Дәріс тақырыбы және тезистер Сағат көлемі
Ж. Пиаже зерттеуіндегі балалардың ойлауы мен сөйлеуі проблемасы
жүктеу/скачать 1,58 Mb.
|
ДӘРІСТЕР ТЕЗИСТЕРІ . Психология (электив) (11)
| 3. Ж. Пиаже зерттеуіндегі балалардың ойлауы мен сөйлеуі проблемасы
Жан Пиаженің теориялык концепциясының негізі - интеллекі іаоиі атьз және психология мен логиканың арақатынасы жайлы мәселелері жатадьз. Объект ойлау әрекеті, ал ойлау ішкі әрекеттер - акыл операдиялары деген түжырымдар Пиаже үшін маңызды болды. Бұл тұжырымдар бұрыиғы функционалистерге де тән еді, психиканы сананың ішкі актілер жүйесі деді. Ал бихевиористер, ойлауды ішкі мінез - қүлық деп түсінді. Ойлау ішкі операциялар жүйесі дегенді алғаш рет неміс психологы О. Зелец айтты. Алайда Ж. Пиаже психиканы әрекеттер жүйесі деп, бүрынғы конпепцияларға карағанда басқаша түжырымдады. Бихевиористерден айырмашылығы сол, Ж. Пиаже, өзара үйлескен акыл операциларының бүтіндей логикалык күрылымын, қалыптасу механизмдерһ ашты. өзінің концепциясының негізіне функционалды психология үшін маңызды мына үғымдарды қолданды: биологиялық адаптация, психмкалык қүрылымдардың ішкі тепе - теңдігі сиякты үғымдар. Ж. Пиаже функционалистер сиякты ойлауды сырткы дүниеден ажыратылған таза рухани идеалды актілер деп емес, гинетикалы заттар мен сыртқы материалды әрекеттен шығады деді. Ойлау әрекетін түсіну негізіне ол интериоризация түсінігін қолданды. Ж. Пиаже өзінің алғашқы жүмыстарында баланың ойлау мәселееш дүрыс қойғанымен, оған өзінің баланың акыл - ой дамуын әлшеу әдіеі көмегімен жасалған көзқарасын қарсы қойды. Оның осы позициясы оиың 30 жыл бойы зерттеген баланың ақыл - ой дамуының ыегізінде жаеалған концепциясына негіз болады. Ж. Пиаженің ойынша, баланың логикасы туа берілмепді индивидуалды дамуда қалыптасады. Бүл қалыптасу баланын, корінаган әлеуметтік жағдайларымен өзара әрекет процесшде жүзеге асады. Баланың ақыл - ой дамуы, баланын ойлау әрекетінің сапалы құрылымдарының бірізді ауысып отыруына байланысты болады. Ж. Пиаженің теориясы түрғысынан эксперименталды зерттеулерге мына танымдык функциялар - ес, қиял, сөз түсті. Арнайы зерттеу пән. баланың санасының дамуы болды. Пиаже әдістерін қолдану жана нәтпже береді, әсіресе балалардың патопсихологиясында шизофрения, апракцшшен киналған балалардың акыл - ой даму ерекшеліктері аныкталды. олигофрения, психоз мәселелері бойынша зерттеу жүргізілді. Ж. Ппаженщ нәтижелері мен әдістері әртүрлі мәдениет жағдайыыда всіп жаткаі:! балалардың танымдык даму ерекшеліктерін аныктауда колданылды /3, 102б/. Баланың ойлау ерекшеліктерін талдай келе Пиаже мынандай корытындыға келді: ол - бала ойларынын эгоцентризмінің көрінуі ғана деді. Пиаженің эгоцентризм жайлы мүндай пікірін совет лсихолотт-іры Л...С . Выготский, С.Л. Рубинштейн. А.В. Запорожец, Д.Б. Эльконин сынады. Олар даму процесі индивидтен басталады, ол біртіндеп салыстырмалы жағдайда. коғамнын әсерінен өзгереді деп көрсетті. «Эгоцентрикалық сөз - Ж. Пиаженің ойынша, бала белсенділігінін жанама өнімі, эпифенамен, басқа іс - әрекетке пұлсыз қосымша, баланың мінез - құлқының жетілмегені» - деп жазады. Л.С. Выготский «Ал біздіь ойымызша эгоцентрикалык сөз деп жалғастырады Выготский, баланың мшез - қүлкында интеллектуалды функцияны өте еретеде орындайды, яғни ойлау қүрамы ретінде қызмет ете бастайды» /4, 199-бет/. Сондай - ақ Ж. Пиаженің биологиялық пен әлеуметтік мәселелерішң арақатынасы жайлы түжырымдары да сынға үшырады. Ол бойынша, биологиялық - алғашқы басталу, психологиялык субстанцияны қүрушы, ал әлеухметтілік - баладан тыс оған қарсы түратын күш, балаға қысымдылық келтіреді, оған тән ойлау тәсілдерін меңгереді. Мүнда Ж. Пиаже ең қажетті фактіні ескермеді, бала туғаннан бастап қоршаған адамдармен қарым -катынасқа түсіп, адамзат коллективінің мүшесі. Алайда кейінп жүмыстарында оның пікірлері өзгереді. Ж. Пиаже эгоцентризмді дүрыс түсінбегенін мойындайды.. «Мен ойлау процестері әрекеттерден шығатынын жақсы білдім баланың ойлау логикасын түсіну үшін, тіл әрекетті тура бейнелйтінін де білдім, тек мына жағдайды кешірек түсіндім: баланың туғанынан бастап екі жасқа дейінгі интеллектуалды мінез - қүлкын зерттеуде, интеллектуалды операциялардың генезисін толық түсіну үшін әрекетті объектіден, әрекет тәжірибелерімен карастыру керек еді» - деп жазды Пиаже /5, 430-бет/. Пиаже баланың туғанынан кемел жасына дейінп ойлау дамуының сатыларын көрсетті. Бірінші саты /туғаннан 2 жасқа дейін/ - сенсоматорлык ойлау кезеңі, мүнда әлі операция жоқ, бірақ сыртқы мінез - қүлықта кайтымдылыктың нышандары көрінеді. Екінші саты /2-7 жас/ - операцияға дейінгі кезең, балада түсініктер калыптасады, оны интуитивті ойлар деп айтады. Үшінші саты /7-12 жас/ - накты операциялар кезеңі. Акыл ег" әрекеті қайтымдылык касиетін меңгереді. өз қүрылымы бойынша операциялар логикалы, бірақ реалды заттарда орындалады, сөзге катьюты орындалмайды. Төртінші саты /12 - 14 жас/ - формалды операциялар кезеңі. Гипотезалар арқылы ойлау қабілеті туындайды, қажет нәрселердің синтезі пайда болады. Ж. Пиаже баланың ақыл - ой дамуын зерттеуде субъектіиін белсенділігі мен ойлаудың ішкі заңдылықтарын ашуға көңіл бөлді. Ьн күрделісі оқыту мен дамудың аракатынасы мәселесі болды. Ж. Ііиаже бойынша, оқыту мазмүнын меңгеру балада калыптасқан үғымдармен байланысты болды. Баланың ақыл - ой дамуы, ішкі себептерден пайда болған /спонтанды/, мектептегі окыту процесі, бүл процесте карама кайшылықты сипатта деп көрсеткен ол, окыту интеллектуалды дамуды ш" жылдамдатады, ые баяулатады, бірак оқыту дамудын ішкі зандылыкта.рымеи анықталады деп көрсетті. Онын пікірінше, акыл - ой дамуынын спонтанды жетістіктерін қолданса оқыту табысты болады. Сөйтіп Пиаже оқыту меь дамудың арасын дүрыс түсінбеді. Ж. Пиаже концепциясы бойынша, дамудын операцияға дейінгі сатысында - баланың ойлау әрекетіне тән касиет - центрация, оның мәні мынада, бала объектімен тікелей байланыс жағдайында әрекет етеді, бірақ өзінің көзқарасын, басқаның позициясын ескермейді. Қатынастармен әрекет ету мүмкіндігі тек децентрация процесінде ғана болады. Пиаже децентрация мәселесін өзіне тән ішкі заңдармен дамитын спонтанды процесс деп санады -«Когнитивті оқыту» деп аталған әдіс арқылы Пиаженің қызметкерлері мектеп жасындағы балаларды логикалық және кеңістік үғымдарды калыптастыру бойынша көптеген зерттеулер жүргізді. Ж. Пиаже балалардың ойлау әрекетін эксперименталды зерттей отырып, интеллект дамуының сатыларын көрсетті. Оның ойынша, дамудың негізгі белгісі бір танымдық қүрылымның басқа сатысына өту үздіксіздігшд көрінеді. Танымның дамуы субъект білімін орнықтырып, инварианттылык сипатқа жеткізеді. Пиаже инварианттар теориясын таным процесін зерттеуге қолданды. Операцияның негізгі кдсиеті кайтымдылықты топ теориясының талаптарымен байланыстырды. Объект жайлы білімнің инварианттылығы интеллектуалды даму барысында, субъектінің заттар мен әрекет тәжірибесінде жиналған өлшемдердің үлғаюымен байланысты. Пиаже концепциясының қайшылықты сипаты мынада, ол субъектінің объект жайлы білімдерінің сәйкестігін колдады. Баланын интеллектуалды даму сатысының маңызды сипаты «сакталу принципін» меңгеру. Сақталу үғымы инварианттылық, заттардың сыртқы формаларының өзгеруіне қарамастан, заттардың элементтер күрамы бойынша өзгермегенін мойындау, бірақ мына жағдайда затқа ешнәрсе косылмаса және одан ешнәрсе алынбаса. Пиаженің пікірінше, бала 5 түсінікті нақты операциялар сатысында меңгереді. Бүл түсінікті меңіеру балада ғылыми түсініктердің қалыптасу шартын Ж. Пиаже балада әлі сакталу принципін меңгермеген феномендерді көп зерттеді. Бала көрініп түрған көрнекілікті болмыс деп қабылдайды, ал форманың өзгеруін мөлшердін өзгеруі деп үғынады. Міне осыдан келіп «бар сияқты» «жок сиякты» типтегі аралық реакция барысында эмпирикалык сакталу орнайды. Операцияға дейінгі сатыда бала объектілерді салыстыруда сақталу приншілін мойындамайды. Үғымдарды меңгеру сақталу үғымын жалпылауға дейін үзак жол жүреді. Нақты операциялар сатысына дейін сакталу приншшін жалпылайды. Балада операциялар жүйесі күрылғанда ғана ғылыми үғымдарды қалыптастыруға дайын болады. Ж. Пиаженің пікіршше сакталу принципі даму механизмін ашпайды. Түсініктердің дамуы жайлы Ж. Пиаже операционалды концегшшісы аркылы ойлау әрекетінің қалыптасуынын сатыларын көрсетті. Оныъ, пікірінше бүл сатылар дамудың ішкі логикасын ашады. Сенсоматоолык сатыда баланың әрекеті сыртқы формада болады. Сенсоматорлык координациялардын жеке топтары түрінде түіісікүдер мен кимылдар арасындағы байланыстармен күрылады. Мұнда бала өз қозғалысын материалдык заттар қасиетіне қатысты күруы керек, әрекет логикасы сырткы заттар логикасына бағынады. Кейін сөздің дамуы әрекетті символикалык белгілеу арқылы түсініктер жоспарында реалды козғалыск бармай - ак орындай бастайды. Үғым мен бейне ойлауда әрекет жасайды, олар бірыңгай процестің екі жағы Л.С. Выготский үғымдардың калыптасуының үш кезеңін көрсетті: синкреттер, комплекстер, үғымдар. Комплексті ойлаудың өзін 4 формаға бөлді: ассоциативті коллекциялар; тізбекті; диффузды псевдоүғымдар. Кіші мектеп оқушысында - комплексті ойлау, ал жеткіншектерде меншікті үғым дамиды деді. Л.С. Выготский көрсеткен үғымдардың даму кезеңдері. Пиаженің акыл- ой даму кезеңдерімен мәні жағынан сәйкес бірақ ақыл - ой дамуын /зерттеудегі ең маңызды/ әртүрлі жақтан, Выготский - өнім жағынан, Пиаже - операция түрғысынан зерттеді.Бастауыш мектеп оқушыларының ойлауын зерттеуде сатылардан сатыға өту ерекшеліктері аз зерттелген. Сатыдан сатыға өту кезеңдері бастауыш мектеп оқушыларының ақыл - ой дамуын зерттеудегі ең маңызды жағдайлардың бірі. Ж. Пиаже жүмыстарында бейнені ойлауды қалыптастыруда ең бастысы ойын мен еліктеу іс - әрекеті, бала осы іс -әрекеттер арқылы басқа затты түсінеді деп жазады. Пиаженің концепциясын қорытындылай келе, онын жалпы теориялык -танымдық түсініктеріне тоқталу керек. Ж. Пиаже негізгі назарын субъект пен объектінің, субъект пен субъектінің, индивид пен қоғамның төңірегінде шоғырландырды. Ол субъект пен объектінің ажырамас бірлігін өз концепциясына негіз етіп алды. Интеллект дамуының сатыларында танымдық қүрылымдарды Пиаже қатарлар қүрылымы, топологиялык қүрылымдар деп білді. Интеллектінің дамуын сипаттайтын опирационалды интеллектуалды қүрылымдардың жас ерекшелігіне қарай қайтымдылығы, субъектінің көзкарасына катысты білімдерінің инварианттылығының өскенін көрсетеді.. Алайда Ж. Пиаженің объективтіліктің белгісін инварианттылыкка апаруы оның гносеологиялық позициясының шектеулі екендігін шарттандырады. Ж. Пиаженің концепциясы интеллект дамуын гносеологиялык, психологиялық, логикалық және әлеуметтік аспектілерін біріктірді. Ол өз зерттеулерінің индивидуалды психологиялык бағдарының осалдығьш үғынады. Ол ылғида соның шегінен шығуға тырысып, логикалык әлеуметтік және гносеологиялық мәселелерге қызыкты. Алайда мүндай зерттеу бағыты психикалық дамуды өз табиғаты бойынша әлеуметтік гіроиесс ретінде талдауға мүмкіндік беретін бара - бар тәсілдерді табуды кажет еггі. Алайда мүндай тәсіл Пиаже де болмады. Операциялы топтар апгіараты оған тек талдаудың логикалық, әлеуметтік, психологиялык және гносеологиялық жоспардың тек кейбір инварианттык мазмүньтн бөліп алуга мүмкіндік береді. Және бүл зерттеулер көптеген манызды кезеңдерді ескермеді. Ж. Пиаже, әлеуметтендіру процесі - баланың интеллектуалды даму шарты деп карастырған алғашқы ойын анықтап, қайта жасап, оның нәтижесінде бұл мәселені өзінің операционалды теориясының аясында шешуге талпынды. Ол өзінің зерттеу пәніне социология, гносеология, логика мен психологияның элементтерін қосқан күрделі күрылымдык өзгерулерді негізге алды. Женевалық психологиялық мектептін үлкен еңбеп сол, олардың жүмыстары осындай жүйелерді қанағаттандыратын талаптарды өрістетіп, таратты. Ж. Пиаженің еңбектері, интеллектуалды процестердің дамуы жайлы ілімдері үлкен рөл атқаратыны сөзсіз. жүктеу/скачать 1,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|