Дипломдық ЖҰмыс мамандығы: 5В080700 -орман ресурстары мен орман шаруашылығы
ӨРТКЕ ҚАРСЫ ТӘСІЛДЕРІН ПАЙДАЛАНУ БАРЫСЫНДА ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ
жүктеу/скачать 1,89 Mb.
|
Мұхтар Бекболат дипломдық жұмыс
| 4 ӨРТКЕ ҚАРСЫ ТӘСІЛДЕРІН ПАЙДАЛАНУ БАРЫСЫНДА ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ
Территорияларында орман мекемесінің орман алқаптары орналасқан, аудандардың жетекші саласы ретінде ауылшаруашылыө өндірісі – басым түрде ет-сүтті бағытындағы малшаруашылығы (ірі қара малды өсіріп, бағу, қой өсіру, шошқа өсіру, жылқы өсіру) болып табылады. Егістіктерде бидай, ешмен, сұлы, картоп өсіріледі. Ауылшаруашылығымен шаруа (фермерлік) қожалықтары, және жеке ұсақ шаруашылықтар айналысады. Малдың орман алқаптарына жақын орналасқан ауылдар тұрғындарының шаруа қожалықтарымен және жеке ұсақ шаруашылықтарымен бақыланбай бағылуы ағаш тұқымдарының жойылуына, және ормандардың табиғи қайта қалыпна келуіне жағымсыз жағдайлар тудыратын топырақтың тығыздалуына әкеледі [23]. Ауылшаруашылықтарын жүргізу барысында іске жарамсыз техниканы пайдалану, және демалушылармен, аңшылармен оттың жағылуы ормандар үшін өрт қауіптерінің ұлғаюын тудырады. Орман мекемесінің орман көшеттерінің рөлі тек іскерлік сүректерін алу мен тұрғындарды отынмен қамтамасыз етумен ғана шектелмейді, бұл әрине ірі халықшаруашылық маңызға ие, алайда, оның басты қызметі ортаны қорғау мен рекрационддық функциялар кешенімен тығыз байланысты болады. Орман, аса ірі фильтр ретінде атмосфераны шаңдар мен әртүрлі аэрозольдардан тазалайды, ауаны адам денсаулығы үшін пайдалы теріс иондармен толтырады, көмірқышқыл газды қайта өндіреді, ауадағы оттегі қорларын толтырады, ауруларды тудыратын микробтарды жоюға септігін тигізетін, ұшып тарайтын заттарды – фитонцидтерді бөледі. Қалалар мен өзге де тұрғылықты жерлерге жақын орналасқан орман алқаптары тұрғындардың таптырмас демалыс орны болып табылады. Орманның тұрғындар мен өндірісті әртүрлі және көлемді материалдармен, шикізатпен және азықтық өнімдермен қамтамасыз етудеп атқаратын рөлі зор. Орман жабай жануарлар мен құстардың өмір сүру орны болып табылады. Орман өсімдіктері көптеген жануарлар мен құстар үшін, әсіресе қыз мезгілінде қоректену объектісі қызметін атқарады. Орман алқаптарында жәндікпен қоректенетін құстардың, жарқанатардың, жапалақтардың, құмырсқа ұяларының болуы табиғат, орман және ауылшаруашылығы үшін аса маңызды [24]. Орман отырғызулары темір және автомобиль жолдарын қар басулардан тиімді, сенімді және ұзақ мерзімді қорғанысы болып табылады. Орманда шаруашылықты жүргізу ісі олардың табиғат қорғау ерекшеліктерін арттыру мақсаттарын ұстануы тиіс. Ормандар мен қоршаған ортаның күй-жағдайы, және олардың сақталуы мен қалпына келтірілуі аудандар экологиясының ғана емес, сонымен қатар жалпы қоғам жағдайының көрсеткіштері болып табылады. Орманды қайта қалпына келтіру қазіргі заманда аса зор маңызға ие. Ол тек халық шаруашылығы мен өндірістің орманның әртүрлі өніміне деген қажеттілігімен ғана емес, сонымен қатар, ол жас ұрпақтың, демалуышлардың экологиялық және эстетикалық қорғау ықпалында алатын орны мен рөлі арқылы анықталады. Қолдан жасалған отырғызулар құрғақ аудандарда алаңдарды құрғақтанудан, топырақтарды тасу мен шаюдан қорғай отыра, қоршаған орта мен табиғи жағдайларды оңтайландырып, территорияны қара дауылдар мен құмды желдерден сақтайды. Тау шатқалдарына ағаш өсіру жұмыстары зор маңызға ие (топырақтың қалыптасуына жағдай жасайды), ал салынып жатқан арналар, суару жүйелері бойымен жас көшеттерді отырғызу суқоймасын сақтау бойынша елеулі маңызға ие. Орман көшеттері көлік жолдарын қар басулардан сақтандырады. Табиғи жолмен орманның қайта қалпына келуі мүмкін болмайтын жерлерде қажетті мөлшердегі сүректердің өндірісі. Тұқым алу және жас көшеттерді пайдалану мақсатында көшеттерді қолдан өсіру жұмыстары жүргізіледі. Орман көшеттері қала маңы аудандарының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады, олар адамға қолайлы орта құрай отыра, оң әсер етеді. Орман, аса ірі фильтр ретінде атмосфераны шаңдар мен әртүрлі аэрозольдардан тазалайды, ауаны адам денсаулығы үшін пайдалы теріс иондармен толтырады, көмірқышқыл газды қайта өндіреді, ауадағы оттегі қорларын толтырады, ауруларды тудыратын микробтарды жоюға септігін тигізетін, ұшып тарайтын заттарды – фитонцидтерді бөледі. Қалалар мен өзге де тұрғылықты жерлерге жақын орналасқан орман алқаптары тұрғындардың таптырмас демалыс орны болып табылады. Тұрғындарды өніммен, азықпен, шикізатпен және т.б. қамтамасыз етуінде орманның рөлі зор [25]. Орманның сан түрлі функциялары рационалды түрде пайдаланыла алады, және мұқият сақтықпен пайдаланылуы тиіс. Қалалар мен ауылдардың микроклиматтық санитарлық жағдайлары орман алқаптары ауданының жағдайынан қатты ерекшеленеді. Мысалға, жас көшеттерден алыс қала орталығында ыстық күні ауа температурасы қоршаған ортадан 10-15 Цельсий градусқа дейін жете алады. Табиғи ормандарды отырғызу, ылғалдың булану нәтижесінде де, сондай-ақ күн радиациясынан қорғану салдарынан да, ауа температурасының төмендеуін және оның ылғалдығының ұлғаюына жағдай жасайды. Ауырырақ болатын суық таза ауанының массасы жас көшеттер ауданында төменгі тоқ қабаттарын құрап, қаланың тұрғындар аудандарына өтіп, ондағы ластанған жылы ауаны ығыстырып, ауыстырады. Соңғысы жоғары тоқ қабаттарын құрай отыра, атмосфераның суығырақ қабаттарына көтеріледі. Ормандағы радиациялық температура ормансыз территориядағы температурадан еке есе төмен болады. Ыстық ауа-райында жас көшеттер арасында ауаның температурасы ашық жердегі температурадан 4-8 градус Цельсий көрсеткішінен төмен болады. Орман көшеттері жазғы ыстықты баса отыра, біруақытта ауаның ылғалдығын 15-30 %-ға арттырады, орманның 1 гектары сол көлемдегі су бассейнінен он есе артық ауаны ылғалдандырып, тазартады. Ағзалық затты өндіруші ретінде орманның рөлі зор. Біздің жер ғаламшарының ормандары құрлықтың 1/3 бөлігін алуына қарамастан, олар барлық биомассаның жарты бөлігін өндіріп, күн энергиясы және заттардың жасыл бөлігінде бар энергия есебінен, жыл сайын 180 млрд.т. өсімдік массасын (құрғақ массаны) және шамамен 300 млрд, т . оттегіні бөліп, шығарады [26]. Орман көшеттерінің санитарлы – гигиеналық функциялары ең алдымен олар көмірұышқылды жұтып, ауа бассейнін оттегіге байытып, ауа құрамында зиянды газдар мен булардың; күкіртсутегісінің, азот тотығының, фторлы сутегінің, тұз қышқылы буларының және т.б. жинақталуын азайтуында көрініс табады.Орман атмосфералық ауаны ыстан, шаңнан, түтіннен, өзге де қоспалардың әрекеттерін әлсірете отыра тазалайды. Көшеттер отырғызылған шағын аудан (Франкфурт на Майне, ГФР) ауасының шаңдануы ашық алаңда көшеттер отырғызылған 1 литр ауа құрамынан қарағанда 40%-ға кем болады. Жасыл көшеттер аэрозольдер мен шаңдардың 70-80 %-на дейін жұта алады. Ағаштар үстіндегі ауада шаңдар вегетациялық кезеңде орташа есеппен 42,2 %-ға және жапырақ түскен кезеңде 37,5 %-ға кемитіні анықталды (Ворончихин, 1976). Орман көшеттері газтазалау жән газжұту жоғары қабылеттеріне ие, ол өз кезегінде орманның бірқатар элементтеріне, соның ішінде оның орман өсіру құрылымын құрайтын элементтеріне (түрі, биіктігі, құрамы және т.б.) тәуелді болады. Зиянды газтүзуші қоспаларлардан барынша белсенді түрде ең алдымен жапырақты ормандар, одан кейін қылқанды-жапырақты және ең соңында қылқанды көшеттер тазалайды. Ені 3 км қайыңды – теректі көшеттер күкіртті газдың жиналуын ек есе азайтады (Баналов, 1972 жыл). Орташа тығыздықтағы көшеттер жоғары тығыздықтағы көшеттермен салыстырғанда ең жоғары тиімділікке иеленеді; төменгі тығыздықтағы көшеттер барынша тиімсіз болады. Орман отырғызулардың бір гектары ауадан төртжүз күкірт газын, 100 хлоридтерді және 2025 фторидтерді жұта алады. Қыста жапырақсыз күйде ағаштардың газжұту қабылеттері сақталынады. Өндірістік қаласалу Орталыө ғылыми-зерттеу институтының зерттеуімен орман өсімдіктерінің ауа тазалығының артуына, соның ішінде орман массивіне жақын тұрған аудандапдың атмосфера тазалығы қала орталығынан 6-10 %-ға жоғары болатынын дәлелдеп, көрсетті. Орман саябақ массивтері көзге көрінетін және ультракүлгін радиацияның қарқындылығын15-20 %-ға ұлғайтып, аэрзольды лайлануды 20-40 % -ға төмендетсе, атмосфераның ластануын 10-30%-ға азайтады. Жас көшеттер – әртүрлі шулардан сенімді қорғаныс түрі. Орман тура мағынасында дыбыс толқындарын жұта отыра, шудың деңгейін төмендете отыра шуға әсер етеді, бірақ сонымен бірге есту аппараты мен адам мінез-құлқына оң әсер етеді. Өсімдіктердің шуға қарсы қорғаныс рөлі отырғызулардың тығыздығы қалыңдаған сайын өсе түседі [27]. Әсіресе орманның ауа дан радиоактивті заттарды бөліп алу қасиеті ерекше. Қала маңы ормандары ауа құрамындағы радиоактивті заттарды 25%-ға азайтады. Радиоактивті жауын-шашындар түскеннен кейін алынған Хербст деректері бойынша, қорғалмаған жерлерде жалпы радиоактивтіліктің деңгейі орманнан 32 есе көп түскені анықталды. (Мелехов 1972). Жапырақты орманда радиоактивті жауын-шашындардан жер бөлігінің тазалануы қылқанды орман жерінен едәуір жылдам жүреді. Қылқанды орманнан 25 м биіктікте сәулелену мөлшері жапырақты орманнан 1,5 есе көп болады. Орманды көшеттермен бөлініп, ұшатын заттардың арасында жәндіктерге, бактерияларға, саңырауқұлақтарға және өзге де макро-микроағзаларға қауіп төндіретін заттар ерекше маңызға ие. Бұл заттар – фитонцидтер болып табылады. Өсімдіктердің басым бөлігі патогенді ағзаларға ғана әсер етеді. Қала маңы ормандары, тоғайлар, көшеттер, қала мен курортты аудандардағы саябақтар – жер тұрғындарының таптырмас демалыс орындары болып табылады. Сондықтанда орманның барлық пайдаларын ескере отыра, орманды қалпына келтіру мен орман өсіру жобасы – таза экологиялық жоба деп сенімді түрде қорытынды жасауға болады. жүктеу/скачать 1,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|