-сурет. Жазық бұлшық ет тініндегі қимылдатқыш жүйке үштары: 1 —

10.5. Жүйке ұштары (жүйкелік аяқтамалар)
297
10.5.3. Рецепторлық жүйке ұштары (аяқтамалары)
Бұл жүйке аяктамалары — рецепторлар — бүкіл оріанизмге таралған және 
әр түрлі тітіркенулерді сырткы ортадан да, ішкі мүшелерден де кабылдайды. 
Осыған сәйкес рецепторлардың екі үлкен тобын кұрайды: 
экстерорецептор-
лар және интерорецепторлар.
Экстерорецепторларға (сырткы) есту, көру, 
иіс сезу, дәм сезу және түйсіну рецепторлары жатады. Интерорецепторларға 
(ішкі) висцерорецепторлар (ішкі мүшелердің жағдайы туралы мәлімдеушілер) 
және вестибулопроприорецепторлар (тірек-кимыл аппаратының рецепторла­
ры) жатады. Рецептордың осы түрінің қабылдайтын тітіркенуінің ерекшелі- 
гіне байланысты барлык сезімтал аяктамаларды 
механореңепторларға,
барорецепторларға
, 
хемореңепторларға, термореңепторларға
және т.б. жік- 
тейді.
Құрылысына байланысты сезімтал аяктамаларды, глиалды кабығы жок 
дендриттердін жіңішке тармактарынан кұралған 
бос
(
еркін) жүйке үиіта-
рына
(
ГегтіпаГіо nervi libera)
және кұрамында жүйке талшығының барлык 
компоненттері, атап айтсак, осьтік цилиндр және глия жасушалары болатын, 
бос емес (еркін емес)
жүйке ұштарына бөледі. Бос емес жүйке ұштары, соны- 
мен коса, дәнекер гіннен кұралған капсуламен капталуы мүмкін, онда оларды 
капсуламен капталған 
(coipusculum nervosum capsulatum)
деп атайды. Дәнекер 
тіндік капсуласы жок бос емес жүйке үштарын капсуламен капталмаған 
(■corpusculum nervosum noncapsulatum)
деп атайды (10.20-сурет).
Бос жүйке үштары әдетте суыкты, жылуды жэне ауырсынуды кабылдайды. 
Мұндай аяктамалар эпителийге тән болып келеді. Бұл жағдайда миелинді 
жүйке талшыктары эпителийлік кабатка келіп, миелинінен айырылады, ал 
осьтік пилиндрлер эпителийге енеді де, жасушалардын араларында жіңішке 
терминалды бүтактарға тармакталады.
Дәнекер тіннің ішіндегі рецепторлар өте әр түрлі болады. Олардың ба- 
сым көпшілігі осьтік цилиндрдің күрделілігі әр түрлі бұтактануы болып та- 
былады. Мүндай аяккы аппараттың күрамына, әдетте, талшыктардың барлык 
тармактануларын костап жүретін (бұл бос емес капсуламен капталмаған ре­
цепторлар), нейролеммоциттер кіреді.
Дәнекертіннін капсуламен капталған рецепторлары, олардың әр түрлілігіне 
карамастан, барлык жерде осьтік цилиндрдін тармактарынан және глиалдык 
жасушалардантұрады. Сыртынан мұндай рецепторлар дәнекертіннен кұралған 
капсуламен капталады. Сезімтал капсуламен капталған аяктамаларға түйсіну 
денешіктерін (
corpusculum tactus
) — Мейснер денешіктерін жаткызады. Олар 
көлемдері 50— 150 х 60 мкм, пішіні овоидты кұрылымдар. Олартерінің дәнекер 
тіндік бүртікшелерінің ұшында орналасады. Түйсіну денешіктері өзгеріске 
ұшыраған нейролеммоциттерден — денешіктін ұзына бойына перпендику- 
лярлы орныккан тактильді жасушалардан тұрады. Тактильді жасушалардын 
ядросы орналаскан бөліктері шетте орналасқан, ал жайпактанған, орталыкка 
караған бөліктері табакшалы өсінділерді кұрайды, олар карама-карсы 
жактың өсінділерімен интердигитацияларды калыптастырады (10.21-сурет). 
Денешік жүка капсуламен капталған. Миелинді жүйке талшығы денешіктің 
негізіне астыңғы жактан кіреді, миелинді кабатынан айрылып, тактильді

2 9 8
10-Тарау. Жүйке тіні

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: