Пән мұғалімдерінің экологиялық жұмыстарды ұйымдастыруы

Экологияның өзі мынадай ұғымды береді: экос-қоғам, табиғат; логос-ілім, ал осы ұғым тылсым дүниенің бір үлгісі болып келетін адам баласының жоғарғы санасынан туған қоғам тазалығы, қоршаған дүние тазалығы адамзат экологиясы деп аталады, яғни адам баласының табиғи қалпында дұрыс дамып жетілуі немесе жасанды зияндықтардан шылым, ішімдік, нашақорлық, зиянды уландырудан сақтау, яғни балалық экология, адамзат экологиясы.

1. 
   Сыныптағы оқушылардың талап тілектері мен мүдделерін және олардың жеке басының ерекшеліктерін жан-жақты зерттеп білу
   
2. 
   Сыныптағы оқушылардың не нәрсеге бейімділігін анықтап оларды ынтымағы жарасқан белсенді, сапалы ұжымға ұйымдастыру
   
3. 
   Сыныптағы пән мұғалімері мен мектеп әкімшілігінің және оқушылардың ата-аналарының тәрбиелік ықпалын үйлестіру оқушыларға қоятын педагогикалық талаптарының бірлігін қамтамасыз ету.
   
4. 
   Тәрбие үрдісінде мектептің, жанұя мен жұртшылықтың тығыз қарым-қатынасын қамтамасыз ету.
   
5. 
   Оқушылардың ата-аналарымен үнемі байланыс жасап, жанұядағы бала тәрбиесіне байланысты педагогикалық оқу, насихат жұмыстарын жүргізу.
   
6. 
   Оқушыарды тәрбиелеуде сыныптан тыс әр алуан экологиялық тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру
   
7. 
   Тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігін қамтамасыз ету.
   
8. 
   Тәрбие қызметінің тұтастығын, жүйелілігін, тәрбиелік шаралардың бірлігін қамтамасыз ету.
   
9. 
   Тәрбиенің негізгі бастауы-ұлттық тәлім-тәрбиені сынып жетекшісі қызметінің маңызды компонентерінің бірі ретінде қарастыру т.б.
   

• 
  ауылдық гимназияларда, лицейлерде оқыту үшін әртүрлі жастағы дарынды балалар топтарын құру;
  
• 
  таңдауы бойынша еркін сабақтар, оқу пәндері бойынша олимпиадалар жүргізу;
  
• 
  кәсіптік бағдар бойынша соған сәйкес оқу бағдарламаларын оқыту кезінде арнаулы сабақтар өткізіу;
  
• 
  Кіріктірілген пәнаралық оқу сабақтарын жүргізу;
  

• 
  ұлттық және жергілікті дәстүрлерді ескере отырып, мектептің тәрбие қызметінің ауыл істерімен, ауыл тіршілігімен байланыстырылуын (мектеп пен ауылдың мерекелерді бірлесіп өткізуі, қоршаған ортаны қорғау және оған қамқорлық жасау) қамтамасыз ету;
  
• 
  оқушылардың қызығушылықтары мен сұраныстарына қарай шығармашылық бірлестіктер, үйірмелер, секциялар ұйымдастыру;
  
• 
  оқушылардың мектепте демалыс уақытын (шығармашылық байқаулар, пікір сайыстар, тақырыптық кештер, көңілділер мен тапқырлар клубы, спорттық жарыстар және т.б.) ұйымдастыру;
  
• 
  оқушылардың клубтық бірлестіктерін, үлкендер мен балалардың шығармашылық ұжымдарын ұйымдастыру үшін жергілікті мамандар мен мұғалімдерді тарту;
  
• 
  оқушылардың саналы түрде кәсіп таңдауға экономикалық білімдерді, ауылдағы өндірістік технологияларды меңгеруге дайындау;
  
• 
  оқушылар ұжымында өзіндік басқаруды дамыту: оқушылар арасынан үлкен оқушылар мен кішкене оқушылардың ынтымақтастық қатынастарына негізделетін әртүрлі жастағы топтардың әрекеттерін ұйымдастыруға ықпал етуге қабілетті, үздіктерді анықтау;
  
• 
  мектептің қоршаған ортамен байланысын кеңейту, ауыл оқушыларының қарым қатынасқа зәрулігін болдырмау.
  

Экологиялық жүргізілетін жұмыстардың түрлері:

Пікірталас (диспут)
Пікірталас-оқушыларда қоғам және адамдар өміріндегі оқиғалар мен күнделікті тыныс-тіршілік жайлы олардың көзқарастары мен сенімдерін, жоғары адамгершілік қасиеттерімен жағымды мінез-құлық нормаларын қалыптастырудың оңтайлы құралы. Пікірталас барысында оқушылар қоғамдағы құбылыстар мен оқиғаларды, олардың себептерін терең анықтау, жолдастарының және айналасындағы адамдардардың әрекеттерін терең сезініп, ұғынуға үйренеді.
Пікірталастың әңгіме тәсілінен ерекшелігі, онда сынып жетекшісінің қоғамдағы ортаға байланысты адамгершілік мәселелерін айқын меңгеруде. Соңынан, ол оқушылардың адамгершілік сенімдерін қалыптастырудың бірден-бір құралы бола алады. Өйткені пікірталас кезінде оқушылардың көзқарастары кеңейіп, тіпті жай тыңдаушылар қатарында емес, соңынан оларды сөйлей білуге, өз ойларын еркін жеткізіп, дәлелдей блуге, өз жолдастарының ойын салмақтылықпен пайымдауға үйретеді.
Тәжірибелі сынып жетекшілері бүгінгі күннің көптеген өзекті мәселелерін оқушылар алдында көтере отырып, қаралып отырған сұрақ төңірегіндегі жағдайды олардың анық аңғара, талдай білуіне, оның себебін анықтап, қорытындылай білуге ықпал етеді.
Пікірталас барысында талқыланып отырған мәселе: төңірегінде оқушылардың ойларын дамытып, көзқарастарын қалыптастыру қажет. Осылардың негізінде оқушылардың пікірінде әртүрлі қарама-қайшылықтар пайда болады. Ендігі жерде сынып жетекшісінің ролі олардың пікір сайысындағы қарама-қайшылықтарын дұрыс арнаға бағыттап отыру, дайын қорытындылар бермей, дұрыс шешімді өздігінен табуға көмектасу.
Пікірталастың мақсаты-оқушыларды ұжым болып пікір таластыруға, алмасуға, өз ойларын нақтылы жеткізе білуге, ең негізгісі өз беттерінше ойлай білуге үйрету.
Пікірталастың табысты өтуінің негізгі шарты алдын-ала дайындық жұмыстарының дұрыс ұйымдастырылуына үлкен мән беріліп, оған жауапкершілікпен қарау. Ол үшін алдын-ала жоспар құрылып, оның тақырыбы айқындалады және өткізілетін күні белгіленеді. Сонымен қатар пікірталастың негізгі сұрақтарын ойластыратын топ немесе жекелеген оқушыларға тапсырмалар беріледі. Олар онымен қоса пікірталасты өткізу жайлы хабарландыру іліп, оған қажетті әдебиеттерді іріктеп алады да, оларды оқушыларға оқуға ұсынады және көрме ұйымдастырады. Көрнекті ақын-жазушылар, мемлекет және өнер қайраткерлерінің еңбектерінен тақырыпқа сай нақыл сөздерді жазып іледі. Кейбір жағдайда анкеталық сұрақтар таратылып, олардың қорытындысын талдап, диспут барысында оларды пайдаланады.
Пікіталас жүргізуші адамды тағайындауға да үлкен мән беру қажет. Ондай адам біреу немесе екеу болғаны жөн. Олар өздерін оқушылар алдында еркін ұстай білетін, таза және тілі жатық, әсерлі сөйлей алатын беделді баланы сайлаған жөн.
Пікірталастың сұрақтарын дайындау барысында оның санына емес, сапасына, тәрбиелік маңызына көңіл болу қажет. Олар әрі нақтылы болу қажет. Сұрақтарды алдын-ала оқшыларға таратып, не болмаса іліп қою міндетті. Тақырыпқа сай оқылатын әдебиеттердің тізімі де күнілгері оқушыларға беріледі.
Пікірталасты өткізу барысында баяндама жасалмайды. Пікірталас мәдениетті түрде, оған қатынасушылардың бір-бірінің көңілін қалдырмай дөрекі жауап бермей, әркімнің өз пікірін сыйлау, құрметтеу жағдайында өткізіледі.
Жүргізуші кіріспе сөз сөйлеп, оның мақсатын түсіндіреді, одан әрі қарай пікір алмасу басталады. Пікір талас кезінде сөйлеген адамдарға сұрақ қоюға болады. Сұрақтар талданып болғаннан кейін жүргізуші, сынып жетекшісі, қатысқан мұғалімдер тарапынан қорытынды жасалып, дұрыс және теріс пікір қайшылықтарын көрсетеді. Сонымен тілек айтылып, белгілі бір әрекеттерді атқаруға шешім қабылданады.
Пікірталасты өткізу кезінде ескерілетін негізгі мәселе, дәлелді ой-пікірдің айтылуы, нақтылы факторлармен тұжырымдалу. Оқушылардың белсене қатысуы, адалдықпен сөйлеуі.
Әңгіме
Әңгіме жүргізу негізінен экологиялық тақырыптарға арналады. Ол көбінесе 4-5 сынып оқушыларын қамтиды. Әңгіменің негізгі бағыттары мыналар:

• 
  өз Отанының табиғаты;
  
• 
  өзі өмір сүріп отырған қоғамның бүгінгі экологиясы;
  
• 
  табиғатқа көзқарасы;
  
• 
  қайырымдылығы, қарапайымдылығы, адалдығы;
  
• 
  саналы тәртіп пен мінез-құлық мәдениетіне жауапкершілігі
  
• 
  аңдарға, құстарға деген мейірімі;
  
• 
  судың, ауаның пайдасын білуі;
  
• 
  еңбекке, еңбек адамдарына және халық мүлкіне ізгілікті қарым-қатынасы.
  

Жоғарыда көрсетілген әрбір бағыттың маңызды, мазмұнды нақытылы тақырыптарда жан-жақты талданады. Олардың көлемі, мазмұнның сапасы сыныптыңөсуіне, оқушыларды жас ерекшеліктеріне сайкүрделеніп, ауқымы кеңейіп отырады. Әрбір қаралған тақырыпта оқушылардың табиғатқа деген көзқарасын, адамгершілік түсініктерін жаңа фактілермен, этикалық нормалармен байытып, адамдардың бойында, іс-әрекеттерінде, қарым-қатынастарында кездесетін жағымсыз қалыптардың болу себептерінің мәні ашып беріледі.
Әңгіме әдісін өткізуге дайындық барысында оның тақырыбын, мақсатын, ең басты, түйінді сұрақтарын анықтап, соған сәйкес жоспарын құрады.
Тақырыптың сұрақтары оның өзекті мәселесіне айналуы қажет. Дайындық бөліміндегі тағы бір жауапкершілігі мол, қиын кезең, ол өткізілетін әгіменің тақырыбына сай оқушыларға берілетін тапсырмалардың көлемін, сипатын, бағытын және оларды бөлуде оқушылардың қабілетін, ықыласын анықтау болып табылады. Осыған орай, олар қандай әдебиетті оқуы, өмірдегі қандай құбылысқа көңіл болу керек, өз тәжірибесінде нені еске түсіру қажет екендігі алдын-ала ойластырылады. Берілетін әрбір тапсырма оқушылардың шамасына сай келуін олардың шығармашылық өсуін қамтамасыз ету қажет.
Мұғалім экологиялық әңгіме өткізу оқушыларға оқығандарынан әлденені оқып беруге, немесе еске түсіруге, адамдар арасындағы қарым-қатынастарға қатысты өздеріне белгілі бір оқиғаны өзіне алып, оған баға беруге ұсыныс жасайды. Егер әңгімелесу емін-еркін жағдайда өтсе және оқушылар өздерінің пікірлерін қысылмай-қымтырылмай айтатын болса, онда бұл пікірлердің қарама-қарсы болуы табиғи нәрсе. Қате пікір талқыға салынатын болсын, оқушыны қателігі үшін жазғыруға болмайды, оны да, басқа оқушыларды да дұрыс қорытындыға келуіне бағыттау керек. Бірақ мұғалім балаларға дайын қорытынды ұсынуға тиісті емес.
Әңгіме өткізілгеннен кейін оқушыларға оның қаншалықты әсер еткендігін, олардың күнделікті өмірде оқуда, жолдастарымен қарым-қатынастағы нәтижесінің сапасын бақылап, талдау жасап, соған қатысты келешекте тағы да басқадай нендей шаралар ұйымдастырылуы қажеттігіне көңіл бөлу керек.

Газетпен жұмыс жасай білу

Сенің ең жақсы көмекшің – газет. Газетті дұрыс пайдалана білсең, біріншіден оқушыларды барлық оқиғаларға қатынастыра аласың, екіншіден-жазылған мақалалар жайындағы түрлі пікірталастар, балалардың сұрақтары жаңа тақырыптарға түрткі, қызықты істер ұйымдастыруға себепкер болады. Қазіргі кезеңде елімізде экологиялық апат қаупінің алдын алатын, жедел табиғатты қорғау жұмыстарын жүргізу көкейкест проблемалардың бірі болып тұр. Балаларды кішкентайынан осы оқиғаларға назар салып, оның мағынасына түсініп, талдай білуге үйретудің мәні орасан зор. Балалар газеті оларға өз елінің, жерінің табиғатын жеткізе отырып, оларды өте маңызды оқиғалармен белгілі бір дәрежеде таныстыра алады.
Балалар газеттен алған әсерлері мен ой түйіндерін өз сыныбының жұмысына пайдалана білсін, басқа балалардың жақсы істерін қабылдап, өздері жайлы немесе көкейде жүрген ойларын айтып, газетке үн қосатын болсын. Мұның маңызы өте зор. Өйткені оқушылар газет арқылы тұрған жерлерінің экологиясымен танысып, олармен қалай күрес жүргізу керек екендігін ойланады.
…Осы аптадағы информаторшы бірінші топ, Қазақстандағы экологиялық жағдайларды айтса, екіншісі шетелде болып жатқан табиғат апаттарын айтады. Балалар неғұрлым ересек болған сайын соғұрлым өздерінің күнделікті информацияларына материалдарды көптеп пайдаланады. Оқушылар ол информацияларды сабақ алдында немесе үлкен үзілісте, немесе сабақтан соң әйтеуір, кез-келген тиімді уақытта тыңдайтын болады. Топ-топ болып жарысқа түседі. Кімнің информациясы әрі толық, әрі айқын, қызық болса жеңіске сол ие болады.
Егер балалар күнделікті оқиғалармен үзбей танысып отырса, сұрақта көбейеді. Біреулер бір оқиғаның анық-қанығын әліде толығырақ білгісі келеді, өзара пікір таластырады. Бұл арада мұғалімнің немесе достардың бірінің ақыл-кеңесі қажет.
…Үшінші сынып оқушыларына ұжым болып газет оқыған тиімді. Бірақ, газетті басынан-аяғына дейін толық оқудың қажеті жоқ. Арасынан қызық қажетті материалдарды таңдап алып, балалардың түсінбеген жерлерін түсіндіріп берсе пайдалырақ болады. Ал, 4-5 сынып оқушылары газетті өз беттерінше-ақ оқи алады. Тек алғашқы кезде мұғалімнің өзі қатынасып, балалардың ойлануына, талқылауына көмектсу қажет. Балалар газетті жөн-жосықсыз, босқа оқымауы үшін, міндетті түрде газеттің тұрақты рубрикаларын, қай бөлімде қандай мақала, очерк, жазбалар болатынын түсіндіріп отыру қажет.

Экологиялық үйірмелер мен клубтар

Мұның міндеті оқушылардың сабақта, газет, журнал, радио, көгілдір экран арқылы алған білімдері мен көзқарастарын кеңейтуге, шыңдауға көмектесу.
Экологиялық үйірмелер мен клубтар әдетте жоғарғы сынып оқушылары арасында қолданылады. Ондағы жұмыстың формалары мен тәсілдері әр алуан. Мұнда лекциялар мен баяндамалар тыңдалып, пікір алысу жұмыстары жүргізіледі. Оның жұмысына оқушылармен қатар мектеп мұғалімдері және қоғамдық негіздегі лекторлар қатысады.
Экологиялық үйірмелер мен клуб жұмысын ұйымдастырудың нәтижелі болу үшін, алдымен тыңдаушылардың құрамына байланысты тақырыпты таңдау және олардың білім дәрежесін анықтау қажет.
Оның жұмысының мазмұнына жақын және алыс шет елдегі саяси ағымдағы оқиғалар, ондағы адамдардың өмірі мен тыныс тіршілігі, тарихы мен экономикасы және мәдениеті жайлы толып жатқан мәліметтерді оқып білуі, оған оқушылардың баға беруімен қатар, саяси көзқарастарын тәрбиелеу жатады.
Мұндай жұмысты, әдетте оқушылардың мәліметтер жинауы, оған қысқа түрде баяндамалар әзірлеуі, көрнекі құралдар шығаруы негізінде ұйымдастырады. Экологиялық үйірмелер мен клуб жұмыстарын ұйымдастыру баяндамалармен қатар, әңгімелесу түрінде де өткізіледі. Ол үшін таңдаған тақырып бойынша алдын-ала сұрақтар әзірлеп, дайындық жұмыстары жүргізіледі.
Ұсынылатын тақырыптың бағыты мен күрделілігіне байланысты жауапты адамдар тағайындалады.
Сынып жетекшісі тақырыпты әзірлеу мен өткізу барысында жауапты оқушыларға оның тақырыбын таңдап алуға, нақтылы жоспар құруға, қажетті әдебиеттердің тізімін анықтауға, талқыланатын сұрақтардың негізгісі мен қосалқсын ажырата білге көмектеседі, бағыт-бағдар беріп отырады.
Мұндай жұмыс барысында оқушылар ұсынылған әдебиеттерді оқып-үйренеді және құрбылары алдында өз ойын айтуға, ағымдағы оқиғаларға баға беруге машықтанады.

жүктеу/скачать 1,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: