Еңбектері Қырық мысал (1909) Маса (1911) Әдебиет танытқыш

жүктеу/скачать 0,7 Mb. Дата 08.02.2022 өлшемі 0,7 Mb. #117726

Бұл бет үшін навигация:

• Ахмет Байтұрсынұлы
• Ахмет Байтұрсынов жіктелімі: 1) 1912 жылы жарияланған «Айқап» журналының № 4-5 санында қазақ тілінде 24 дыбыс, оның ішінде 5
• Дауыстылар Толық дауыстылар Шала дауыстылар

Ахмет Байтұрсынұлының дыбыстарды жіктеуі Орындаған: Султанғазина А.Д. Еңбектері Қырық мысал (1909) Маса (1911) Әдебиет танытқыш (1926) Оқу құралы (1912) Тіл құрал (1914-1916) «Әр жұрттың түрінде, тұтынған жолында, мінезінде қандай басқалық болса, тілінде де сондай басқалық болады. Біздің жасынан не орысша, не ноғайша оқыған бауырларымыз сөздің жүйесін, қисынын нағыз қазақша келтіріп жаза алмайды не жазса да қиындықпен жазады, себебі, жасынан қазақша жазып дағдыланбағандық» Ахмет Байтұрсынұлы «...Орынборға келгеннен кейін, ең алдымен, қазақ тілінің дыбыстық жүйесі мен грамматикалық құрылысын зерттеуге кірістім; одан кейін қазақ әліпбиі мен емлесін ретке салып, жеңілдету жолында жұмыс істедім, үшіншіден, қазақтың жазба тілін бөтен тілдерден келген қажетсіз сөздерден арылтуға, синтаксистік құрылысын өзге тілдердің жат әсерінен тазартуға әрекеттендім; төртіншіден, қазақ прозасын жасанды кітаби сипаттан арылтып, халықтық сөйлеу тәжірибесіне ыңғайластыру үшін ғылыми терминдерді қалыптастырумен айналыстым» (1929 жыл) Ахмет Байтұрсынов жіктелімі: 1) 1912 жылы жарияланған «Айқап» журналының № 4-5 санында қазақ тілінде 24 дыбыс, оның ішінде 5 дауысты (а, о, у, ы, э), 17 дауыссыз (б, п, т, ж, ш, д, р, з, с, ғ, қ, к, г, ң, л, м, н), 2 жарты дауысты (у, й) бар деп берілген жіктелім. 2) Ақыметтің Қызылорда, 28.04.1927 жылы жарияланған «Дыбыстарды жіктеу туралы» мақаласында 12 дауысты (толық дауыстылар – а, е, о, ұ, ы, шала дауыстылар – р, ң, л, м, н, у, и) жəне 12 дауыссыз (б, п, т, ж, д, з, с, ш, ғ, қ, к, г) бар деп берілген жіктелімі. Дауыстылар Толық дауыстылар Шала дауыстылар а, е, о, ұ, ы Бұлар Ақыметтің жіктелімінде толық дауыстылар деп аталады. Толық дауыстылары кең шығысты, тар шығысты болып екіге айырылады. Аңғал түрлісі Қымқыру түрлісі Ауыз шығысты Мұрын шығысты а, е, ы о, ұ р, л, у, и ң, м, н р, ң, л, м, н, у, и Бұлар Ақыметтің жіктелімінде шала дауыстылар деп аталады. Ауыз шығыстылары босаң жолды, қысаң жолды болып екіге бөлінеді. Мұрын шығыстылары босаң бөгеулі, қысаң бөгеулі, тұйық бөгеулі болып үшке бөлінеді. Босаң жолдылары Қысаң жолдысы Босаң бөгеулі Қысаң бөгеулі Тұйық бөгеулі р, у, и л ң н м Дауыстылар Толық дауыстылар Шала дауыстылар а, е, о, ұ, ы Толық дауыстылар буын ішінде дауыссыз дыбыстардың алдында да, соңында да келеді. Аңғал түрлісі Қымқыру түрлісі Ауыз шығысты Мұрын шығысты а, е, ы Орын талғамайды. о, ұ Бас буыннан басқасында келмейді. р, л, у, и Септегенде «дың», «дан», жіктегенде «мыз» келеді. ң, м, н Септегенде «ның», «нан», жіктегенде «біз» келеді. р, ң, л, м, н, у, и Шала дауыстылар буын ішінде дауыссыздың соңында келмейді. Ауыз шығыстылары босаң жолды, қысаң жолды болып екіге бөлінеді. Мұрын шығыстылары босаң бөгеулі, қысаң бөгеулі, тұйық бөгеулі болып үшке бөлінеді. Босаң жолдылары Қысаң жолдысы Босаң бөгеулі Қысаң бөгеулі Тұйық бөгеулі р, у, и Сөз басында келмейді. л Сөз басында келеді. ң сөз басында келмейді. н алдындағы дыбысқа əсері бар. м алдындағы дыбысқа əсері жоқ. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу: