Дәріс Ювеналды педагогика пәніне кіріспе. Ювеналды педагогика ғылым ретінде
Дәріс 7. Қылмыстық психология: ерте жастағы кезеңдердің құқық бұзушының кейінгі дамуына әсерін ескеру
жүктеу/скачать 90,67 Kb.
|
Ювеналды педагогика
| Дәріс 7. Қылмыстық психология: ерте жастағы кезеңдердің құқық бұзушының кейінгі дамуына әсерін ескеру
Қылмыстық психология Бұл қылмыстық процесті зерттеуге, оны түсіндіруге, оның қалай және неге болғанын түсінуге және, осылайша, оның алдын алуға тырысуға бағытталған психологияның бір бөлімі. Бұл пәннің тарихы өте ұзақ және оны қолдану теориялары мен салалары сан алуан және әртүрлі. Төменде біз осы күрделі әлеуметтік ғылымның не үшін арнағанын тереңірек білеміз. Қылмыстық психология дегеніміз не? Қылмыстық психология - бұл психологияның бір саласы қылмыс пен қылмыстың неден бастау алғанын зерттеуге, түсінуге және түсіндіруге бағытталған. Сонымен қатар, қылмыстың алдын алу және бақылау және қылмыскерді оңалту үшін үйренгендердің артықшылықтарын пайдаланумен қатар, қылмыскердің уәждері мен жеке басының не екенін зерттейді. Осының бәріне сүйене отырып, түрмелерде, психикалық денсаулық орталықтарында және соттарда қылмыстық психологтың фигурасы ерекше көзге түсіп, қылмысқа қатысы бар адамдармен сұхбат жүргізіп, құқық бұзушылықтың алдын-алу бағдарламаларын жасайды. Қылмыстық психология салыстырмалы түрде жақында басқа жақын филиалдардан тәуелсіз болуға қол жеткізген қолданбалы әлеуметтік тәртіп. Осы салалардың ішінде бізде құқықтық психология, сот психологиясы, түрме психологиясы және полиция психологиясы бар. Тарихи бастаулар. Қылмыстық психологияның тарихи бастаулары әр түрлі, басқа пәндермен байланысты, әсіресе криминология, әлеуметтану және психология. Шынды-ғында, соңғысына қатысты қылмыстық психология қазіргідей дамымай, жалпы ғылым ретінде дамымаған психологиясыз бүгінгідей жағдайға жете алмады. Психологияның ең маңызды кезеңдерінің бірі - тесттерді құру қылмыстық психологияда кеңінен қолданылды қылмысқа күдіктінің қылмыстық белгілерін бағалау ретінде. Қылмыстық психологияның маңызды дамуының бірі - Герман Эббингауздың жадыны зерттеу. Бұлар оқиға куәгерлерін, олардың қылмыстық оқиғаны қалай еске түсіретінін және оның шынайылығын қалай тексеруге болатындығын бағалау кезінде өте маңызды болды. Бұл сондай-ақ психологиямен байланысты, нақты әлеуметтік, топтық динамиканы зерттеу, қылмыстық іс-әрекетке қатысқан адамдардың шешім қабылдауды зерттеуге қызығушылығын арттыру. Бірақ психологияның өзін дамытумен қатар, қылмыстық психология да жетілуіне әр түрлі тарихи және әлеуметтік оқиғаларға қарыздар. Олардың арасында алпысыншы-жетпісінші жылдардың феминистік толқыны бар, сонымен қатар балалардағы жыныстық зорлық-зомбылыққа деген үлкен сезімталдықпен қатар, мұндай қылмыс онша жоғары емес деп саналған қылмыс. Дәл осы тұрғыда қылмыстық психология қылмыстың алдын алу мақсатында қылмысты, әсіресе сексуалдық және сексистік қылмыстарды түсінуге және оларға қарсы тұруға тырысты. Осының бәрімен зорлық-зомбылық жасаушыларға емдеу әдісі әзірленіп, жүзеге асырылуы және балалардың травматикалық тәжірибе басталғанға дейін сотта дәлелдемелер беру қабілетін зерттеу көзделді. Қазіргі қылмыстық психологияның бір бөлігі жалған ғылымдардан бастау алатындығын да ескермеуге болмайды. Олардың ішінде бізде физиогномия бар, ол дене мен жанның тығыз байланыста болатындығын, дененің деформациясын рухани кемшіліктерге байланысты деп санайтын тәртіпке ие. Онымен бірге бізде Франц Джозеф Галлдың френологиясы бар, ол әр психикалық функция ми бөлігіне сәйкес келетін және оларды бас сүйегінен, бас бойындағы ойпаттар мен үйінділер түрінде байқауға болатын теорияны жасаған. Қылмыстық психология алған тағы бір үлкен үлес психиатриядан бастау алады. Бұл тәртіп, сол кезде, психикалық науқастарды қылмыскерлерден ажыратқан. Джеймс Коулз Причард ұсынған моральдық ессіздіктегі сияқты, қылмыстың психопатологиялық бастауы бар деген болжам айтылғанымен, бұл ұғым 19 ғасырдың соңында қылмыстық тұлғаның түсінігімен ауыстырылды. Осылайша, қылмыстық іс-әрекет адамның жеке басындағы қылмыстық белгілерге байланысты пайда болды деп танылды. Сізді қызықтыруы мүмкін: «Психология тарихы: негізгі авторлар мен теориялар» Қылмыстық мінез-құлыққа байланысты теориялар Біз түсініктеме бергендей, қылмыстық психология дегеніміз психологиялық білімді қылмыстық мінез-құлықты түсіну мен түсіндіруде қолдану деп түсінеді. Бұл анықтама айқын және айқын болғанымен, біреудің қылмыстық іс-әрекетті жасайтындығын түсіндіруге тырысатын көптеген теориялар бар. Эволюциялық психологиядан даму траекториялары қылмыстық мінез-құлыққа қалай әсер ететініне баса назар аударылады. Қоршаған ортаға әсер етеді, мысалы, әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан төмен, мәдени стимулданбаған, ата-ананың немқұрайды ата-анасы болған және өзін-өзі төмен бағалаған. Мұның бәрі жеке тұлғаны, әсіресе жасөспірім кезінде өзін-өзі қылмыстық әрекетке итермелеуі мүмкін. Екінші жағынан, әлеуметтік психологияға жүгінсек, қылмыстық мінез-құлықтың қалай пайда болатынын түсіндіруге тырысатын бірнеше теориялар бар. Олардың арасында бізде бар Фестингердің әлеуметтік атрибуция теориясы, онда адамдар мінез-құлықтың сыртқы көрінісі сияқты ішкі немесе сыртқы себептерді жатқызуға бейім екендігі көрсетілген. Сондай-ақ, бір автордан, бізде когнитивті диссонанс теориясы бар, бұл адамдардың екі жолдың арасында ұқсас түрде бағаланатын және психологиялық шиеленіске әкелетін шешім қабылдау тенденциясы деп түсіндіріледі. Әлеуметтік психология шеңберінде бізде адамдар қоғамнан алшақтатуға ықпал ете алатын жеке индивидуалды жоғалту процесі болып табылатын әлеуметтік деиндивидуа-лизация туралы зерттеулер бар. Бұл ажырату қылмыстылықты зерттеуде өте маңызды аспект болып табылады, өйткені ол адамды қылмысқа бейім ететін фактор болуы мүмкін. Тұлға психологиясына қатысты бізде жеке психологиялық ерекшеліктер зерттеледі. Қылмыстық процеске бағытталған жеке тұлғаның психологиясы өзін-өзі бақылауға өте жақын қарым-қатынаста, кейбір жеке тұлғаларды қылмыстық әрекеттерді жасауға бейім ететін тұлғаның қандай ерекшеліктері бар екенін түсіндіруге және табуға тырысады. Клиникалық психология шеңберінде біз қылмысқа қатысты психопатологияны зерттеуге болады. Қылмыс белгілі бір психикалық бұзылулармен, мысалы, шизофрения-мен, биполярлық бұзылыстармен, көңіл-күйдің бұзылуымен байланысты болуы мүмкін. Ақыл-ой кемістігінің немесе импульсті бақылаудың, клептоманияның, пироманияның немесе аутизм спектрінің бұзылуының қандай да бір түрінің болуы қылмыстық процеске байланысты болуы мүмкін. Қолдану саласы. Қылмыстық психологияның қолданудың көптеген салалары бар, түрмелердегі, денсаулық сақтау орталықтарындағы және соттардағы қылмыстық психологтың қайраткері ерекше назар аударады. Дәріс 8. Кәмелетке толмағандардың психологиясы. Адамның дамуы өте күрделі, ұзақ жүретін процесс болып табылады. Мүндағы жауапты кезеңдердің бірі - өтпелі жас деп аталатын жеткіншек алдыжас (11-12-ден 14-15 жасқа дейін) пен жасөспірімдік жас (15-16-дан 17-18 жасқа дейін) \ Бұл кезеңде адамның физикалық пісіп-жетілуі ғана емес, сонымен бірге түлғаның қарқынды түрде қалыптасуы, моральдық және зияттық күштерінің қуат алуы жүзеге асады. Жеткіншек алды жасының өтпелі жас деп аталу себебі, ол балалық күйден үлкен өмірге, кемелсіздіктен кемелденуге өтумен сипатталады. Алайда, ортастатистикалық >жеткіншек деп аталатын жас өмірде болмайды. Жеткіншек алды жасының ортақ заңдылықтары баланың қоршаған ортасы мен тәрбие шарттарына ғана емес, сондай-ақ оның организмі мен тұлғалық ерекшеліктеріне де тәуелді болатын жеке-дара нүсқалар арқылы көрінеді2. Ересек жеткіншек алды және жас немесе жасөспірімдік уақыт жас психологиясында өте маңызды кезең ретінде қаралады, өйткені осы жаста болатын өзгерістер одан кейінгі кезең заңдылықтарын дұрыс бағалау үшін маңызды болып табылады. Биологиялық жағынан бұл жас физикалық дамудың аяқталу кезеңін білдіреді. Осы жастағы жасөспірім-дердің мінез-құлқы мен әрекеттері саналы әрі жігерлі түрде жүзеге асады, осыған орай оларға неғүрлым жоғары талаптар қойылады. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігі 16 жастан басталатыны белгілі, ал кісі өлтіру, үрлық, тонау және т.б. үшін - 14 жастан басталады (ҚР ҚК, 15-бап) Алайда жасөспірімнің физикалық және адамгершілік жағынан дамуы әлі аяқталған жоқ, бүл оның іс-әрекеттері мен қылықтарының сипатынан байқалады. Жеткіншек алды жасында организмде биологиялық терең өзгерістер жүреді өсу жылдамдайжы, жыныс бездерінің секрециясы күшейеді, қарқынды физикалық даму басталады. Организмдегі биологиялық өзгерістер психикалық дамуға да әсер етеді. Жеткіншек алды Жасының бастапқы кезіндегі тепе-теңдік бүзылады: өз түлғасына қызығушылық, айналасындағы-ларға сыни көзбен қарау пайда болады, мінезіндегі ерекшеліктер байқалып, қылықтары өзгереді. Ата-аналардың бала тәрбиесіне селқос қарауы оның беделді тұлғаны сырттан іздеуіне әкеп соғады. Сондықтан да үлкендерге қарағанда көнгіштеу болып келетін қараусыз жасөспірімдер біреудің ықпалына тез түседі. Қылмыстық ортаға түскен баланың мінез-қүлқында теріс қылықтар (дөрекілік, бейбастақтық, шылым шегу және т.б.) пайда бола бастайды, бұл оның ойынша, өзін "үлкен сезінуге", өзімен-өзі болуға көмектеседі. Жасөспірім қарсы келген проблемаларды өзі ойланып, шешімін табуға тырысып қана қоймайды, сонымен бірге осылайша өз қабілетін, жағымды қасиеттерін көрсетуге, өз ортасының қүрметіне бөленуге ұмтылады. Психологиялық әдебиеттерде айтылатындай, "ұжыммен өзара жақсы қарым-қатынасты бұзу қажеттілігі туған қиын бала, осы мақсатқа жету үшін лайықты қүралдарының болмауы себепті мінез-қүлықтың теріс тәсілдеріне, тіпті өз түлғасын бүзақылық жолымен болса да бекітуге дейін барады1 ". Жеткіншек алды кезеңінде "әлсіз" атану қорқынышы басым болады. Бұл қасиеттер өзін үлкен сезіну сезімімен тығыз байланысты: жасөпірімдер өздерінің кемелденгенін дәлелдеу үшін кез-келген әрекеттерді жасауға дайын тұрады. Жеткіншек алды жасының соңына қарай үлкендік сезімі өзіндік сипатқа ие болады, ол өзін-өзі бекіту, өзін-өзі көрсету сезіміне ауысады, бұл оның топтан бөлінуі, өз ерекшелігін, даралығын көрсетуге тырысуынан байқалады. Осыдан келіп мінез-құлқымен, киім кию мәнерімен және т.б. кез келген жолмен өзіне назар аударту тілегі пайда болады. Алайда, мұндай жас ерекшеліктері өздігінен құқыққа қарсы мінез-құлық туғызбайды. Өйткені тұлғаның қоғамдық қауіптілігі көбінесе қылмыс істеуге дейін қалыптасады. Жасөспірімдердің психологиялық жас ерекшеліктері жалпы криминогенді емес. Бірақ олар жасөспірімнің тұлға ретінде қалыптасуы, өмір сүруі шарттарымен байланысып жатыр, оның қажеттеліктерімен, ниет-пиғылығымен сабақтас. Сондықтан да жасөспірім-нің дамуындағы жас ерекшеліетерін білу жасөспірімдер арасындағы қылмыспен күрес, оның алдын алу шараларын жүзеге асыру үшін, кәмелетке толмағандар қылмысын сапалы әрі тиімділікпен тергеу үшін оларды толық әрі дұрыс ашу үшін өте маңызды. Жасөспірімдер дамуының жоғарыда талданған ерекшеліктері іс жүргізу тәртібін реттейтін және осы категориядағы істердің өзгешелігін белгілейтін нормаларды бекіту кезінде ескерілген. Сонымен бірге, психология ғылымының ережелер негізінде жоғарыда қаралған жасөспірімдердің даралық қасиеттері кәмелетке толмағандар істерін жүргізуді жүзеге асырушы органдарға нақты процесті ұйымдастырудың іс жүргізу заңында көрсетілген мүмкіндіктері шеңберінде дүрыс түрін таңдауға көмектеседі. 1. Қылмыстық талдау. Қылмыстық психология шеңберінде атқарылатын функциялардың ішінде қылмыстық талдауды ескермеуге болмайды. Бұл психологияның криминологиялық салаға енуінің басты себептерінің бірі, көптеген адамдар қылмысқа араласуы мүмкін екенін ескерсек, қылмыскер де, жәбірленуші де, сыбайластар да. Сонымен, қылмыстық психология қылмыскердің мінез-құлқын әр түрлі нақты жағдайларда, алынған мәліметтер мен мәліметтер қорымен салыстыратындай етіп талдайды. Кездейсоқтықтар табылған жағдайда, мысалы, қолданылған қару-жарақ, жәбірленушінің түрі (сериялық өлтірушілер сияқты), жұмыс режимі, географиялық орналасуы және тергеуге басшылық жасауға негіз болатын басқа аспектілер. Мұнда сіз полиция тергеуін де қоса аласызоның ішінде қылмыскерлермен келіссөздер жүргізу, әртүрлі дәлелдемелер немесе фактілердің психологиялық мазмұны бойынша жұмыс жасау, қылмысқа қатысқан қылмыстық топтардың құрылымын зерттеу немесе қылмысты картаға түсіру. 2. Қылмыстық профильдеу. Қылмыстық психологияның тағы бір қолданылуы - қылмыстық профильдеу. Бұл тергеушілерге қылмыскер мен оның мінез-құлқының ерекшеліктерін анықтауға, қылмыс пен оның болған жерін талдауға мүмкіндік беріп, қылмыскердің ойына өздерін орналастыруға көмектесетін тергеу әдістемесі. Осылайша, автордың жеке басының немесе мотивтерінің әр түрлі жақтарын білуге болады. Мысалы, бұл қылмыстың алдын-ала жоспарлауы болуы мүмкін, немесе ол импульсивті және құмарлық болуы мүмкін. Сондай-ақ, қылмыс жасаған адамның жасы, жынысы және қайда тұруы мүмкін екендігі ескеріледі. 3. Қылмысқа қатысы бар адамдармен сұхбат. Қылмыстық психологияны қолдануға болады құқық бұзушылармен де, жәбірленушілермен де сұхбат жүргізу, болған оқиғалар туралы орынды және шынайы ақпарат алу. Осылайша, қылмыстық әрекетке ұшыраған әр адамның әр түрлі қажеттіліктері ескеріледі. Оларда сұхбат жүргізу кезінде ескерілуі қажет қажеттіліктер, мүмкіндіктер мен сипаттамалар бар, мысалы, қылмысты көрген кәмелетке толмаған, қылмысты мойындаудан бас тартқан қылмыскер, жарақат алған біреу ... Осы саладағы сұхбаттың өзіндік ерекшеліктері бар, өйткені Стандартты сұхбаттарда ақпаратты іздеуде тежелуді қамтитын үш проблеманы анықтауға болады: Үзілістер. Шамадан тыс сұрақтарды тұжырымдау. Сұрақтардың орынсыз реттілігі. Мұның бәрі тергеу үшін көп пайдасыз және анық емес ақпаратқа әкелуі мүмкін. Сондықтан Сұхбаттың бұл түрінде когнитивті сұхбат әдетте әртүрлі техникалар арқылы қолданылады. Біріншісі - қылмыстың мәнмәтінін ойша қалпына келтіру, екіншісі - есте сақтағандарының бәрін әңгімелеп бере отырып, адамға «еркін жадыны» қалдыру. Үшіншісі - «көзқарастың өзгеруі». Соңғысы - оқиғалардың қалай болғанынан басқаша баяндалатын «кері тәртіптегі жады». 4. Бағаланатын бағалау. Қылмыстық психологтың құзыреттіліктерінің бірі - бағалау егер айыпталушы сот талқылауына жарамды болса. Жеке тұлғаның өзі айыптал-ған қылмыстың жасалуын түсінуге қабілеті бар ма, егер оны жасаған кезде оны түсінуге толық өкілеттіктері болған болса, егер ол айыпталып отырған себептерді түсіне алса, егер ол ықтимал сотталушылықтың ауқымын және сіздің қорғауда куәлік беруге қабілеттілігіңіз бар-жоқтығын түсінсе. Адамды соттауға мәжбүр етпейтін себептер бірнеше болуы мүмкін, себебі олар болуы мүмкін мидың зақымдануы, ақыл-есінің бұзылуы, ақыл-ой кемістігі немесе психопатологияның болуы. Мұны тексеру үшін психологтар бағалау әдістерін немесе психометриялық тестілерді қолданады. 5. Жәбірленушінің жағдайын бағалау. Бұл қылмыскердің ерекшеліктерін білуге ғана емес, сонымен бірге жәбірленушінің мәртебесін білуге де арналған. Басқаша айтқанда, оның басынан өткерген әрекеті оның психикалық денсаулығына қандай әсер ететіндігін анықтау болып табылады, ол әсіресе адам өлтіруге, жыныстық зорлық-зомбылыққа немесе қатыгездікке тырысу жағдайында қатты жарақат алады. 6. Алдын алу. Сонымен, бізде қылмыстық психологияның алдын-алу мақсаты бар, өйткені қылмысты білу оны болдырмауға ықпал ететін топтарға араласу арқылы оны болдырмауға ықпал етеді. Осылайша, бұл пән алдын-алу бағдарламалары арқылы қылмысты азайту мақсатында қылмыстың пайда болуымен және дамуымен байланысты биопсихосоциальды факторларды біле отырып. Бұл қылмыс пен оның алдын алу туралы білімді жетілдіруге арналған. жүктеу/скачать 90,67 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|