Әдебиет теориясы. Нұсқалық. «Фолиант» баспасы, 2003. 344 бет. «Әдебиет теориясы»
жүктеу/скачать 1,48 Mb.
|
äåáèåò òåîðèÿñû. Íñàëû. «Ôîëèàíò» áàñïàñû, 2003. 344 áåò. « 2
| В.В.Кожинов
Сөз бейненің формасы ретінде Стилистика жазушының тілін /және әдебиетін біртұтас/ зерттеп, жалпыхалықтық тілге қатысып қарастырады. Әдебиет жайлы ғылым бұл істермен айналысуға тиіс емес /алайда көптеген әдебиеттанушылар осы жолға түскілері келеді/. Әдебиет туралы ғылым көркемдік мәнін ашу мақсатында жазушының тілін /және әдебиетін біртұтас/ зерттейді. Сондықтан “стиль” термині /әдебиеттану мен стилистикада қолданылатын басқа да терминдер/ стилистикаға қарағанда әдебиеттануда басқа сапалы мағынада қолданылады. Егер де стилистикада “стиль” мағынасында тілдің жеке мәселесі – жазушы тілі жалпыхалықтың тіл тұрғысында түсіндірілсе, әдебиет туралы ғылым “стиль” терминін жазушының шығармасына қатысты қолданады. Сол себепті стилистика мен әдебиеттану бір бастаудан шығып, бір бағытта жүргенімен межеге әр түрлі мақсатта жетеді. Стилистика тілдің ішкі құрылысына еніп, одан әрі тілдің өзіне бет бұрса, әдебиет туралы ғылым, қарама-қарсы, шығарма мазмұнына қарай ыңғайланады. Әдебиет туралы ғылымның негізгі бөліктері көркем әдебиет стилистикасы мен поэтика осылай ажыратылады. Нақтылы түрде стилистика мен поэтиканы айқындасақ; стилистика көркем әдебиет тілін зерттесе, поэтика көркем тілді зерттейді. Стилистика жазушы тілін жалпы тіл аясында қарастырып, оның тілдік стилін айқындаса, поэтика-жазушы тілінің көркемдік қуатын мазмұнымен байланысытыра қарастырады. Көркем шығарма тілі оның көркем тілі оның көркемдік жүйесінің құрылымын, негізін белгілейді. Мысалы: көркем тілдің экспрессивті және даралық характері негізгі мақсат бола алмайды, себебі бұлар суреткердің идеясы үшін ғана қызмет етеді. Сондықтан көркем тілдің экспрессивті эмоционалды мәні, ауызекі сөйлеу тіліндегі мәннен өзгешелеу болады. Қарапайым өмірдегі эмоционалды мәндегі өзге біреудің айтқаны шындық аясынан шықпайды. Біреудің қайғысын, қуанышын естігенде өзіміз де солармен бірге эмоциялық өзгеріске енетін себепті, оның “кем-кетік” жетпейтін жақтарын ескере бермейміз. Ал, көркем әдебиет тілінде мүлде басқаша; жоғарыда айтылған кем-кетіктер мен жетіспеушілігін көрсек, оған нанбаймыз. Міне, көркем тілді кез-келген ауызекі сөйлеу тілінен осы жағы бөліп тұрады. Көркем әдебиет тілі - /поэзиялық, прозалық/ ауызекі сөйлеу тіліне қарағанда, күрделі құбылыс, қарапайым тілде жүйеленген, құрылым-құрылыс бола бермейді. Көркем тіл сөйлеу тілінен ойлылығы, айтылуы, өзгеруі тұрғысынан да айырмашылығы мол. Ал, поэзия тілінің ауызекі сөйлеу тілінен ерекшелігін қарапайым ғана; билет бишісі мен жай адам жүрісін салыстырған мысалмен түсіндіруге болады. Міне, осыдан келіп көркем әдеби тілдің өзіндік ерекшелігі қалыптасады. Десекте, әдеби тіл жалпыхалықтық тілдің көркемделген, өңделіп, жүйеленген нұсқасы. Көргеніміздей ырғақтық және физикалық қасиеттер әдеби тілге қатысы жоқ, көркем тілдің негізгі белгісі – сөз ғана. Тіл деген сөзді бұл жерде лингвистикалық термин ретінде ұғынбауымыз керек. Ауқымды мағынада “музыка тілі”, “табиғат тілі” мағынасында, яғни көркемөнер формасы мәнінде қараған жөн. жүктеу/скачать 1,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|