Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры



жүктеу/скачать 0,76 Mb.
бет42/79
Дата12.06.2023
өлшемі0,76 Mb.
#178676
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   79
Байланысты:
treatise53019 (1)

Негізгі айырым белгілері

Жалқы есім

Жалпы есім

  1. жеке объектіге тағылады;

  2. біртектес заттар ішінен нақты, белгілі бір объскгіні атайды;

  3. үғыммсн әлсіз байланысады; үғыммен объект, зат, қүбылыс арқылы байланыс болады; атау кезінде атау мен зат арасында тікелей байланыс болады;

  4. нақты затпен байланысты;

  5. генетикатүрғысынан екіншілік атау (жалқы есім көпшілігі жалпы есім негізінде жасалған);

  6. қызметі жагынан екінші (жалқы есім орқашанда екінші, себсбі, объект алдын ала

жалпы есіммен аталған);

  1. жалкы есім коннотациясы факультативы;

  2. жалқы есім тіл нормалары- мен ретгелмейді;

  3. жалкы есім, негізінен, баска тілге аударылмайды;

  4. жалқы есім бір мағыиалы.

  1. объект түрлеріне беріледі;

  2. накты объектті атамайды, оныңбелгілі заттық

іүрі мсн үгымымен байланысты;

  1. үгыммен тығыз байланысты; үғыммен байланыс тікелей, загты үгым түрғысынан агайды;

  2. нақгы затпен байланысы жок;

  3. генетика түрғысынан бірінші;

  4. қызметі жагынан біріыші;

  5. жалгіы есім міндетгі түрде коннотация жасайды;

  6. жалпы ссім гіл нормаларына катац түрдс бағынышты (ережелергс кірмейтінін есентемегенде);

  7. жалпы есімдер басқа тілге сол тілдіц күралдары арқылы аударыла береді;

  8. жалпы есімдсрге кепмағыналық тән.


1 I?

Ономастика: зерттеу мәсепелері

Сонымен катар жалкы есім жалпы есімдерден күры- лымды-тілдік жасалым мен арнайы қызмет түрғысынан ерекшелінеді. Ең алдымен жалқы есім нақты, анықталған объектке бекітілу қызмет түрғысынан карастырылады.
Жалкы есім өзіндік ерекшелігі сөзжасамдык мүмкіншілігінде бекітілген: Жалкы есім жалпы есімдерден де (мысалы, кісі аттары Бақыт, Ермек, Асқар есімдері қазак тіліндегі бақыт, ермек, асқар зат есімдерінен; орыс тіліндегі Вера, Надежда, Любовь - вера (сенім), надежда (үміт), любовь (махаббат) зат есімдерінен), жалкы есімдерден де жасалады: Алтай таулары - кісі есімі Ал­тай, ІЛолпан астронимі - әйел есімі Шолпан.
Сөз тіркестері де, сөйлемдер де жалқы есім бола ала- ды, бөлінбейтін түтас қүрылым ретінде саналып, субстантивгеніп, зат есім қызметін атқарады (сөйлемде бастауыш кызметін атқарады). Мыс., казак тілінде - географиялық объект атаулары Жындықатын булагы, Тау- жылаган, Ешкіөлмес т.б., орыс тілінде - Набережные Челны, Бор-лес, Поле-гусли, Комсомольск-на-Амуре т.б.; фильм атаулары - каз. Бандыны қуган Хамит, Менің атым Қожа, орыс. Никто не хотел умирать. Место встречи изменить нельзя, Что делать? т.б.
Жалқы есімдер бір тілдік жүйеден екінші тілдік жүйеге оңай оте алады. Ономастикалык бірліктерді зерттеулер “ономастикон элементтерге интролингвистикалык ерекшелік қана тән емес, яғни бір тілге қатысты, дегенмен интерлингвистикалық ерекшелік те гән, яғни бір тілде ғана емес, баска тілдер де бола береді, бүл жалпы есімдерден басты ерекшелігі болып табылады” деген түжырымды ту- ындатады [Белецкий 1972, 15]. Сол себептен жалкы есім халықаралық лексикаға жатады деген пікір калыптасқан, ал кез келген халықтың ономастиконы шығу тегі түргы- сынан әр уақытка, әр тілге тән онимдер жиынтығынан түрады. Сондықтан кез келген ономастикалык зерттеудің басты мақсаты тілдік атрибуция (белгілі бір тілге қатыс-

8-2713



жүктеу/скачать 0,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   79



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет