Әдеби тіл және оның нормалары Қоғам мүшелеріне қызмет ететін жалпыға ортақ, түсінікті тіл әдеби тіл


Болымды етістік пен болымсыз етістік



бет19/38
Дата20.05.2020
өлшемі104,35 Kb.
#69975
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   38
Байланысты:
Қазақ тілі 6 сынып

Болымды етістік пен болымсыз етістік

Көмекші етістіктер

Ауыспалы көмекші етістік

Үнемі көмекші етістік

Отыр, тұр, жүр, жатыр, т.б.

Е, де, ет, емес, жазда, т.б.

Оқып отыр – негізгі, көмекші

Көріп тұр – негізгі, көмекші

Алып жатыр – негізгі, көмекші

Үлкендер отыр – негізгі. Көліктер тұр – негізгі. Мал өрісте жатыр – негізгі.

Алған еді, алған екен

Жарқ етті

Ол күле жаздады

Кешіккен емес

Жаман емес


Етістіктер, негізінен, іс-әрекеттің болуын, орындалуы мен жүзеге асырылуын білдіретін болымды мәнге ие. Олар – болымды етістіктер. Ал қимылдың, іс-әрекеттің болмауын, іске аспауын білдіретін етістікті болымсыз етістік деп атайды. Болымсыз етістіктердің жасалуы: 1. Болымсыз етістік негізгі я туынды түбір етістіктерге -ба,-бе,-па,-пе,-ма,-ме жұрнақтары арқылы жасалады. Мысалы: құшақта+ма,түкір+ме,бұз+ба,үз+бе, жыпылықтат+па,дандайсы+ма,өкпеле+ме,өрекпі+ме,өкін+бе,көрсет+пе, шула+ма,айқайла+ма,бөгел+ме,күл+ме,жазғыз+ба,мақтан+ба,сез+бе,көргіз+бе, кет+пе,сеп+пе,айт+па,сат+па,т.б. 2. Белгілі шақ тұлғасындағы болымды етістікке жоқ, емес сөздерінің тіркесуі арқылы жасалады. Мысалы: айтқан емес,кеткен жоқ,келмекші емеспін, т.б. Болымсыз етістіктің жұрнақтары зат есім тудырушы жұрнақтармен омонимдес (тұлғалас) болып келеді. Оларды қалай ажыратуға болатынын естеріңе сақтап алыңдар!(!) Болымсыз етістіктің жұрнағына екпін түспейді, зат есім тудырушы жұрнаққа екпін түседі. Мысалы: көр +ме - көрме , сүз +бе-сүзбе ,ба с +па-баспа ,қо й+ма-қойма ,бө л+ме-бөлме ,жа й+ма-жайма , та рт+па – тартпа , қы з+ба – қызба , сы з+ба – сызба , а л+ма – алма .



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   38




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет