Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019 (1)
| I тарау. Ономастика - гылыми пэн
Калинин көіиесі, қазір ол Бөгенбай батыр деп аталады; жарнамалық хабарландыруда мекен-жайға сілтеу: Шаіи- кин көшесі, 31а (Университетская); Манас көилесі (бурын- гы Чапаев) (“БэсТ” газеті, 3.10.2002); Бөкейханов көшесі, 510а (бурынгы Аэродромная) (“Караван” газеті, 15.02.2002); Жібек жолы көшесі (бурынгы Горький); Толе би көіиесі, 297, Тургыт Озал көшесінің бурыіиы (Бауман) (“Столичная жизнь”, 1.08.2002). Кей кезде жаңа атау белгісіз, бейтаныс иемденеді, мы- салы, атау ретінде екінші орында: Мектеп Ботанический булъварда, қазір бул коше қалай аталатынын білмеймін. Көшелердің жаңа атауларының қабылданғандарына бірнеше жыл өтсе де (Қазақстан егемендігін алғаннан бсрі), жарнамалық хабарландыруларда көшелердің ескі атауларын көрсету бірге кездесті, мыс.: Желтоқсан көшесі, Киров кошесінен жогары (Киров көіиесі қазір Бәгенбай батыр аталады) (“Столичная жизнь” газеті, 1.08.2002). Бұл фактілер қала топонимикасында синоним болып келетін, “өзіндік атаудың” туғанын куәландырады. Осындай атауларды өзгерту үрдістері кеңес өкіме- тінен кейінгі кеңістіктегі жалқы есім разрядтарында әр көлемде көрініс тапқан. Барлық өзгермелі тарихи кезеңдерде байқалатын қоғам өмірін әлеуметтік түрғыда өзгерту де заңды болып саналады. Ресейде Петрдің реформа енгізу кезеңіндегі атаулардың өзгеруін зерттеген Ю.М. Лотман, Б.А. Успенскийлердің қызыкты байқаула- ры бойынша, “бүл тенденцияда сананың мифологиялығы анық байқалады. Бүл “жаңа” және “алтын” Русьті жасау - агауларды түбегейлі өзгерту: мемлекет атауын өзгерту, астананы өзгерту және оған “өзгеше шетелдік” атау беру, мемлекет басшыларының дәрежесін, мекеме орындары мен атақтарын өзгерту, түрмыста “өз” тілінің “өзге” тілге ауыстырылуы және осыған байланысты әлем атауларының толық ауысуы деп түсіндірілді. Бір уақытта жалқы есімдер шеңбері адам сенбестей кеңейді, себебі колданыстағы
жалгіы есімдердің көбі жалқы есімдерге ауысып кетті... Атаулардың өзгеруі ескі заттарды қүрту жәнс оның орнына бүл актіні жасаушының талаптарына сай келетін жаңа атау- лардың тууы деп түсіндіріледі” [цитата Китайгородская т.б. бойынша келтірілген, 2000, 381]. Қазақстанда және Ресейде көше атауларын өзгерту үрдісі әр түрлі. Қазақстан көшелеріне ең алдымен жаңа, қазақ халқының тарихи есксрткіштерімен байланысты атаулар берілуде (мыс. Алматы қаласы бойынша бүрынғы Коммунистический көіиесі қазір Абылайхан даңгылы, бүрынғы Космонавтов көшесі қазір А.Байтурсынулы көшесі, бүрынғы Дзержинский көшесі қазір Наурызбай батыр көшесі, бүрынғы Мир көіиесі қазір Желтоқсан көіиесі, бүрынғы Комсомольская көшесі қазір Толе би көшесі, бүрынғы Ленин даңгылы қазір Достық даңгылы). Ресейде көше, алаң атаулары рстінде бүрынғы, ескі, көбінесе рсволюцияга дейінгі атаулар қайтарылуда (Мәскеу қаласы бойынша бүрынғы Писемский көіиесіне Борисоглебский переулок, бүрынғы Дзержинский алаңы- на Лубянская алаңы берілді>. Бүл үлттык колориттің көрсеткіші, коптеген тарихи естеліктерді беретін үрдіс. Әлеумсттік факторлардың бірі ретінде тауар жүйесінің дамуы, әр түрлі мемлекеттік (ресми), мемлекеттік емес (бейресми), коммерциялық үйымдардың қалыптасуы қала- ның немесе ауылдық елді мекен топонимдік кеңістігіне атаулары озгерген объектілерді тартады. Бүл объектілердің топонимдік кеңістікке енуі шартты, олар топонимдік ба- гыт сілтеуші қызметін аткаратындықтан әбден мүмкін болады, мысалы, жарнамалық хабарландырулардан әртүрлі объектілердің мекен-жайын оқимыз (мысалдар Алматы каласы бойынша берілген): Жібек жолы даңгы- лы, 50, 400 оф. Көк базарга қарама-қарсы); ТОО “Пирамида ”, Абылайхан дацгылы, 46 уй, 31 п. (ЦУМ-нан томен); Жиһаздар салоны, Достық даңгылы, 107, Алатау қонақ уйінен жогары; ТОО ‘‘Царица массагетов - Томирис з 1
жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|