Диплом жүмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта есім сөздерді оқыту»


мәтіндерінің лексикасы (/•"=8,78) 50 жонс 70 жылдардагы



бет23/33
Дата21.11.2023
өлшемі1,89 Mb.
#192600
түріДиплом
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   33
Байланысты:
Дип.-Бастауыш-сыныпта-есім-сөздерді-оқыту

33

мәтіндерінің лексикасы (/•"=8,78) 50 жонс 70 жылдардагы оқулықтар мәтіндерінс кдрағанда басқаша болып келеді. Дсгенмсн 2000 жылдардагы оқулықтардың лексикасын 90 жылдардың оқулықтары лексикасынан жүтаң дсп ссептеугс болмайды, бүл орайда таіщама көлеміндегі айырмашылық (368965 с.қ. және 226374 с.қ) та сскерілуі тиіс. Ал Абай шыгармаларының тілі (ғ=7,78) БӘ тіліне қараганда бай екендігін көреміз. Мүның себебі түсінікті: БСО мотіндсрі әр түрлі авторлар шығармаларынан алынған үзінділерден және БӘ салыстырғанда көлемі шағын мәтіндерден қүралған.
Ал әр жазушының тіл байлығы әр түрлі екенін ескерсек, онда оқулыктардағы шағын мәтіндер сол жазушылардың барлық сөздік қорын кдмти алмайтындығы айқын.
Абай шығармаларының салыстырып отырған басқа тандамалардан тілге байлығы үлы ақынның әр түрлі авторлар шығармаларынан алынған үзінділерден түратын мәтіндер тілінен артықшылығын көрсетсе ксрек.
10-кесте - Мәтіндердегі сөздердің орташа қолданысы
(Флективті тілдср бойынша мәліметтер Бектаев еңбектерінен алынды)


Жиілік сөздіктер

Мәтіннің көлемі
N

Түбір соз һ

Орташа қолданыс
(Т)

1. Балалар әдебиеті

97260

11068

8.87

2. 50 ж. БСО мәтіндсрі

185961

10298

18.05

3. 1 сынып

24385

3126

7.80

4. 2 сынып

44125

6513

6.77

5. 3 сынып

117451

9344

12.56

6. 70 ж. БСО мәтін-рі

241984

12281

19.70

7. 1 сынып

35561

3624

9.81

8. 2 сынып

93474

7409

12.61

9. 3 сынып

112976

10397

10.86

10. 90 ж. БСО мәтін-рі

226374

12813

17.66

11. Өзбек газеттері

209485




16.12

12. Өзбек балалар әдебиеті

100134







13. Түрік газеттері

100000

21197

25.70

14. Қарақалпақ газеттері

102573







15. Орыс тілі (Пушкин 1-4) (флек-синт.)

544777

6017

7.78

16. Абай (шығарм.)

46819

5520

. 33.88

17. Неміс тілі (мат.

187000







34

Мансуров, 1971)










18. 2000 ж. БСО мәтін-рі

368965

13869

26,60

Бүл орайда біз қарастырган БСО мәтіндеріндсгі статистикалық түргыдан реттестіруді кджет стетін сөз қодданыстардың болуы заңды.
Өйткені оқулық қүрастыру барысында лингвостатистикалық нәтижелер кобіне ссксріле бермейтінін мойындау парыз. Енді қарастырылған мотіндердің орташа сөз қодданыстарының кестссін қарайық (10-кесте). Әр жылдар (1950-2000 ж.ж.) окулықтары мәтіндеріндегі сөздердің қайталануын былайша түсіндіругс болады: бүл мәтіндер ғылым мен техника жетістіктерін үзбей хабарлап отыратын газет мәтіндеріне (өзбек газеттері ғ =16,12) қарағанда жанрлық жағынан шектеулі, лексикасы жүтаңдау болып келеді. Дегенмен дс бүл салыстырулар квантитативтік-типологиялық критерийлер ретінде тек бір гана жағдайда, яғни салыстырылып отырған тілдер үшін бүл шамалар өзара бірдей көлемдегі, жанрлық-стилистикалық түрлері бойынша үқсас таңдамалар жагдайында гана орындалуы мүмкін (16, 49].
11-кесте - Мәтіндердегі соз формаларының орташа қолданысы (Түркі тілдері бойынша мәліметтер Қ.Молдабек еңбектерінен алынды)


Жиілік создіктер

Абсолютті
жиілік
•к

Сөз формасы

Пайызы
%

1. Б

97260

25365

3,83

2. 50 ж. БСО мотіндері

185961

34522

5,38

3. 1 сынып

24385

8374

2,91

4. 2 сынып

44125

12885

3,42

5. 3 сынып

117451

25716

4,56

6. 70 ж. БСО мәтіндері

241984

39445

6,29

7. 1 сынып

35561

8792

3,63

8. 2 сынып

93474

13869

6,74

9. 3 сынып

112976

27325

4,13 ^_ ,

10. 90 ж. БСО мәтіндері

226374

39950

5,66

11. 2000 ж. БСО мәтін.

368965

40142

7,19

12. Өзбек газеттсрі

209485

35908

5,83

13. Өзбек балалар әдебиеті

100134

26752

3,74

14. Түрік газеттсрі

100000

23273

4,30

15. Қарақалпақ публицисти касы

102573

25784

3,98

35

16. Орыс тілі (Садчикова, 1975)

107835

15247

6,81

17. Абай (шыгарм.)

46819

14586

3,21

18. Неміс тіліндегі мәтіндер (Окулич, 1972)

100000

13781

7,26

19. Неміс тіліндегі мәтіндер(Ротарь, 1970)

200000

28422

7,07

Сондықган да Пушкин тілін (544777 с.қ., ғ =25,70) БСО мәтіндерінің тіліне қарағанда ксдсй дсп ойлауга болмайды, әрі ор түрлі типологиялық топқа жататын тілдер арасындағы айырмашылықгар шамалы болады. Сөз формаларының {Ғс-ф) шамасын салыстыруда басқаша көрініске тап боламыз (11-кесте).
Егер агглютинативті қазақ тілінде 200000 сөз қолданысқа тең болатын тандаманың әрбір сөз формасына шаққаңдағы орташа қайталану жиілігі ғ=5,38 (50 ж. БСО) және ғ=6,29 (70 ж. БСО) сез қолданысқа тең болса, таңдама колемі 100000 сөз қолданысқа тең Б| әрбір сөз формасына шаққандагы сөздердің орташа қайталануы ғ=3,83.
Флективті-синтетикалық орыс тілінде 100000 сөз қолданысқа тсң тандаманың әрбір сөз формасына шаққандағы орташа қайталану жиілігі ғ =6,81 сөз қолданысқа тең мелшерде болса, флективті-аналитикалық неміс тілінде таңдама көлемі 100000 жәнс 200000 сөз қолданысқа тең болған жағдайда мәтіндегі әрбір сөз формасы тиісінше 7,26 және 7,07 реттен қайталанады. Бүдан байқайтынымыз -мәтіннің синтеттілігі артқан сайын, сөз формаларының орташа қайталануы азая бастайды. Демск. әр түрлі қүрылымдағы тілдер үшін мәтіндегі сөздердің статистикалық мүмкіндіктері жалпы алғанда бірдей деп есептейміз.
10-11-кестелерде келтірілген нәтижелерден шығатын қорытынды: әр түрлі сөз формаларын тудыруға икемді және бай агглютинативті (қазақ, түрік, қаракалпак) тілдерде сөз формаларының ғ шамасы флективті тілдсргс қарағанда аз болыгі келеді, аітлютинативті күрылымдағы бір тілдің ішіндегі сөз формаларының орташа қайталануындагы айырмашылықтар (50 және 70-2000 жылдар оқулықтары) таңдама көлеміне (185961—368965 с.қ) жәнс синтеттіліктің артуына байланысты болады (/-' = 18,56 жонс 26,60). Қазақ, өзбек, түрік және карақалпақ тілдеріндегі мәтіндердің сөз формаларына қатысты синтеттілік коэффициенті таңдама көлемдері бірдей болған жағдайда барлық тілдер үшін өзара дснғейлсс (24-26%) шамада болады [17,33]. Қорыта келгенде, 6-ксстедегі нәтижелер көрсстксндей, типологиялық сипаттағы бүл айырмашылықтар тілдің
36

морфологиялық қүрылымына байланысты:


Нсгүрлым тілде аналитикалық қүрылым элсмснттсрі көбейгсн сайын, согүрлым создсрдің орташа кайталануы осе түссді [16,50].
Егер БСО мәтіидерінің жиілік сөздігін бірнешс аумақгарға: бірінші аумаққа алғашқы 100-ге дейінгі, скінші аумаққа 500-ге дейінгі, үшінші аумақкд 1000-га дейінгі, төртінші аумаққа 2000-га дейінгі, бесінші аумақка алгашқы 3000-га дсйінгі жиі кездссетін лексикалық бірліктерді бөлсек, онда әр жылдардагы окулық мәтіндері мен өзбск және флективті орыс тілдері жиілік сөздіктерінің әрбір аумаққа қатысты сөзбен қамтылу ерекшіліктерін талдау барысында мынадай нәтижелерді аламыз:
1. Агглютинативті тілдсрдің (50-70 жылдардагы оқулықтар, өзбек мәтіндері және БӘ) 100-ге дейінгі аумақтағы жиі кездесетін сөздермен қамтылуы мотіннің 39%-41%-ын қүраса, флективті (орыс) тілдерде ол 29%.
12-кесте - 1950-2000 жылдардагы БСО мен БӘ жиі қолданыстагы сөздсрмен қамтылуы



Жиілік создіктср

N

І_

1-100

1-500

1-1000

1-2000

1-3000
1

1. Балалар әдебиеті

97260

11068

25,11

47,54

59,41

72.04

80.00

2. 50 ж. БСО

185961

10298

38,55

66,17

77,57

87,07

91,38

3. 70 ж. БСО

241984

12281

41,87

70,53

83.29

88,76

90,08

4. 90 ж. БСО

226374

12813

39,41

68,13

79,51

84,17

і
91.12

5. 2000 ж. БСО

386965

13869

38,62

70,84

81,63

82,61

93.33

6. Абай жолы (1-4 т.)

465591

17188

39,20

68,02

71,55

79,92

84.00 і

7. Газеттер(публи-цистикалық)

146764

12423

31,40

59,74

72.85

83,88

88,88

8. Өзбск көркем 95550 әдебиеті

8052

44,81

68,18

77,83

-

-

9. Өзбск тіліндсгі газеттер

209485

12996

35,19

62,98

75,14

85,47

1



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   33




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет