Дәріс Тақырыбы: Кіріспе. Ақпараттық жүйелер мамандығы бойынша кәсіби дайындыққа қойылатын талаптар. Ақпараттық жүйелер теориясының негізгі ұғымдары. Кіріспе
жүктеу/скачать 135,13 Kb.
|
6. Краткое содержание лекций
| Ақпараттық жүйе түсінігі
Ғасырлар бойы адамзат, жұмыс дағдылары, қоршаған әлем туралы мәліметтер, білімдер жинаған, басқаша айтқанда – ақпаратты жинаған. Бастапқыда ақпарат ұрпақтан ұрпаққа ауызша әңгімелер түрінде жеткен. Кітап існің пайда болуы және дамуы ақпаратты сенімді жазбаша түрде көбірек сақтауға мүмкіндік берді. Электр облысында ашылулары телеграф, телефон, радио, теледидардың пайда болуына әкелді. Пайда болған құралдар ақпараттың тез тарауына мүмкіндік туғызды. Прогрестің дамуы информацияның да өсуіне ықпалын тигізді. Есептеуіш техниканың пайда болуымен ең негізгі ақпарат өңдеу және сақтау тәсілдері едәуір оңайланды. Микропроцессорлардың базасында есептеуіш техникалардың даму программалық қамтамасыз ету және компьютерлердің толық жетілдіруіне әкеледі. Үлкен ақпарат ағынын өңдеуге қабілетті программалар пайда болды. Сондай программалар арқасында ақпараттық жүйелер құрылады. Кез келген ақпараттық жүйенің негізігі мақсатты объектіден және нақты әлем құбылыстарындағы мәліметтерден адамға керек ақпараттың болуы. Егер біз бірнеше объектілердің жиынтығын қарастыратын болсақ, бірдей қасиеттері бар объектілерді бөлеміз. Мұндай объектілер бөлек кластарды белгілейді. Объектілердің белгіленген класының ішінде жалпы ережелерімен классификациялауды реттейміз, мысалы, түсі бойынша, материалы бойынша, алфавит бойынша және кейбір жалпы белгілері бойынша. Айқын белгілермен объектілерді топтау ақпаратты іздеу және сұрыптауда маңызды жеңілдіктер жасайды. Осы барлық мәліметтер мәліметтер базасы деп аталатын файл затына жинастырылады, ал бұл файлдарды басқару үшін арнайы программалар құрылады – деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ). «Ақпараттық құқық» түсінігін анықтау үшін ақпараттық процесстердің рамкаларын сызып қою керек. Ақпараттық процесстерге ең толық формасы өндіруші, бөліп тарату, айырбастау және материалды игілікте қолданылуы болып табылады. Көрсетілген процесс туралы ақпарат экономикалық ақпарат деп аталады. Ақпараттық құқық өңдеу үшін тепе-теңдік жай алгоритмдер, логикалық оперцияларды (жөнге салу, таңдау, түзету) арифметикалық басымдылықпен мәліметтердің нәтижелік және шығуы кестелік формада көрсетіледі. Ең негізгі белгіге әдетте экономикалық ақпаратты класификациясының айналып жүруіне келесі жатады: - берілген басқару жүйесіне қатынас. Бұл белгі хабарды, ішке кіруге және шығаруға бөлу мүмкіндігін береді. - уақыт белгісі. Уақытқа байланысты хабар перспективті (болашақ жағдай) және ретроспективті болып бөлінеді. Бірінші классқа жобалық және болжамдық ақпарат, екіншіге – есеп мәліметі. Түсу уақытпен кезеңдік және кезеңдік емес хабар болып бөлінеді. - функционалды белгі. Классификация функционалды жүйелі экономикалық объект бойынша құрылады. Мысалы, еңбек ресурстары, өңдіруші процесстері, қаржылар туралы ақпарат және т.б. басқа кескінде жобалау, нормалау, бақылау, есеп және есеп беру мәліметі Кез келген пәнді оқу оның негіз қалаушы терминдері мен категориярының анықтамаларын келтіруден басталады. «Информация» («ақпарат») термині латынның «informatio» сөзінен шығатыны және баяндау немесе түсіндіру мағынасын беретіні баршамызға белгілі. Ақпарат – белгілі бір нәрсе туралы таңбалар мен сигналдар түрінде берілген мағлұматтар. Бұндай сигналдардың табиғатында оны сақтаудың, жеткізудің және түрлендірудің (өндеудің) мүмкіндіктері бар болуы тиіс. Терминологиялық қатарды ақпаратпен қатар «деректер» және «білімдер» ұғымдары орналасқан. Өндеуді мүмкін (күтілген) үрдіспен орындауға болатындай нақты қалыпқа келтірілген ақпаратты деректер деп түсінеміз. Деректер деп әдетте ақпараттарды өңдеуде адекватты мүмкіндіктер (күтілетін) процесстері нақты пішімде көрсетілген ақпарат деп түсініледі. Білімдер – бұл негіздемеден логикалық ойлау жолымен анықталған қорытынды алуға болатын ақпарат. Ақпараттың құрылымы және пішімі оның маңызды сипаттамасы болып табылады. Ақпараттың құрылымы – бұл оның құрамдас элементтерінің арасындағы өзара байланысты анықтайды. Ақпараттың терең қасиеттері жүйеліктің қасиеттілігі болып табылады. Шындығында, жүйе деп оған кіретіндер жеке элементтер ішінен біреуі де белгілі бір қасиеттерді иелене алмайтын, ал керісінше ондай қасиеттерді иелене алатын жиынтықты айтады. Басқа жағынан ақпарат оның қойылымының пішімі болып табылады. Негізгі пішімдер арасынан келесілерді атауға болады: - символды-мәтінді (әріптер, сандар, белгілер және т.б. жиынтық түрінде көрсетілген ақпарат); - графикалық (бейнелеу және т.б.); - дыбысты. Басқару (ағылшынша - control) – бұл жүйенің мақсатты қондырғысының жүзеге асырылуына бағытталған және жүйе құрылымына іштей тиістілігін қолдайтын әртүрлі (техникалық, биологиялық немесе әлеуметтік) табиғаттың ұйымдастырылған жүйесінің функциясы. Барлық деңгейдегі басқарудың шешімін қабылдау үшін қолданылатын, ақпарат, өз мазмұнымен өте әртүрлі. Фирма (кәсіпорын) деңгейінде оған қатысты мыналар: - өндіріс құралдарының техникалық сипаттамалары (бірінші кезекте, жабдықтар); - өндірістің шарттарын және технологияларын сипаттау; - нарықтық конъюнктура (бағалар, сұраныс көлемдері); - айналым құралдары туралы мағлұматтар; - кадр құрамы туралы мағлұматтар; - қорлардың тұтынушылығы және бар болуы туралы мағлұматтар; - нормативтер, жоспарлы тапсырмалар; - есептеу көрсеткіштерінің жиынтығы (қор көлемі, ұтымдылық, өзіндік құн); - әртүрлі бұйрықтар, нұсқамалар, әдістемелер. Тізбелеуді және нақтылауды жалғастыруға болушы еді, бірақ барлық олардың топтастыруларында жалпы белгі бар – олар халықтың өндірісті-шаруашылық қызметіне жатады. Оларды осы белгі бойынша экономикалық ақпарат деп анықтайды. Ақпараттық құқық – оларды тұрақтандыруға, беруге, қайта қалпына келтіруге, сақтауаға және халықтық шаруашылықты және оның жеке әртүрлі деңгейдегі буындарын басқару функциясын жүзеге асыру үшін қолданатын экономикалық сипаттаманың әртүрлі топтастыруларының жиынтығы. Кіру ақпараты басқарушы мүшеге сырттан келеді. Оның бір бөлігі, алғашқы ақпарат, басқару объектісінен келіп түседі және тура өлшеу немесе есептеу нәтижесінен пайда болады. Кіру ақпараттың қалған бөлігі – оны кейде сыртқы деп те атайды және шартты түрде мәлімдеуші және директивті болып бөледі – жүйелік мүшенің басқарушысына басқа жақтан қатынас бойынша келіп түседі. Өзгеру жиілігі және пішім бойынша қолдануды нормативті-анықтамалық ақпарат бөледі. Бұл экономиклық, технологиялық, материалдық және еңбек нормативтері, есептеу коэффициенттері, каталогтар, тізімдемелік анықтамалар. Нормативті-анықтамалық ақпарат үлкен тұрақтылықпен ерекшеленеді және ереже бойынша, біртектілік массивке ұйымдасырылады. Нормативті-анықтамалық және кіру ақпараттардан өңдеу нәтижесінде туынды ақпараттың барлық молшылығы пайда болады. Өңдеу әдістері әртүрлі, жәй берілуден, агрегеттаудан және топтасудан талдаумен шектелген қиын экономикалық есептеуге дейін болуы мүмкін. Өңдеуде ақпаратты өзгерту процессі сияқты қабылдаушы кезеңты болжамды, жоспарлы және тіркеуші ақпараттарға бөлуге болады. Тіркеуші ақпарат өндірістің шындық процесіне және оның нақты экономикалық жағдайына жатады. Бұған алғашқы ақпарат сияқты дәл солай туындының бір бөлігі кіреді. Тіркеуші ақпараттан айырмашылығы болжам және жоспарлы ақпарат жағдайдың немесе мақсаттың өзгеру кезінде түзелуі мүмкін. Тіркеуші және жоспарлаушы деректердің есебі небір мағынада кездесу ағындарын құрайды. Есептеу кезінде тіркелуші деректер негізінен агрегатталынады, топтастырылады және болмыстық көрсеткіштерден құндылыққа келеді, ал жоспарлы деректер, керісінше, құндылық және іріленген болмыстық көрсеткіштерден техникалық дайындықтың және өндірісте қамтамасыз етілетін бөлшектік деректерге келеді. Өңдеудің аяқталаған нәтижесі деп шығару деректерін алғанды санауға болады. Оларды шығарылған деп аталған себебі, жоғарғы тұрғандар (сыртқы) мүшелер жағынан оларды басқару (немесе бақылау) түсініледі. Олардың бір бөлігі басқару объектілеріне келіп түседі, ал бір бөлігі – жоғарғы мүшелерге және басқа бөлімдерге келіп түседі. Басқару объектілеріне келіп түсетін ақпарат, қажетті ықпал көрсетеді және сонысымен кейінгі жұмысына әсер етеді. Бұл ақпарат әдетте адам қатысуымен өңделеді, шешім қабылдау процесінде анықталады, сондықтан оны басқарушы деп атайды. Жоғарғы мүшеге келіп түсетін ақпарат есептеу сипаттамасын береді және статистикалық және салықтық мүшелермен орнатылған пішімде берілуі мүмкін. Экономикалық деректердің көп бөлігі айнымалы көлем атауларынан тұратын, сапалы белгілер жиынтығын және сандық негіздерді беретін көрсеткіш пішімде бейнеленген. Деректерді өңдеу деп жаңа көрсеткіштерді есептеу немесе аналитикалық жолдармен алуды, бар көрсеткіштерден жаңа деректерді құруды айтады. жүктеу/скачать 135,13 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|