Диплом жұмысымды жазуда пайдаланатын әдебиеттер тізімін алып
жүктеу/скачать 1,09 Mb. Pdf көрінісі
|
Шетел тілдеріне оқыту әдістері doc
|
Түсіндіру индукция тәсілдерін қолдану формасында өтеді(оқушылар тілдің фактілерін қадағалай отырып, шешім қабылдап, қорытады) және дедукция(ереже, инструкцияны оқытушы мысалдар арқылы көрсетеді). Тілдік іскерліктерді оқытушы берген бағдарламасы бойынша орындау оқушылардың енгізілген материалдың түсіну нәтижесі болып ьабылады. Арнайы жаттығулар формасында өтетін
тілдік дағдыларды қалыптастырудың екі
түрі жаттықтырудың нәтижесі болып табылады: а) безендіру дағдысы (тілдік нормаға сәйкес сөйлемдер мен дыбыстардың дұрыс айтылуын қамтамасыз етеді); б) екіншісінің көмегімен әңгімелеу мазмұнына байланысты адам ойынан сөздерді алу, құрастыру. Дағдыларды игеру өте маңызды, бірақ тілді игерудің алғашқы кезеңін ғана көрсетеді, тілдік іскерліктерді қалыптастыру мен дамыту негізгі мақсаты болып табылады. Бұл үшін практиканы ұйымдастыру әдісі қолданылады, оның негізіне тілдік жаттығуларды орындау жатады. Нәтижесінде түрлі қарым-қатынас ортасында сөйлеуге деген іскерлік және сөздік іскерліктер қалыптасады. Түзеу әдісін сөйлеу кезіндегі оқушылардың жіберген қатесін түзеу үшін қолданады, ал бағалау әдісі арқылы оқушылардың мемлекеттік стандарт пен бағдарламаларға сәйкес іскерлік, дағды, білім қалыптасу деңгейін анықтайды. Өзін-өзі тексеру әдісі оқушылардың өз жұмысын тексеріп, қателерін түзетуге мүмкіндік береді. Бұл оқушылар бойында өзін-өзі тексеру механизмі қалыптасқан жағдайда мүмкін, ол оқу процесі кезінде қалыптасады, осының арқасында өз бетімен қатемен жұмыс жасау мүмкін. Тілді оқыту әдістемесінің басты әдістері болып мыналар табылады: түсіндіру, жаттықтыруды ұйымдастыру және практика, аталған әдістер арақатынасы практикалық сабақтарда былайша: сабақ уақытының 15% түсіндіруге бөлуге болады, ал сабақ уақытының 85% шетел тілін жаттықтыруға бөлуге болады [9]. Әр әдістің структурасында әдістемелік тәсілдер бар. Тәсілдер арқылы сабақтардағы әдістер жүзеге асады. Оқытудың тәсілі – белгілі бір іс-әрекет немесе операция түрінде оқытушы жұмысының ең кішкене оқыту бірлігі, осы арқылы оқушылардың оқу әрекеті алға қойылады, білім игеріледі дағды мен іскерліктер қалыптасады. М.В. Ляховицкий оқу тәсілін «практикалық сабақтың белгілі бір сатысындағы белгілі бір тапсырманы шешуге бағытталған, қарапайым әдістемелік әрекет» деп анықтады. Анализ(құбылысты, пәнді бөліп қарау), синтез(бөлімдерді біріктіру, элементтерді біріктіру), салыстыру(объектілер арасында ұқсастықтар мен айырмашылықтарды табу), жүйелендіру(объектілерді белгілі бір жүйеге енгізу), сонымен қатар, суреттеу мен салыстыру т.б. қолдану әдісінің құрамына кіретін тәсілдер сұраққа жауап беру, мәтінді әңгімелеп беру, суреттеу және т.б. Оқытудың тәсілдері, осылайша, қалыптасатын сөз әрекетінің мазмұнын құрайды.
Әр түрлі оқытуда қолданатын, универсалды жалпыдидактикалық әдістерге қарағанда, бұл әдіс топтары белгілі бір оқу пәнінің немесе пәндер топтарының спецификасын көрсетеді. 29
Шетел тілдерін оқыту әдістемесінде спецификалық түсінікке екі түрлі анықтама берілді: а) әдіс оқудағы бағыт ретінде (терминді кеңінен түсіндіру) және б) тілдің қандай да бір жағына оқыту тәсілі (терминді тар түсіндіру). Бір түсінікке екі түрлі анықтама беруді тиімді деп санауға болмайды: бұл жиі бір терминді екіншісімен ауыстыруға әкеліп соқтырады.Біздің ойымызша тілдерді оқыту әдістемесінде кең ауқымда түсіндірілген терминді қалдыруға болады – оқудағы бағыт ретінде. Оқыту әдісі – оқудағы бағыт, бұл бағыт тілге оқытудың мақсатын, міндеттерін және мазмұнын жүзеге асырады, оларға жетудің жолдары мен тәсілдерін анықтайды. Оқыту әдістемесі тілге үйрету стратегиясы туралы түсінік береді, осының негізінде оқытушы оқытудың белгілі бір жағдайларындағы оқу ісінің тактикасын жасайды. Ол сабақтарда оқытудың моделі ретінде жүзеге асады, оқытушы бағыт-әдістеме концепциясының интерпретациясын жеке педагогикалық жұмыстың белгілі бір жағдайларында жасайды. Осылайша, оқыту моделінің қатысуымен оқытудағы бағыт-әдістеме мен сабақьағы оқушы мен оқытушы арасындағы байланыс жүзеге асады. Оқыту моделі бағыт-әдістемесінің мазмұнын көрсетуі өте маңызды. Оқытудағы бағыт-әдістемесіне тән белгілерді атап көрсетейік: 1.
әдістеме жұмысының төңірегінде жалпы тілді оқыту стратегиясы туралы түсінік беретін, оқыту мақсатына жетудің жолдары мен тәсілдерін анықтайтын, алдыңғы қатарлы идеяның болуы. 2.
қандай да бір мақстқа жетудің әдістемелік бағыты. Интенсивті әдістер – қандай да бір қарым-қатынас ортасында тілдік қарымқатынасты игеруге бағытталады, ал аударма-грамматикалық оқытудың басты құралы ретінде аударманы қолдана отырып тілдік жүйені игеруге бағытталған. 3.
психологиялық, дидактикалық концепцияларын қолдану, олар әдістеменің ғылыми негізін анықтайды. Тура әдістеме тобына кіретін аудиовизуалды әдістеменің ғылыми негізі тіл білімі және бихеверизмді структуралық бағытпен байланысты, бұл әдістеменің психологиялық негізі үшін
қолданылған. Саналы-практикалық әдіс негізінде психологиялық теория жатыр, әдістеменің лингвистикалық негізі Л. В. Щерба
және коммуникативті лингвистиканың қазіргі
кездегі бағыттарымен байланысты. 4.
әдістеме тілге оқытудың стратегиясын анықтайды, оқытушы арқылы жасалатын тактиксын емес. Шетел тілдерін оқыту тарихынан бірнеше әдістер таныс, олар қоғамның тілді оқытуға деген қажеттілігіне жауап ретінде туған қоғам дамуының түрлі сатыларындағы ғылым мен техниканың дамуын көрсеткен. Тілді практикалық түрде меңгеруге деген қажеттілік тура әдістің тууына, пайда болуына әкелді, ал қоғамның тез арада тілге үйрету талабы интенсивті әдістің дамуына әкелді. Қазіргі заманға сай технологиялардың дамуы оқу процесінде аудио және видео таспалардың, компьютерлерді пайдалану мен тілді игерудің перспективалық түрі ретінде қашықтан оқытуды ұйымдастырады. Оқытудың 30
жаңа әдістерінің пайда болуымен оптималды және универсалды оқыту әдісін жасау жиі айтылып жүрді. Мысалы, 1950 жылдары тез арада қарым-қатынастық жаңа ауызша түрін меңгеру, яғни аудиовизуалды әдіс пайда болады. Кейбір иньенсивті әдістердің пайда болуымен ұқсас ситуация туды. Бірақ әдістеме саласындағы зерттеумен жұмыс тәжірибесі универсалды әдістің өмірдің кез келген жағдайына жарамды болу тапсырмасы жүзеге аспайтынын айтады, ал әдіс оптималдылығы оқытудың белгілі бір мақсат, шарттарымен анықталады. Сөзсіз, интенсивті әдістің кейбір варианттарын оптималды деп қрауға болады, белгілі бір қарым-қатынас ортасында аз ғана уақытта сәйкес жағдай жасалғанда, яғни оқу-әдістемелік құралдар, оқытушының жоғары білімі болған жағдайда 3-4 жылға есептелген, саналы-практикалық әдісті оптималды деп есептеуге болады. Әдістің оптималдылығы туралы белгілі әдіскер Г. Хэгбольдт жақсы айтқан: «Менің әдісім ең жақсы, ғылыми, сонымен қатар, тілді игерудің ең тез әдісі дейтін адам, барлық ауруды жазатын дәріні рекламалайтын дәрігер тәрізді. Бұл әдіс әр жексенбіде газетке берілетін күлкілі хабарландыруды еске түсіреді: «француз, неміс және испан тілдеріне 20сағатта үйретемін». Осыған ұқсас ойды Л.Н.Толстой да айтқан: «Бірде бір жаман немесе жақсы әдіс болмайды, әдістің кемшілігі бір әдісті ғана қолдану» [10]. Әдістемеде бағыт-әдістемесінің классификациясы туралы сұрақ түпкілікті шешілмейді, себебі бұл классификацияға түрлі көзқарастар бар. Бір көзқарасқа сәйкес, әдістер классификациясының белгісі тәсілдер, тілді оқыту тәсілдері болып табылады. Тәсілдердің ерекшеліктерін көрсетемін әдістер арасындағы айырмашылық былайша анықталады; әдіс тілді саналы немесе интуитивті игеруге сүйенеді; оқыту процесінде ана тіліне сүйену қарастырылады немесе сүйену болмайды; сөз әркетінің түрлерін бірге немесе бірізді игеру ұсынылады. Қазіргі кездегі әдістерді тура(интуитивті), саналы, аралас, интенсивті деп бөлуге болады.
«кесте 3» Шетел тілдерін оқытудағы бағыт әдістер
Тура Саналы Аралас
Интенсивті Табиғи
Грамматика- аударма
Оқу Суггестопедиялық Тура Саналы-
практикалық Коммуникаивті
Эмоционалды- мағыналы Аудиовизуальды Саналы- салыстырмалы Тандем әдіс Гипнопедиялық Аудиолингвальды
Ритмопедиялық Армиялық
Ауызша
«Интем-әдіс» «Гувернантка» әдісі
[11]. 31
Бұл шетел тілдерін оқыту әдістерінің тобы XIX ғасырдың екінші жартысында XX ғасырдың басында тілді практикалық оқыту жақтастарының формалды(классикалық) өкілдерін жеңу нәтижесінде пайда болады. Тілді оқытудың жаңа бағытының өкілдерінің арасында белгілі мамандар М. Берлиц(Германия), Ф.Гуэн(Франция), Г. Суит(Англия), О.Есперсен(Дания) және т.б. әдістер тура (табиғи) деп аталды, себебіолардың өкілдері сабақтарда, тіл бірліктерінің арасында тікелей ассоциация жасады, бұл бірліктерді игеру интуитивті өтті. Тура әдіс негізіне келесі ережелер қойылады: а) оқудың практикалық бағыты(бірінші кезекте қарым-қатынастың ауызша формасын игеру); б) интуитивті(ережені қолданып тілді саналы игеруге қарама-қарсы); в) аударманы алып тастау оқыту әдісі ретінде; г) сөз әрекеті түрлерін тыңдау- сөйлеу-оқу-жазу; д) көрнекілікті кең пайдалану. Тура әдіс қатарына табиғи, тура, ауызша және аудиовизуалды және аудиолингуалды кіргізуге болады. Бұл топтың әдістері кең таралған бұрынғы аударма-грамматикалық әдіске қарама-қарсы, аударма-грамматикалық әдіс қоғам қажеттілігінен туған. Тура әдістің кемшіліктеріне мыналар жатады: 1.
саналы бастау рөлін ескермеу оқу процесін тимді етпейді; 2.
оқу жүйесінен ана тілін шығарып тастау; 3.
тілді игерудің практикалық долы, бұл жерде грамматикаға көмекші рөль тиеді де, оқу ауызша формада өтеді. Табиғи әдіс XIX ғасырдың ортасында жойылды. Оның өкілдері оқушы шетел тілін игеруде ана тілін игеру жолын қайталау керек деп ойлайды. Тілді игерудің негізгі мақматы ауызша сөйлеу деп есептелді. Бұл әдіс өкілдерінің күш-жігері жасанды тілдік орта жасауға бағытталды, бала ана тілін игерудегі орта сияқты. Әдістің әдістемелік концепциясы келесі ережеге әкелді:
оқытудан ана тілін шығару, шетел тілін игеруде аудармаға жүгінбеу керек;
тілдік көріністердің мағынасы көрнекі құралдары, мәтін және түсіндірме арқылы ашылады;
жаңа лексика-грамматикалық материал ауызша формада енгізіледі, оқытушыдан кейін қайталау арқылы бекітіледі;
саналады. Ойынды көп қолдану, қарым-қатынас ситуацияларына ұқсату, оқушылар орындап жатқан іс-әрекетті түсіндіріп тұру, белгілі бір тақырыптар мен қарым- қатынас ситуацияларында тілді игеру мен оны автоматтандыруға көмектеседі. Әдістің идеясы кіріспе курстары төңірегінде XX ғасырдың басында танымал болған. Әдіске деген қызығушылық екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қайта жанданды, оның модификациясының тууына байланысты, аудиовизуалды және аудиолингуалды әдістер. 32
Сонымен бірге, табиғи әдіске деген қызығушылықта сақталған. 1876 жылы құрылған Берлитц компаниясының әр түрлі елдерде дүгиежүзінің 300 мектебі бар, ал Берлитц әдісі бойынша шетел тілін үйренгендердің ішінде Николай ІІ, Франсуа Миттеран, Датон Кеннеди, Эдит Пиаф. XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында тура әдістің бірнеше түрлері пайда болды. Тура әдісті жақтаушылар Г.Гуэн, М.Валтер, т.б. Бұл әдісті пайдаланатын мұғалімдер тіл үйретудің алғашқы күнінен бастап, оқушыны әңгімелесуге тартады, заттарды суреттерді пайдаланып, сөйлемнің мағынасын түсіндіру үшін қимылдар жасайды. Тура әдісті қолданушылар өте көп. Осы әдіс оқушылардың шет тілін меңгеруге деген қызығушылығын арттырады. Дегенмен, бұл әдісті қолданудың қиыншылықтары да жоқ емес. Мәселен: 1.
тақырыптық негізге сүйенеді, ол үшін оқушы өте көп жаңа сөздерді білуі керек.
2.
Мектепте оқушылардың сөйлеп үйренуіне жағдайдың болмауы. 3.
Тәжірибесіз мұғалімдер қолданса, өте тиімсіз болып келеді. Тура әдістің негізгі қағидаларын ұсынған атақты ағылшын әдіскерлері Г.Пальмер мен М.Уэст болды. Г.Пальмер әдісінің негізгі қағидалары: - Шет тілін оқыту ауызша сөйлеуден басталады. - Шет тілін оқыту іріктелген материалдардың негізінде жүзеге асырылады. Г. Пальмердің ұсынуы бойынша оқытылуға тиіс жаңа сөздердің мөлшері 3000 сөз болды.
Пальмер ауызша оқытудың мынадай жолдарын ұсынды:
іс-қимыл арқылы(Мұнда арнайы жасалған заттарды көрсетіп, қимыл арқылы білдіретін жаттығулар ұсынылады);
сәйкестендірудің 100 кестесі (оқушылар осы кестелердегі ағылшын тіліндегі мысалдарға қарап, сөйлемдер құрауы тиіс). Г. Пальмердің бұл әдістері қазіргі кезде де жиі қолданылады және оқушыларға мынадай мүмкіндіктер береді: -
тіркестерінің берілуі ауызекі сөйлеуде көмектеседі; -
тыңдау жаттығуларының көп болуы оқушыға жылдам сөйлегенде ағылшын тілін түсінуге мүмкіндік береді.
«кесте 4» Сәйкестендіру
I You We
They saw
put left
found two
three a few
some books
letters keys
good ones hear
there on the table in this book yesterday last week on Sunday this morning [12].
33
Шет тілін оқыту – мұғалімнің үздіксіз еңбегінің және оқушының оған жауабының тізбегі. Шет тілін үйренуде оқушы мынадай кезеңдерден өтеді: а) Қабылдау. Бұл кезеңде мұғалім сөйлейді. Оқушы мұғалімнің сөзін тыңдайды. Мысалы: Мұғалім сынып бөлмесіндегі заттарды көрсетіп, оларды атайды. This is a book. Look at the book. I am going to put the book on the table. ә) Мұғалім сөйлейді. Оқушыларға тапсырма береді. Мысалы: «Дауыс ырғағына назар аударыңыз». б) Бұйрықтарды орындау жаттығулары. Мұғалім оқушыларға бұйрықтар береді. Мысалы: Get up. Sit down. Come here. Мұғалім бұйрықтарды ымдап түсіндіреді. в) «Yes», «No». Мұғалім сұрақ қояды. Оқушылар тек « Иә» не «Жоқ» деп жауап береді. o
Қабылдау – еліктеу. Мұғалім сөйлейді. Оқушылар қайталайды. o
Оқушы әр түрлі сұрақтар қойып, оған жауап беруді үйренеді. o
Сөйлеу. Мұғалім оқушымен ағылшын тілінде сөйлеседі. Жалпы, Г.Пальмер әдісінің негізі – сөйлеуді үйрету, ал М. Уэст болса, керісінше, басты міндет қылып оқуды қойды. М. Уэст оқу арқылы шет тілін үйренетін әдістемелік жинақтар жасады: а) оқуға арналған кітаптар ә) жаттығу кітаптары Бұл екі ағылшын әдіскері ағылшын тілін оқыту әдістемесіне үлкен үлес қосты. Қазіргі әдістеме дәстүрлі және аудио–лингвистикалық оқыту деп екіге бөлінеді. Қазіргі әдістеменің негізгі қағидалары:
Тыңдауды және сөйлеуді дамыту;
Сөйлеу үлгілерін пайдалану;
Аударманы өте аз қолдану;
Грамматиканы үлгі арқылы оқыту;
Сөйлеуді үйретуде өмірмен тығыз байланысты жағдайларды қолдану. Мұғалім оқушыларды шет тіліне үйрету үшін өзі:
Педагогика мен психологияны жақсы білуі;
Оқыту әдістері мен техникасын білуі;
Оқыту әдістерін оқу процесінде шебер қолдана білуі керек. Тура әдіс табиғи әдістің негізінде XIX ғасырдың аяғында – XX ғасырдың басында пайда болды. Бұл әдісті Персен, Ш. Шрейцар ат салысты. әдістің өкілдерінің алдында оқушыларды тілге практикада ауызша формада үйрету керек деген тапсырма тұрды. Сабақтар үшін лексикалық материалдар қарым- 34
қатынас ситуациялары мен тақырыптар арқылы анықталады, бұл тақырыптар өмірден алынды, ал грамматикадан тілдік нормаға сәйкес келетіндер ғана оқытылды. Әдісті жасағандар сабақта индукцияны кеңінен қолдануды ұсынды, яғни оқушылардың сөйлеуде тілдік модельдерді қолдануын бақылау және өз беттерімен тілдік заңдылықтарды табу, кейін оны оқытушы инструкция мен ереже ретінде белгілі бір системаға енгізуі керек. Бұл әдіс өкілдерінің негізгі еңбегі ауызша сөйлеу әдісін, фонетикалық жаттығулар жүйесін, көрнекілікті оқыту құралы ретнде қолдануда. Тура әдістің табиғи әдістен айырмашылығы мынада: а) сабақтарда игерілетін тілдің тәжірибесі ретінде ережелер мен индукцияларды қолдану. Осылайша, табиғи әдіске танымал тілді игерудің интуитивтілігінен кету байқалады; б) материалды ауызша формада енгізгенде бекіту үшін оқу мен жазуды қолдану. Ауызша әдіс ағылшын әдіскері Г.Пальмер (1877-1950) арқылы жасалынды, ол ол ересектерге арналған курстарда идеяларының практикасын тексерді. Олар оның ең басты әдістемелік еңбектерінде «Принцип обучения языкам»(1921) және «Устный метод обучениям иностранным языкам»(1923). Соңғы жұмыс орыс тіліне 1961 жылы аударылған. Г.Пальмер көптеген ағылшын тілінің оқулықтарын жазған, оның ішінде ол арқылы құрылған таблицалар, оқу мәтіндерінің адаптация принциптері, сонымен қатар, команданы орындау арқылы тілге үйрету тәсілдері (English through acnions). Өзінің әдістемелік көзқарасы бойынша Палбмер – тілді игерудің интуитивті жақтасы, оның негізінде тілдік мысалдарды есте сақтау және кейін түрлі комбинацияларда қайта айту жатыр. Шетел тіліндегі жаттығуларды тыңдауды Г. Пальмер өте тиімді тәсіл деп санады. Себебі оның көмегімен оқушылардың бойында интуитивті түсіну қабілеті артады. Ол алғашқы кезде тілді пассивті тыңдау идеясын айтты, бастапқы кезде 2 айға дейін инкубациялық перид, оқушылар шетел тілін тек қана тыңдайды. Оқытудың бастапқы сатысында оқытудың акызша түрін, тілдің теориясын, және ана тіліне аударуды алып тастады. Г.Пальмер 6 жылда ағылшын тілінің курсын құрды, ол мынадай үш сатыдан тұрды: жүктеу/скачать 1,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|