Дістемелік кешен
жүктеу/скачать 0,75 Mb.
|
УМКД МП бакалавриат
| «Жаңашылдық әсері» таныс та болып табылатын адамға қатысты болып келеді, бірақ соңғы ақпарат субъективті маңыздырақ болып шығады.
Соңғы екі әсер стереотиптеу механизмімен байланысты. Ол тудыратын феномендерді жеке топқа – «стереотиптеу әсерлеріне» бөледі. Стереотип – қандай да бір құбылыстың, онымен өзара әрекеттескен кезде схема ретінде қолданылатын тұрақты бейнесі. Бұл механизмді «жаман – жақсы» тұрғысынан бағалауға болмайды, стереотиптеу екіжақты: түйсіну процесін қарапайым ете отырып, адам бұл үшін қатенің ықтималдығымен ақы төлейді. Осы құбылыстың түр тармағы – үлгілеу қателері. Бұл – тұлғааралық қатынас басталғанға дейін қалыптасатын, стереотпитердің негізінде туындайтын бейне. Үлгілеу қателерінің жекелеген түрі – қол астындағыларды «технократиялық түйсіну, қабылдау». Басшы қол астындағы қызметкерді жеке қасиеттерінің емес, қызметтік және кәсіптік тиесілігінің негізінде үлгілейді. Бұл феномен – басшылық жасаудың технократиялық, манипулятивтік стилінің жекелеген көрінісі. Гуманистік, адамгершілік басқарудың ережесі – қызметтерді емес, адамдарды басқару керек. «Жұмсақтық әсері» - бұл басшының қол астындағыларды негізсіз оң қабақпен түйсінуі, қабылдауы. Оның негізі – кикілжіңдерді қажет етпеу. Бұл әсер демократиялық және бей-берекетсіздік стильдеріндегі басшыларда байқалады. Топтық байланыстылығы бар келесі феномен күрделірек – бұл «бастапқы өз бағалауының теріс асимметрия әсері». Бұл қол астындағыларға басқа адамдарды және басқа топтарды үлгі ретінде көрсететін, бірақ өз тобының артықшылықтарын жеткіліксіз адекватты бағалайтын басшының жүріс-тұрысының типтік көзі. Бұл феноменнің «айнадағыдай» варианты да бар: өз тобының бағаларын «плюс» белгісімен және бөтен топтың бағаларын – «минус» белгісімен поляризациялау. Мұндай поляризация жекелеген жағдай және бір мезгілде жалпырақ құбылыстың – «топ ішіндегі фаворитизм» феноменінің себебі болып табылады. «Базалық презумпциясы» феномені – бұл адамның өзіне қоршаған адамдардың қарауын өзінің осы адамдарға қарауына ұқсас қабылдау тенденциясы. «Ұқсастық туралы болжам» феномені өзінің шекті көрінісінде перцепцияның шеңберінен шығып кете және ой-пікірлерді таңу құбылысына айнала алады. «Болмаған нәрсенің» ақпараттық құндылығын елемеу феномені - өзінің себебі ретінде тек тұлғааралық емес, одан да ортағырақ факторларға ие болатын, түйсінудің өзіне тән «қателігі». Басшының іс-әрекетінде тұлғааралық қабылдау, түйсіну құбылыстарының интеллектуалдық процестермен байланысты тағы бір категориясы үлкен роль ойнайды. Бұл құбылыстар адамдардың басқа адамдардың жүріс-тұрыстарының себептерін қалайша түсіндіруге тырысатындығын сипаттайды. Құбылыстардың аталған категориясы каузальды атрибуциялар атауын алды (Ф. Хайдер, Э. Джонс, Л. Росс және т.б.). Каузальды атрибуцияның бастапқы феномені адамдарға өздерінің жүріс-тұрыстарын жағдайлық факторлармен, ал басқалардың жүріс-тұрыстарын – тұлғалық факторлармен түсіндіру тән екендігінен тұрады. Басшылық жасау стиліне атрибуттеу – тұлғаның локус бақылау процесімен байланысты спецификалы тұлғалық қасиет әсерін тигізеді. Адам оқиғалардың және өз әрекеттерінің себептерін әлде сыртқы, әлде ішкі факторларға телиді, осы себептерді – қандай да бір құбылыстарды бақылайтын факторларды әртүрлі локализациялайды. Осыған байланысты тұлғалардың екі типін бөліп ажыратады: бақылаудың ішкі локусымен сипатталатын интерналдар және бақылаудың сыртқы локусымен сипатталатын экстерналдар. Басшының іс-әрекетінің ақпараттық негізінің негізгі ерекшелігі – орасан зор көлем, бұл оның мазмұнының түпкілікті әртектілігімен және әр сапалылығымен байланысты. Ол өзіне қол астындағылар, технология туралы, фактілер туралы, пікірлер туралы, ұйымның жағдайлары туралы, оқиғалардың болжамы туралы және т.б. ақпаратты қосады. Ақпараттық негіздің түпкілікті гетерогенділігіне басқарудың ұйымдық жүйелерінің социотехникалық (кешенді) типі – олардың негізгі қасиеті себепкер болады. Сондықтан басшының іс-әрекетінің ақпараттық негізі, ақпаратты алу тәсілі ретінде, перцептивтік процеске спецификалы талаптар қояды. Бір жағынан – бұл «жан-жақты байқағыштық» талабы: басшы бәрін де және егжей-тегжейлі көруге тиіс. Екінші жағынан, түйсіну көлемінің шектеулілігі мұны жасауға мүмкіндік бермейді. Шығатын жол, басшының іс-әрекетінің ақпараттық негізінің арнайы ұйымдастырылуға, трансформацияларға ұшырайтындығынан тұрады. Олар түйсінулердің тұтастығының, құрылымдануының, таңдамалылығының, тақырыптылығының негізінде жүреді. Сондықтан қабылданатын ақпарат түйсінудің ерекшеліктеріне сәйкес ұйымдастырылады. Осы ұйымдастыруда жетекші роль түйсінудің апперцептивтілігіне тиесілі – түйсінудің дәлдік және толықтық шамасы басшының кәсіптік тәжірибесіне және білімдеріне байланысты болып келеді. Ұйымдастырылған ақпараттық негіз жылдамырақ және жеңілірек қабылданады. Психологияда кәсіптік іс-әрекеттің ақпараттық негізін құрылымдауды қамтамасыз етудің екі негізгі тәсілдері төмендегідей суреттелген: 1. «Ақпаратты қабылдаудың оперативтік бірліктері». Бірліктер деп субъективті түрде тұтас және ұғынылған ретінде қабылданатын нысандар саналады. Бұл – ақпарат толқыны осыларға бөлшектенетін ақпарат блоктары, құрылымдық элементтер. Оперативтік бірліктер ретке келтіріледі, олардың иерархиясы құрылады, олар дәлдеп тексеріледі және ірілендіріледі. Басшының ақпараттық іс-әрекетінің жалпы көлемі осылардың шамасына байланысты болады; олар сыртқы ақпараттың объективтік мазмұнына объективті, динамикалы болуға тиіс. Оперативтік бірліктер жүйесі «теректі де, бұтақты да» көруге мүмкіндік береді. 2. «Оперативтік бейне» - осында ұйымның негізгі ерекшеліктері туралы жалпылама ақпарат көрсетілген, тұтастыққа ұйымдасқан оперативтік бірліктер жүйесі. Бұл – перцепцияның негізгі заңдылықтарына қалыптасатын ерекше психологиялық түзілім. Оның негізгі қасиеттері төмендегідей: Тұтастық. Оперативтік бейне – бұл ұйымның қорыта талданған бейнесі, оның құрамдас бөліктері құрылымданған және синтезделген. Бұл қасиет басшының перцепциясының панорамалылығын қамтамасыз етеді. Схемаланғандық. Оперативтік бейне – бұл ұйымның құрылымы туралы ақпарат. Ол өзіне көрнекі түрдегі, егжей-тегжейсіз, қарапайым түріндегі құрылымдық байланыстарды енгізеді. Оперативтік бейненің қысқа да нұсқалығына ол туралы ақпараттың жақсырақ ұйымдастырылуының есебінен қол жеткізіледі. Прагматикалылығы. Басқарудың негізгі міндеттерінің әсер етуімен қалыптаса отырып, оперативтік бейне, тек оларға ғана сәйкес ақпаратты енгізе отырып, әу бастан-ақ оларға икемделеді. Функционалдық деформация. Ұйымның мақсаттарына қол жеткізу үшін ең маңызды құрамдас бөліктер алдыңғы қатарға шығады. Динамикалылық. Өзінің барлық тұрақтылығы кезінде, оперативтік бейне сыртқы жағдайларға байланысты өзгерістердің болу мүмкіндігіне жол беруге тиіс. Осылайцша адаптивтілік қасиеті алынады. жүктеу/скачать 0,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|