«экология және тұРАҚты даму» барлық мамандықтарға арналған ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік материалдары доцент Жумабеков С. Ж

Мұндай жылдамдықпен бейорганикалык табигаттан тірі заттарга қажетті биогенді элементтердін ағзасы жүріп отыратын болса, Жердегі олардың қоры әлдекашан таусылар еді.

Бірак, биогенді элементгердін үнемі қоршаған ортаға қайтарылып отыруы байланысты, өмір жалғасып келеді. Биоцснозда түрлердің арасындағы қоректік катынастардың нәтижесінде өсімдіктер синтездеген органикалық заттар өсімдіктер кайта пайдалана алатын косылыстарга дейін ыдырайды. Бұл процесс биологиялық алмасу деп аталады.

Биоценоз қоршаган ортамен заттық энергиялық байланыссыз тіршілік ете алмайды.

Экожүйеде төмендегі төрт негізгі құрам бөлік болған жагдайда ғана зат алмасуды камтамасыз ете алады. Олар - биогенді элементтердің қоры. өндірушілер, консументтер және редуценттер.

Тірі ағзалардың қоректену типтері мен энергиялық зеттеу механизмдер.
Қоректену әдісіне байланысты барлық ағзаалар автотрофтаржәне ге теротрофтар болып бөлінеді.

Автотрофтар (грек тілінен аударганда өздігінен бейорганикалық заттардың органикалык заттарға айналуын жүзеге асырады (жасыл өсімдіктср мен көптеген микроорганизмдер).

Гетеротрофтар (грек тілінен аударганда әр түрлі) — дайын органикалык заттармен қоректенеді (жоғары сатыдағы паразит өсімдіктер)

саңырауқұлактар, кейбір микроорганизмдер, барлық жануарлар мен адам).

Аралас қоректену әдісі тән тірі агзаларды

миксотрофтар (агылшын тілінен аударганда— араластыру) деп атады. Бейорганикалық заттарды органикалык затка айналдыру механизмі бойынша автотрофтарды фототрофтар мен хемотрофтарга бөледі.

Фототрофтар (фотосинтсз) - жасыл өсімдіктер, көк жасыл балдырлар.

Хемотрофтар (хемосинтез) - күкірт бактериялары Дж. М.

Лидерсоннын казіргі кездегі жүйеленулеріне сай гетеротрофтарды үш категорияга бөледі: некротрофтар. биотрофтар мен сапротрофтар.

есебінен коректенетін ағзалар (паравиттвр).

Автотрофтар оргаиикалык затты синтездейді, ал гетеротрофтар оларды пайдаланады Бұл процестің барысында органикалың заттың ыдырауы жүреді.

Егер ыдырау өнімдердің кайтадан автотрофтар пайдаланса, онда

экожүйедегі агзалар арасында зат пен энергия айналымы түзіледі. Күн эиергиясын пайдалаиа отырып атмосфера, су жәнс топырак заттарынан өсімдіктер органикалык косылыстар түзеді. Бұл косылыстар өсімдіктер үшін кұрылыс материалы болып табылады. Олардан өсімдіктердің ұлпалары күралады және олар өсімдіктердің тіршілік функңияларын камтамасыз ететін энергия көзі болып табылады.

Гетеротрофтар органикалык заттарды бастапкы компоненттерге: көміркышкыл газы (IV), су, нитраттар, фосфаттар жэне т.б. дейін ыдырата отырып, оларда корға жиналған химиялык энергияны босатып шығарады.

Экожүйедегі ағзалар трофтық (коректік) байланыстарына карай өндірушілер, консументтер мен редуңенттсрге болінеді.