Сабақ Тақырыбы: Өсімдіктердің шипалық қасиеті Үйірме жетекшісі: Сүлейменова М. М

Қызылорда қаласы, 2016 жыл

білімді практикамен ұштастыру. Жергілікті жер

табиғатына тән өсімдіктер жайлы білімдерін жетілдіру.

Дамытушылық мақсаты: Өсімдіктердің дәрілік қасиеттері туралы тереңірек

мағлұмат беру, дәрілік мақсатта қолдану тәсілдері

жайлы білімдерін дамыту.

Тәрбиелік мақсаты: Өсімдіктер әлемін қорғай білуге,

табиғатты сүюге тәрбиелеу.

баяндау, сұрақ-жауап.

1. Өсімдіктердің адам өміріндегі маңызы. Тірек сызбалары арқылы түсіндіру..

2. Өсімдіктердің шипалық қасиеттері жайлы жалпы түсінік. Реферат.

3. Дәрі. Дәрілік өсімдіктер. Тірек сызбалары.

4. Өсімдіктерді дәрілік мақсатта жинау ережелері. Плакат.

5. Кептіру,сақтау тәсілдері. Плакат.

6. Қайнатпа, тұндырма, ыстау. Плакат.

7. Практикалық жұмыстар. Кеппешөптер. Коллекциялар.

8. Шипагерлік кеңес. Рольдік ойын. Пайдалы кеңестер.

9. Өсімдіктерді, табиғатты қорғау.

(бір адам тыныс алу үшін жылына 173 мың литр оттегі қажет,

ғаламшардағы өсімдіктер жылына 400 млн т. шамасында оттегі бөліп шығарады.)
Айналадағы ортаны жақсартады

(айналадағы шуды бәсеңдетеді, ауа райын салқындатады, желге тосқауыл болады:аңызақ

желден, аптап ыстықтан қорғайды,қар тоқтату, топырақты бекіту үшін)
Топырақты қарашірікпен байытады

Өсімдік Тірі ағзалар тұтынатын және қоректенетін

азықтың негізгі бөлігі
Сәндік, көгалдандыру үшін өсіріледі
Ағаштан 20 мыңнан астам бұйымдар жасалады

Тұрмыста пайдаланады (бояулар алынады,парфюмерияда – эфир майлары)

Медицинада алатын орны ерекше

(адамның денсаулығын нығайтып, бойына күш береді, хош иісіжәне сәнді реңі адамның жүйке

жүйесінің жұмысын жақсартып, көңіл күйін шаттандырады.)


ІІ. Өсімдіктердің шипалық қасиеті жайлы мағлұмат.

Адамзат дамуының алғашқы дәуірінде адамның негізгі қорегі өсімдік болды. Тағам үшін ішіп-жейтін өсімдіктер түрінің көбеюіне қарай адам осылардың кейбіреулерінің ерекше қасиеті бар екенін байқаған. Бертін келе сол өсімдіктерді емделуге пайдалана бастаған. Яғни, адамның тұңғыш ұстазы – табиғат, алғашқы дәріханасы – орман мен дала болды.Сөйтіп, адам өсімдіктерді тағам ретінде пайдаланудың арқасында халық медицинасын ашты.Жер жүзіндегі дәрілердің 40 проценті өсімдіктен дайындалады екен. Бұған дәлел халық нақылы «Дана көптен шығады, дәрі шөптен шығады», «Мың теңге тұратын дәрі шарбағыңның түбінде өсіп тұр».Бағзы заманнан–ақ ата-бабаларымыз өсімдіктерді зерттеп, танып,біліп, оларға ат қойып, жеміс-жидектерін ,дәндерін азыққа, жапырақ, гүл, тамырларын дәрі-дәрмекке, тері илеуге, түрлі нәрселерді бояуға пайдаланған. Алайда өсімдіктердің ішінде улылары да бар. Оны халық білмесе, малдарын, өздерін уландырып алуы мүмкін.

Қазақстанның жер көлемі 2750 мың шаршы шақырым, табиғи байлығы сан алуан. Әсіресе өсімдіктерінің молдығы жағынан Қазақстан алдыңғы қатарлы мемлекеттердің бірінен саналады. Мал бағумен ерте заманнан айналысқан қазақ халқы шөптердің, жалпы өсімдіктердің емдік, дәрілік қасиетін ертеден білген. Ертеде өмір сүрген Әбу Нәсір Әл-Фараби, Әбу Әли Ибн-Сина, Беруни және орта ғасырларда өмір сүрген, тағы да басқа Шығыс ғалымдарының қазақ халық медицинасының дамуына, әсіресе дәрілік өсімдіктерді танып, пайдалануына еткен ықпалдары зор болды. Бұған қоса қазақтың халық медицинасында дәрілік өсімдіктер жөніндегі ұғым көршілес Ресей, Иран, Қытай, Монғолия, Тибет, және Ауғаныстан сияқты халықтардың медицинасындағы деректермен байытылып, одан әрі дамыды. Жер жүзіндегі дәрілердің 40 пароценті өсімдіктен дайындалады.

Көптеген ғылыми мекемелер және жоғары оқу орындары, өсімдік бақтары, қорықтар дәрілік өсімдіктерді зерттеумен шұғылданады. Қазақстанда өсетін 6000-ға жуық өсімдік түрінің 500-і дәрілік өсімдіктерге жатады. Дәрілік өсімдіктер құрамында алкалоидтар, гликозидтер, эфир майы, түрлі дәрумендер болады.Оларда түрлі микробтарды, вирустарды өлтіретін антибиотиктер, фитонцидтер түзіледі. Осы заттардың болуына байланысты дәрілік өсімдіктерді бірнеше топқа бөлуге болады.

1. Химиялық синтез өнімі

2. Тірі организмнен алынатын (антибиотиктер, кейбір витаминдер)

3. Дәрілік өсімдіктерден

4. Жануарлардан (гормональді, ферментті препараттар)

5. Мұнай, минералды тұздар, тас көмірден жасалатын дәрілер.

(тірек сызбалары арқылы оқушылар түсініктерін айтады)

1. 
   Дәрілік өсімдіктерді сыртқы құрылысына қарап тани білу,
   
2. 
   Өсетін жерін білу;
   
3. 
   Дәріге өсімдіктің қай мүшесін (бөлімін) алуды білу;
   
4. 
   Кептіру әдісін, сақтау ережесін білу.
   

(коллекциялар арқылы оқушының түсінігін тыңдау)

Қайнатпа жасау.1 ас қасық үгітілген құрғақ шөпті 200 мл (1 стакан) салқын суға 1-3 сағат ұстап, сонан соң отқа жабық сырлы ыдыста бұрқыратып қайнатып, 10 минут суығаннан кейін дәке арқылы сүзеді де, 1 ас қасықпен 3-4 рет тамақ алдында ішеді.

Жергілікті жерге тән дәрілік қасиеті бар өсімдіктер жайлы

жалпы сипаттама, гербарий, этикетка жасау тапсырылады.

Жантақ

Жалбыз

Жусан

Бақ-бақ

Адыраспан

Қажетті құрал-жабдықтар: парақтар, қайшылар, ине-жіп немесе клей, өсімдіктер.

Жүргізуші – Нәзік

Кеңес сұраушылар - Айзат, Ақниет, Мағжан,

Өз тәжірибесін бөлісушілер - Ернар, Құралай, Нәзік

дәрілік шөптер,дәке, жемістер, көкөністер.

1. 
   Ауыз сасығанда, қауынның тұқымынан белгілі мөлшерде алып, талқандап, таңертең ашқарында ауызды ысады немесе балмен араластырып, балшық дәрі жасап, тіске басса болады.
   

2. 
   Бел-аяқ қақсап ауырғанда, 120 гр қауын тұқымын талқандап, 10 күн араққа
   

1. 
   Тамақтан уланғанда құстыруға тура келсе, 1-2 гр талқандалған қауын сабағын қайнаған сумен ішсе, 15-20 минуттың ішінде құсады.
   
2. 
   Мұрынның ет өспесіне талқандалған қауынның сабағын белгілі мөлшерде алып, мұрынға насыбайша атса, мұрыннан сары су тамып, өспе кішірейеді.
   

1. 
   Қант қызылшасын сірке суымен, қышамен араластырып ішкізсе, көк бауырдағы бөгеттерді ашады.
   
2. 
   Бір жақ шеке ауырғанда, аяқ-қол қалтырағанда, қант қызылшасының суын балмен араластырып, мұрынға таңса, ауру жеңілдейді.
   
3. 
   Шаштағы бит пен қайызғақты кетіру үшін қант қызылшасының жапырағының суымен шашты жуады.
   

Біздің өлкемізде дәрілік өсімдіктер көптеп кездеседі. Олардың барлығына да мысал келтіруге болар еді. Дегенмен біз тек қарапайым түрде қолдануға болатын өсімдіктерге тоқталдық. Себебі, дәрілік өсімдіктерді пайдаланғанда сақтық шараларын өте қатаң сақтау керек және үнемі дәрігердің кеңесіне жүгіну керек. Кейбір өсімдіктер улы болады. Бір ауруға ем болғанымен, оның пайдалану ережесін сақтамаса адам денсаулығына елеулі зиян келуі мүмкін.

1. Табиғаттың құпиясы тұңғиық

Көз жетпейтін мұнарасы тым биік.

Білген сайын сырын оның жүреміз

Жүректерге өшпес жалын нұр құйып.

Табиғаттың қадірлеп қасиетін,

Әділдікке әрқашан бас иемін.

Атаңнан мал қалғанша тал қалсын деп,

Халық айтқан орынды өсиетін.
2.Табиғаттың тарылтпайық мөлдір кәусар тынысын.

Пәк табиғат! Жүрегімнің тамылжыған жырысың.

Ей, адамдар! Қалай ғана қатігездік жасайсың?

Ол анаң ғой, ал сен кенже ұлысың.

3.Жүрегімді тербеген бір арман бар,

Аман болсын аңдар, құстар, ормандар.

Ақыл-ойды жоюға емес адамдар

Тіршілікті қорғау үшін арнаңдар!