Диплом жүмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта есім сөздерді оқыту»
жүктеу/скачать 1,89 Mb.
|
Дип.-Бастауыш-сыныпта-есім-сөздерді-оқыту
Мұндағы Ғ, - минималды ранг, N - тандама көлемі. Мандельброт заңының параметрін (ү) мына формула бойынша аныктауға болады: ү ■Ғт Мундағы Ғі - сөздің абсолютті жиілігі, т - осы жиіліктегі сөздердің (сөз формаларының) саны, Ітах- максималды ранг. Параметрлерді есептеу Ғ,=Г\[К(і+р)~у формуласы бойынша ЭЕМ-да іскс асырылды. 13-кесте — 50 ж. БСО мәтіндерінің жиілік қүрылы.мы
39
Онда жоғарыдағыдай ранг-жиілік тәуелділігінің ксстесі берілді (13-кесте). Бүл кестелср 50,70 жылдардагы БСО мен БӘ мәтіндерінің статистикалық қүрылымын сипаттайтын негізгі кестелер болып табылады. Эсту-Ципф-Мандельброт заңының параметрлерін салыстыру 50-70 жылдардағы БСО мен БӘ мәтіндерінің статистикалық қүрылымындагы салыстырмалы түрдегі үқсастықтарды анықгауға мүмкіңдік бсреді. 14 кесте — 70 ж. БСО мәтіндерінің жиілік сөздіктері бойынша қүрылымынан үзінді і
40
Кестелерден көрінгеңдсй, тандама көлсмі 185961 сөз қолданыс, 10298 сөзді қамтитын 50 жылдардагы БСО жиілігі сң жоғары ол, неше, не, біз, бул, мен, өз, қандай, мына есімдіктері барлық тандаманың 28,20%-ын қамтитын 52448 соз қодданыстағы реестрдің ең жоғарғы жағына орналасқан 50 создің 20,58%-ын қамтыса, етістіктердің ішінде де, бол, е, кел, ал, түр, бер, жур, қал, айт, шық, жат, кет, жаз, бар, қои, қара, оқы, көр, сал түлғасындағы жиі қолданыстар 42,19%-ын, зат есімдердің ішінде кун, сөз, жаттыгу, үй, агаш, су, сан, жер, жол түлғасындағы жиі қолданыстар 13,05%-ын қамтиды. Көмекші сездердің ішінде ең жиі қолданылатындары де, ал, мен, және, ушін, керек шылаулары 12,24%-ын қамтыған. Ал бар атты Өртарап мағынаны білдіретін соз 2,03%-ын, бір деген сан есім 3,85%-ын алып түр. Бул мысалдар арқылы 50 жылдардағы оқулық мәтіндерінің қүрылымындағы берілген жпіліктсгі сөз бсн оның рангісі арасындағы пропорцияны көреміз. Осы кестемен салыстыру мақсатында 70 жылдардағы оқулықтардың мәтіндеріндегі ең жиі қолданыстагы 50 созді алып, оларды жиілігі бойынша орналастырсақ, олардың жиілік қүрылымындағы мынадай ерекшеліктерді байқаймыз: Таңдама көлемі 241984 сөз қолданыс, 12281 сөзге теа 70 жылдардағы окулық мәтіндеріндегі барлык. сөздіктің 27,74%-ын қамтитын 67136 сез қолданысқа тең 50 сөздің 22,17%-ын ол, мен, бул, өз, неше, не, біз, осы, сол, кандай, канша, әр есімдіктері, 39,21%-ын бол, де, е, шыгар, жаз, кем, тұр, шык, бер, айт, қал, кой, ал, жур, оқы, кет, көр, отыр етістіктері, 18,04%-ын сан, сөз, бала, жаттыгу, кун, жер, есеп, су, үй, сәйлем сскілді зат есімдер қүраса, қалған 9,11%-ын да, және, де, мен, ал шылаулары, 5,86%-ын бір, екі, екінші сан есімдері, 5,86%-ын Өртарап мағынаны білдіретін бар сөзі қүрайды. Бүл мысалдар 70 жылдардағы БСО мәтіндерінің лексикалық бірліктермен қамтылуындағы өзіндік ерекшелігін көрсетеді. Демек, өзге сөз таптарына кдрағанда өмірдің түрлі саласындаіы қат-кабат қолданысы айқын білінстін етістіктер алғашқы орында түрса, баланың алғашқы сөйлеу әрекетіндеғі негізгі сөздік қорын қүрайтын есімдіктер одан кейінгі екінші орында, ал жалпы мәтіннің көлемі бойынша сөз қолданыс жөнінсн алғашқы орындағы зат есімдер келтірілген үзіндідс үшінші орында түр. Өйткені, етістіктер лексика-семантикалық ерекшелігі жағынан, 41
түбір түлгасы мен оган үстелетін грамматикалық категорияларының қат-кдбаттығы жагынан өте күрделі сөз табының бірі. Енді осы лсксикалық спсктрдіц ксстссін кслтірсйік: 15-кесте — БӘ мәтіпдсрінің жиілік сөздіктсрі бойынша қүрылымынан үзінді
Осы оқулықтардың моліметтерін БӘ мәтіндерінің жиілік қүрылымымен салыстырып көрейік. БӘ сц жиі қолданылатын 27901 сөз қолданыстагы лексикалық бірліктердің ішінде таңдаманың 26,68%-ын алатын 50 создің 7,3%-ын ол, мен, өз, бүл, сол, осы, не, біз есімдіктері қамтыса, 45,14%-ын бол, кел, ал, е, іпүр, жүр, бар, де, көр, жат, /сет, айт, шық, отыр, кара, біл, өт, бер, крй, сал етістіктері, 42 І5,33%-ын де, да, мен, ғой, соң шылаулары, 17,57%-ын сөз, күп, жер, көз, үй, бас, адам, ат, кол, жыл секілді зат есімдер, 5,52%-ын бір, он сан есімдері, 3,52%-ын жо/с, ^/^, асөл сөздері, 0,98%-ын алд комскші ссімі, 1,47%-ын барышиа үстсуі қамтиды. 16-кесте - 50 жылдардагы оқулыктардың жиілік сөздігіндегі сөздердің қатар саны мен (рангімен) абсолютті жиілік шамасы арасындагы қатынасты білдіретін кестс көрінісі
I Қарастырылған салыстырулар нәтижесінде оқулықтар мсн БӘ тіліндегі жиілігі ең жоғары сөздердің ішінде табиғаттағы заттар мсн қүбылыстарды, олардың арасындағы байланыстарды және солардың жай-күйін білдіретін жіктсу есімдіктері, зат есімдер мен етістіктердің және көмекші сездердің улесі басым екендігін көреміз. Осы категорияларды бір-бірімен байланыстыру арқылы окушылардык тілінде грамматикалық ерекшеліктер дамып, қалыптасады. Оқулык мотіндеріндегі жоғары жиілікте колданылған осы лексмкалык, түлғаларға талдау жасай отырып, болашакта оқулық мотіндерін түзу барысында сирек қолданыстағы мағыналық қүндылығы жоғары сездерге де назар аударылып, олардың танымдық маңызы, жаңа үғым, түсініктерді берудегі мүмкіндіғі ескерілсе дейміз. Енді белгілі бір жиіліктегі сөз бен оның жиілік қүрылымдағы рсттік нөмірі, яғни рангісі арасындағы байланыстың бар-жоқтығын 43 тексеріп көрейік: Жогарыда көрсетілгсн 16-кестені түсіндіретін болсақ, 50 жылдардағы окулыктардың жиілік сөздігі мәлімсттсрі бойынша мотіннің жиілік қүрылымының үзіндісі (мүндагы і - ранг, Ғ, — абсолютті жиілік, мәтін көлемі N=185961; түбір сөздің көлемі Ь= 10298; Ғтах=3609) рангі мсн жиілік сөздік арасындағы белгілі бір тәуедцілікті білдіреді. 17-кесте - 70 жылдардағы оқулықгардың жиілік сөздігіндегі сөздердің кдтар саны мен абсолютгі жиілік шамасы арасындагы қатынасты білдіретін кесте көрінісі
Яғни, сөздердің рангі өсуіне қарай, оның жиілігі кеми береді. Мысалы, 50 жылдардағы оқулықтарда ең томснгі рангіде жоғарғы жиіліктегі "ол" есімдігі түр. Сол секілді 70 жылдардағы БСО ранг-жиілік тәуелділігінің ксстесін салыстырсақ, мүнда да жоғарыда келтірілген сөздердің кему жиіліғі бойынша орналасу реті мен оның жиілігі арасында кері тәуелділік бар скендігін корсміз. 17-кестеден көрінгендей, 70 жылдардағы оқулықтарда да ранп мен сөздің берілген жиілігі арасында кері тәуелділік бар екенін байқаймыз. Мысалы, ең жоғарғы жшліктегі ол есімдігі рангі бойынша ең төменгі қатарда түрғаны соның дәлелі. Ал одан жиілігі біршама азырақ көрсеткішті білдіретін ал шылауыныц қатар саны жоғарылау 44 (50-ші қатар). Мүндагы і - ранг, Ғ, - жиілік, мәтіннің колемі N=241984; түбір соз көлсмі Ь=12281; Ғтах=4982. Осындай байланысты БӘ мәтіндерінің жиілік қүрылымынан да аңгаруға болады: мүнда жиілігі 1231 сөз қолданысқа тсң болатын бір сан ссімі рангі бойынша бесінші орында түрса, онымсн салыстырғанда жиілігі біршама төмсн он слн есімінің (жиілігі 311 сөз қолданысқа тең) катар саны одан жоғары (37-ші қатар). Осындай ксрсгарлықты 18-кестснің өн бойынан анық байқауга болады: 18-кесте - БӘ жиілік сөздігіндегі сөздердің қатар саны мен абсолютті жиілік шамасы арасындагы қатынасты бшдіретін кестс көрінісі
18-кссте мәліметтері бойынша БӘ мәтіндерінің жиілік қүрылымының үзіндісінен де жогарыда айтылган заңдылықты көруге болады. Мысалы, ең жогаргы жиіліктегі боя етістігі сң төмснп (1-ші қатарда) орында түрса, онымсн салыстырғанда біршама азырақ жиіліктсгі жыл зат есімінің қатар саны одан жогары (50-ші қатар). Сол сияқты оте жоғарғы жиіліктегі соз есімдігінің рангісі (2-ші қатар) одан біршама теменгі жиіліктсгі соң щылауынан (49-шы қатар) темен. Б.үл арада да зерттеу нысанындағы мәтіндердің жиілік қүрылымындагы белгілі бір сөздің қолданылу жиілігі оның рангісінс жүктеу/скачать 1,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||