу-ғылыми жанрлар деп бөлінеді: дәрістер, баяндамалар немесе семинардағы баяндамалар, курстық жұмыс, эссе, реферат. Аталған жанрлардың мәтіндері кез-келген ғылыми мәтінге тән қасиеттерге ие болуы керек - дәл, қисынды, дерексіз және жалпыланған, құрылымдық-семантикалық компоненттер ерекшеленетін үйлесімді композиция болуы керек: атауы (тақырыбы), кіріспе (кіріспе бөлім), негізгі бөлім, қорытынды Дипломдық жұмыс (жоба) – арнаулы оқу орнын бітіргені туралы куәлік алу үшін орындалатын зерттеу. Мақала - жинақта немесе журналда шағын ғылыми шығарма. Ғылыми мақалада автор өз зерттеулерінің нәтижелерін келтіреді. Диссертация - ғылыми дәреже алуға ұсынылатын және ізденуші көпшілік алдында қорғайтын ғылыми жұмыс; магистр немесе басқа ғылыми дәреже алу үшін дайындалады. Көлемі жағынан(яғни басылған мәтіннің жалпы саны) әр түрлі жұмыстар айтарлықтай ерекшеленеді: курстық жұмыс – жалпы көлемі 25-30 бет, дипломдық жұмыс - 60-70 бет, магистрлік диссертация - 100 бет. Әрине, ең маңыздысы ұсынылған көлеммен сәйкестік орнатуда емес, ғылыми мәселенің мазмұнын жазбаша құжат түрінде рәсімдеудің қатаң белгіленген ережелеріне "бағындыру" қажеттілігінде. Сонымен қатар, жұмыстың сапасын оның көлемі емес, тақырыптың толықтай ашылуы, қорытындылардың дәлелділігі, жұмыстың академиялық (академиялық стиль) критерийлерге сәйкестігі анықтайтынына студенттердің назарын аудару маңызды. Монография бір тақырыпқа арналады және зерттеу тақырыбы бойынша жеткілікті ақпарат (соның ішінде қарама-қайшылықты) және ғылыми материалдар жинақталғаннан кейін дайындалады. Баяндама - белгілі бір ғылыми тақырыпта егжей-тегжейлі баяндалған қоғамдық хабарлама. Нұсқаулық - бір нәрсені жүзеге асыру (пайдалану) және орындау тәртібі мен тәсілін белгілейтін қағидалар жиынтығы. Каталог - белгілі бір тәртіппен жасалған кез-келген біртекті заттардың тізімі. Дәріс - оқу бағдарламасын немесе кез-келген тақырыпты ауызша баяндау, және баяндалған материалды жазу. Әдістемелік құрал - оқу пәнін оқытудың әдістері мен тәсілдерін сипаттайтын кітап. Паспорт-машинаның, заттың, жабдықтың тіркеу құжаты Сөздік - бұл сөздердің жиынтығы (әдетте алфавиттік ретпен), Анықтамалық-белгілі бір тақырып бойынша қысқаша ақпаратты қамтитын кітап. Оқулық - қандай да бір мамандықты, пәнді оқытуға арналған кітап. Конспект - оқылатын немесе естілетін мәтін мазмұнының қысқаша жазбасы. Пікір(отзыв) - ғылыми жұмысты жариялау немесе қорғау алдында оның сыни сипаттамасы. Жоспар - белгілі бір ретпен орналастырылған мәтін бөліктерінің атаулары. Түйіндеме - бастапқы мәтіннің қысқаша мазмұны, қысқаша қорытынды, бір нәрсенің қорытынды қорытындысы. Реферат-референттің сын-ескертпелерінсіз бастапқы мәтін (кітап, мақала) мазмұнының қысқаша мазмұны. Сын – пікір(Рецензия) - қандай да бір бастапқы мәтінге (мақала, кітап, фильм, спектакль)сыни талдау жүргізіледі және жұмысқа сыни баға беріледі. «Рецензия» сөзі латын тілінен шыққан, қазақша «хабарлама», «баға», «пікір» деген мағынаны білдіреді. Рецензияға қатаң бекітілген зерттеу тақырыбы (ғылым, публицистика, көркемөнер шығармалары) және оны талдаудың (туындының идеясы, өзектілігі және жеткізу тәсілдері) бағыты тән. Рецензияның мазмұны тұтастай авторға байланысты. Осыдан келіп рецензияның жанрлық пішіндерінің әртүрлілігі шығады. Рецензияның мынадай түрлерін атауға болады: - рецензия – мақала (дәстүрлік пішін) - рецензия – сұхбат (диалог, дөңгелек үстел) - рецензия - фельетон (өткір сыни) - рецензия - очерк (очерк элементтерін бойына топтастырған көлемді рецензия) - рецензия – хабар-ошар (аннотацияға жақын шағын рецензия) Рецензияны жазу автордың міндетіне оқырман қауымды жаңа туындымен таныстырып, оған баға беру жатады. Оқулықтар мен оқу құралдарында рецензияны субьективті жанр емес, қайнар көздің жүйеленген талдауына негізделген деп көрсетеді. Шын мәнінде жағдай бұдан да күрделірек. Тіпті белгілі, беделді әдебиет сыншыларының бір туындыға берген бағасы диаметральды түрде бір-біріне қарама-қарсы болып жатады. Сондықтан рецензия авторы екі мақсатты көздейді: ақпараттық-танымдық және шығарманың талдауын тұспалдайтын зерттеушілік. Рецензия – көркем немесе ғылыми шығарма, қоғамдық-саяси немесе техникалық әдебиет, театр қойылымы, кинофильм, теледидар бағдарламалары, өнер көрмесі, музыкалық концерт және тұрмыстық жағдай сыналатын, баға берілетін жанр. Рецензия сондай-ақ «бейнеленген шындықтың» сынын анықтайды. Рецензент әдетте қайталама деректерді қолданады. Сондай-ақ рецензияда деректі материал мен тезистер бар болады. Рецензент жүгінетін адресат реципиент, яғни оқырман, тыңдаушы және көрермен, сондай-ақ бағаланатын немесе сыналатын шығарманың авторы болып табылады. Бұл жерден рецензияның тікелей мақсаты шығады – бұл тәрбиелік және эстетикалық тапсырмалар. Рецензияның негізгі қасиеті – рецензенттің көзқарасындағы жаңашылдық. Сондықтан да рецензия кезінде ретроспективті тапсырмалар шешілуі мүмкін. Рецензияның негізгі түрлеріне мыналар жатады: 1. Әдеби рецензия. 2. Ғылыми рецензия. 3. Театр рецензиясы. 4. Кино рецензиясы және т.б. Рецензияның негізін дерек құрайды, бұл деректер өзге жанрлардағыдай өмірден емес, әдеби туындыларынан алынады, яғни, рецензияда дерек екінші рет өңдеуге ұшырайды. Сынның әр түрінің (әдеби, театр, кино, сурет өнері) туындының спецификасына шартты негізделген ерекшеліктері болады. Рецензияда берілген тақырыпқа қатысты автордың қаншалықты хабардар екені өте маңызды. Сыншының білімі терең болған сайын рецензия да соғұрлым мазмұнды, дәлелдеме де сенімді берілген бағаның беделі де жоғарылай түседі. жүктеу/скачать 59,47 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|