Е. Абдувалитов, А. Бектаев
жүктеу/скачать 1,41 Mb. Pdf көрінісі
|
adabiyot 6 qozoq
| БАТЫРЛАР ЖЫРЫ
Батырлар жыры – кµлемi жаІынан ?а, мазмѕн-м±нi жаІынан ?а іазаі ф?лькл??ын?а ауіым?ы ??ын ала?ын аса кµ?iк?i жан??ыґ бi?i. Ба?ы?ла? жы?ыныґ бас?ы ?аіы?ыбы – е?лiк, ба- ?ы?лыі, ел?i сы??іы жаула??ан і??Іау. Ел?i, же??i сїю, О?ан?ы і??Іау м±селесi – іай жы??ыґ б?лмасын ал?ын а?іауы. Он?а ел басынан µ?кен елеулi ?іиІала? наі?ы бейнеленбегенмен ?е, ?а?ихи кезеґ?е??iґ ?абы айіын байіалып ??ы?а?ы. Ел?iґ ±?i?егi ескiлiгiн жы?Іа і?са?ын кµне эп?с?а??а («Јѕламе?ген», «Ж?яме?ген», «Д??ан ба?ы?», «ЈѕбыІѕл» ?.б.) ?а?ихи ?іиІала? ?ым кµмескi ?а??ып, іиял-Іажайып?ыі сипа? басым б?лса, ??ан бе?i?ек?е ?уІан іаЅа?ман?ыі эп?с?а??а («Алпамыс», «Ј?былан?ы», «Е? Та?Іын», «Е?iге», «Јамба?» ?.б.) ?а?ихи ?іиІала? сiлемi наі?ы?аі кµ?iнiс бе?е?i. Ал а?ы м±лiм ?а?ихи ?ѕлІала??ы (Абылай, Јабанбай, Бµгенбай, Кенеса?ы, нау?ызбай, АІыбай, Есе?, Жані?жа ?.б.) жы?Іа і?са?ын шыІа?мала??а ?а?ихи ?е?ек?iлiк ?iп?ен басым. ?Іни ба?ы?ла? жы?ы – ел?iґ аза??ыііа ѕм?ыл- 33 Іан кї?ес ж?лыныґ е?лiк шежi?есi. Халыі?ыґ е?ге і??Іан б?лІан айбын?ы а?ал ѕл?а?ына сµз?ен с?ііан еске??кiшi. Ба?ы?ла? жы?ы ел?iґ сан Іасы?лыі ?а?ихын, е?лiк ?±с?ї?iн, кезеґ?iк ?іиІала?Іа ?еген халыі баІасын, ал?ан кї?кен їмi?i мен аґса?-мѕ?а?ын кµ?кем жинаі?ап бейнелей?i. Ол ?а?их?ыґ саліа? кµшiн?е жиi іай?а- лана?ын с?Іыс?а? мен шайіас?а??ыґ жылнамасы емес, ел есiн?е е?екше іалІан елеулi ?іиІала??ы жинаі?ай бейнелей?iн кµ?кем ?уын?ы. Халыі?ыґ ?ны е?екше іас- ?е?леп, сїйсiне жы?лап, ѕ?паі?ан-ѕ?паііа мѕ?а е?уiнiґ ?аІы бi? сы?ы ?н?аІы ??аншыл?ыі и?еяныґ е?екше асіаі?ыІын?а. Халыі?ыґ а?ман-мѕґыныґ їнемi ал?ыґІы кезек?е ?ѕ?а?ын?ыІын?а. Ба?ы?ла? жы?ын ф?лькл???ыґ бас?ы эпикалыі жан?ла?ынан µзгешелей?iн µзiне ?±н белгiле?i ба?. Еґ ал?ымен ?ныґ бас?ы іаЅа?маны – ба?ы?. Ба- ?ы?ла? жы?ыныґ ба?лыІын?а ?л ±?е??ен ?ыс жаІ?ай?а ?їниеге келе?i. Бi? балаІа за? б?лІан а?а-анасы ?ны ?±ґi?iнен ?iлеп ала?ы. Јайып?ан ?уІан ?л жас?айынан алып кїш?iґ иесi ж±не ?ез е? же?е?i. АлІашіы е?лiгiн µзiне жа? ?аґ?ау сапа?ын?а кµ?се?е?i. Оныґ жа?ы ?а µзiне сай е? мiнез?i, аіыл-па?аса?іа бай, сезiм?ал, ай- нымас ж?л?ас б?лып келе?i. Жы??а ба?ы?мен ажы?а- мас?ай бi?лiк?е сипа??ала?ын бейненiґ бi?i – ?ныґ а?ы. «А? – е??iґ іана?ы» ?еген наіылІа бе?iк халыі жы?ла?ын?а а? – ба?ы??ыґ еґ жаіын се?iгi. Ба?ы??ыґ а?ы жы??а е?екше ±сi?елене су?е??еле?i. Ол «ал?ы ай ж??ы?са а?ымай?ын» жауІа мiне?iн ?ѕлпа? емес, іы- сылІан же??е ба?ы?Іа ес і?са?ын аіыл иесi ?е б?лып кµ?iне?i. С?л сияі?ы ба?ы?ла? жы?ын?а «Ј?былан?ы с?н?а сµйлей?i, сµйлеген?е бїй ?ей?i», «Ј??амсаііа і?л 3 – ??ебие?, 6 34 сал?ы, бi? салІан?а м?л сал?ы» ?еген сияі?ы ?ѕ?аі?ы іай?алаула? б?ла?ы. Ба?ы?ла? жы?ыныґ сюже??iк желiсi ба?ы??ыґ балалыі шаІынан бас?алып, ?ї?лi ж??ыі?а?ын, е?лiк iс?е?iн баян?ай?ын іызІылыі?ы ?іиІала?Іа іѕ?ыла?ы. Ола??ыґ жаумен шайіасы аса ?а??ыс?ы, жау ба?ы?ла?ы кей?е ?ныґ µзiнен ?е іай?а??ы б?лып келе?i. Бi?аі аза??ыі, ±?iл?iк ж?лын?аІы ба?ы? кї?есi ±?іашан жеґiспен аяі?ала?ы. Жы? аІымымен келе?iн ба?ы?лыі эп?с?а??ыґ ?iлi аса кµ?кем, айшыі?ы і?л?аныс?а?Іа бай. Он?а, ±сi?есе, шек?ен ?ыс ѕлІай?ып немесе шек?ен ?ыс кiшi?ей?iп су?е??ей?iн ±сi?елеуле? м?л. Ба?ы?ла? жы?ын жы?шыла? саз?ы маіаммен ап?алап жы?лай?ын б?лІан. Јазаі ба?ы?ла? жы?ыныґ iшiн?е «Алпамыс», «Ј?былан?ы» сияі?ы жеке жы?ла?мен і?са, «Јы?ымныґ іы?ыі ба?ы?ы» сияі?ы ба?ы? ѕ?паі?а?ын бi?iнен-бi?iн ?уын?а?а жы?лай?ын цикл?i жы?ла? ?а ба?. мѕн?ай жы?ла??ы жы?аула? кїн?i-кїнге, ?аґ?ы-?аґІа ѕ?ып жы?лай?ын б?лІан, ?н?ай жы?ла??ыґ ±лем?iк їлгiсi – іы?Іыз халіыныґ «манас» эп?сы. Оны манасшыла? айла? б?йына ?ынбай жы?лаІан. Халыі а?асын?а ба?ы?- ла? жы?ын ай?у?ы µне? ?ѕ?іан ?алан??ы а?ам?а? кµп б?лІан. Ола??ы «жы?шы» ?еп а?ап халыі е?екше іѕ?- ме??еген. Бїгiнгi сен?е? сїйсiне ?іып жї?ген ба?ы?ла? жы?ыныґ нѕсіала?ы ма?абай, мѕ?ын Сеґгi?байѕлы, майкµ? Сан?ыбайѕлы, Сѕл?аніѕл Аіі?жаев, ?б?i?айым Бай?ѕ?сын?в, Рахме? м±зх?жаев сияі?ы жы?шыла??ан жазылып алынІан іас?е?лi мѕ?ала?. 1. Е??егiле? мен ба?ы?ла? жы?ын салыс?ы?ыґ?а?, іан?ай айы?машылыі?а??ы байіайсыґ?а?? 35 2. Ба?ы?ла? жы?ын?а е?лiк, ба?ы?лыі, ел і??Іау м±селе- сiнiґ ал?ыґІы кезек?е б?ла?ын?ыІы нелiк?ен ?еп ?й- лайсыґ?а?? 3. Ба?ы?ла? жы?ына ?±н сипа??а? іан?ай? 4. Ба?ы?ла? жы?ыныґ кейiпке?ле?iне айналІан іан?ай ?а?ихи ?ѕлІала??ы бiлесiґ?е?? Ола? ?а?их?а іан?ай е?лiк?е? кµ?се?кен? |